تحلیل جلوه‌های مقاومت در ادبیات عامیانة کشورهای فارسی‌زبان
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)
کلید واژه: ادبیات عامیانه ادبیات مقاومت ایران تاجیکستان افغانستان,
چکیده مقاله :
هر چند نظریه پردازی دربارۀ ادبیات مقاومت سابقه چندانی ندارد و از اوایل قرن بیستم و اواخر قرن نوزدهم میلادی فراتر نمی رود، مروری بر ادبیات ملل مختلف نشان می دهد که مضامین پایداری همواره در ادبیات رسمی و عامیانة بسیاری از اقوام و ملت‌ها حضور داشته است. علی رغم این سابقه و پیشینة تاریخی، تاکنون پژوهش جامع، جدّی و مستقلّی برای بررسی درون مایه های مقاومت در ادبیات شفاهی ملل مسلمان صورت نگرفته و این موضوع حتّی در سال های اخیر که پژوهش دربارۀ ادبیات پایداری رونق و رواجی دارد، مغفول مانده است. بنا بر ضرورت یادشده، این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی کوشیده است، مقولة پایداری را در ادبیات عامیانة سه کشورِ فارسی زبانِ ایران، تاجیکستان و افغانستان- که حکومت های خودکامه و جنگ های خانگی و خارجی بسیاری را تجربه کرده اند- بررسی نماید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در زبان فارسی، شعر مقاومت در دامان شعر عامیانه متولّد شده و ادبیات عامّه که به دلیل گستردگی دایرة مخاطبان و نفوذ در توده های مردم با غایت های شعر مقاومت سازگاری زیادی دارد، در همة دوره ها یکی از بسترهای اصلی تولید مضامین مقاومت بوده است.
Although theorizing the resistance literature does not have much of a history and it does not go beyond the early twentieth and late nineteenth centuries, an overview of the literature of various nations shows that the themes of resistance have always been present in the official and folk literature of many ethnicities and nations. Despite this historical background, so far, there has not been a comprehensive, serious, and independent study to examine the themes of resistance in the oral literature of Muslim nations and this issue has been neglected, even in recent years, when research on the resistance literature has flourished. In response to this, the present article has tried using a descriptive-analytic method to examine the issue of resistance in the literature of the three Persian-speaking countries of Iran, Tajikistan and Afghanistan - which have experienced authoritarian governments and many domestic and foreign wars. The results of this research show that in Persian language, poetry of resistance was born in the tradition of folk poetry and folk literature, which is consistent with the targets of the resistance poetry due to the wide range of audiences and influence over the masses.
آته خاناوه، خورشیده (1975) تحول ژانر داستان در نظم معاصر تاجیک، دوشنبه، دانش.
احمدي، نادر (1376) مردان برنو، تهران، حوزه هنري.
اكبري، محمد تقی (1380) مجموعه شعر، تهران، نيستان.
اکبری، منوچهر.
و محمداف، رستم‌آی (1393) «بررسی محتوا و مضمون در رباعی‌ها و دوبیتی‌های عامیانة تاجیک»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، سال یازدهم، شمارة 46، صص 9-28.
امینی، علی‌اکبر (1390) گفتمان ادبیات سیاسی ایران، تهران، اطلاعات.
انوشه، حسن و دیگران (1375) دانشنامه ادب فارسي، جلد سوم (ادب فارسي در افغانستان)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
---------------- (1376) دانشنامة ادب فارسی، آسیای مرکزی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ایشچی، عبدالمجید (1381) «ترانه¬های عامیانه زنان ترکمن افغانستان»، فصلنامة خط سوم، شمارة یک، صص 70-73.
بچکا، یرژی (1372) ادبیات فارسی در تاجیکستان، ترجمۀ محمود عبادیان و سعید عبانژاد هجران‌دوست، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین¬الملل.
پناهي سمناني، محمد احمد (1377) «آواي همسايه¬ها»، مجله شعر، شمارة 23، صص 39-42.
پهلوان، چنگیز (1371) نمونه¬هاي شعر امروز افغانستان، تهران، بلخ.
پيمان، فضل احمد (بی¬تا) شام شهيدان، تهران، دفتر فرهنگی جمعيت اسلامی افغانستان.
پولادی، کمال (1384) بنیادهای ادبیات کودک، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ترمذی، جعفر محمد (2008) تجلّی، تاشکند، علمی دایرة المعارف.
چهرقانی برچلویی، رضا (1383الف) «تأملی در نسبت پایداری و ادبیات»، مجله شعر، سال دوازدهم، شمارة 35 ، صص 27-29.
------------------ (1383ب) «مضامین پایداری در ادبیات عامیانه افغانستان»، کیهان فرهنگی، سال بیست و یکم، شمارة 221، صص 39-44.
------------------ (1383پ) «تاریخ منظوم جنگ در افغانستان»، فصلنامه فرهنگ پایداری، سال اول، شمارة اول، صص 104-111.
------------------ (1384) «از حنجره¬های شرقی»، مجلة شعر، سال سیزدهم، شمارة 43، صص 69-78.
ذبیح¬الله، بهروز (1391) قصّة مرغ سمندر، مشهد، مرندیز.
رحمان، عبدالله (2005) قدح لاله، دوشنبه، افسانه.
رحماندوست، مصطفی (1367) پشت این پنجره¬ها، تهران، دفتر امور کمک¬آموزشی و کتابخانه¬ها.
----------------- (1380) آسمان، هنوز آبی است، تهران، محراب قلم.
رحمانی، محمدآصف (1368) ضریح ¬آفتاب، تهران، حوزة هنری.
زرين‌كوب، عبدالحسین (1357) ارسطو و فن شعر، تهران، اميركبير.
سریع القلم، محمود (1392) «نظریه اعتدال»، مجله مهرنامه، شمارة 30، ص 7.
سعادت¬خان، محمد (1885م) تاريخ سلطاني، لكهنو، بي¬نا.
سعيدي، محمدشریف (1379) مجموعه شعر، چاپ دوم، تهران، نيستان.
سنگری، محمدرضا (1383) «ادبیات پایداری»، مجله شعر، شمارة 39، صص 45-53.
شرعي جوزجاني، عبدالحکیم (1373) «تأملي ديگر در گستره آثار و افكار امير عليشير نوايي»، مجله شعر، شمارة 14، صص 10-11.
شعبانی، اسدالله (1393) جستاری پیرامون شعر کودک در ایران، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
شعردوست، علی‌اصغر (1390) تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان، تهران، علمی و فرهنگی.
شعور، اسدالله (1373) «پخش اطلاعات و مفاهمه جمعي در ترازوي ترانه¬هاي عاميانه بلوچ»، مجله شعر، شمارة 14، ص 93.
شکری، غالی (1366) ادب مقاومت، ترجمۀ محمدحسین روحاني، تهران، نو.
شکورزاده، میرزا (1379) سیب سمرقندی، تهران، روزنه.
شهرانی، عنایت‌الله (1373) دوبیتی‌های تاجیکی در بدخشان و تخار، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
صفا، ذبیح¬الله (1371) تاريخ ادبيات در ايران، ج 1، تهران، توس¬.
صابر، بازار (1373) برگزیده اشعار بازار صابر، تهران، الهدی.
صفی اوا، گلرخسار (1380) روایت ناگفته، تهران، وزارت امور خارجه.
عاصي، عبدالقهار (1373) «لندي و چند ترجمه از آن»، فصلنامه شعر، شمارة 14، صص 99-100.
------------- (1375) آغاز يك پايان، تهران، حوزه هنري.
عجمی، محمدعلی (1376) اندوه سبز، چاپ دوم، تهران، حوزة هنری.
علی‌اکبری، رضا (1385) «واپسین برداشت»، مجله امید انقلاب، شمارة 370، ص 36.
عیاری، کیانوش (1358) فیلم مستند تازه¬نفس¬ها، تهران.
غبار، میرغلام محمد (1359) افغانستان در مسير تاريخ، قم، پيام مهاجر.
فرخزاد، فروغ (1385) دیوان کامل اشعار، چاپ دوم، تهران، راستین.
فكرت، محمدآصف (1380) «لندي ترانك¬هاي مردم پشتو»، مجله بخارا، شمارة 20، صص 127-129.
قزوه، علی¬رضا (1376) خورشیدهای گمشده، تهران، حوزة هنری.
کاظمی، محمدکاظم (1376) «دوبیتی¬های محلی سیاه مو و جلالی»، فصلنامه شعر، شمارة 21، صص 224-225.
كليفورد، مری لوئیس (1371) سرزمين و مردم افغانستان، ترجمۀ مرتضی اسعدي، تهران، علمي و فرهنگي.
كشميري، حمیدالله (1330) اكبرنامه، تصحیح محمدابراهیم خليل و دیگران، كابل، انجمن تاريخ افغانستان.
گیلانی، سید اشرف¬الدین (1375) کلیات نسیم شمال، تهران، نگاه.
لاهوتی، ابوالقاسم (1357) کلیات، تهران، توکا.
مسلمانیان قبادیانی، رحیم (1377) «چند ترانه لالایی تاجیکی»، فصلنامة شعر، شمارة 23، صص 120-121.
مظفري، ابوطالب (1373 الف) «مخته دميدن در اجاق¬هاي خاموش»، فصلنامه شعر، شمارة 14، صص 96-98.
------------- (1373 ب) «شاعری جست¬وجوی حقیقت است»، فصلنامه شعر، شمارة 14، صص 87-96.
------------- (1379) مجموعه شعر، تهران، نيستان.
ميرصادقي (ذوالقدر)، ميمنت (1376) واژه¬نامه هنر شاعري، تهران، مهناز.
ولایتی، علی‌اکبر (1389) فرهنگ و تمدن اسلامی، تهران، دفتر معارف.
يزداني، حسينعلي (1371) فرهنگ عاميانه طوايف هزاره، مشهد، بي¬نا.
Cudden, J.
A (1377) Dictionery of literary terms, Hamadan، Fannavaran.
