روابط سرمتني (طولي و ژانري) اسكندرنامه‌هاي منظوم (فردوسي، نظامي و اميرخسرو)
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشگاه پیام نور
کلید واژه: سرمتنيت ژرار ژنت اسكندرنامه فردوسي نظامي آيينه اسكندري اميرخسرو دهلوي,
چکیده مقاله :
«سرمتنيت» از مقوله هاي پنجگانۀ «ترامتنيت» ژرار ژنت است كه به بررسي روابط ژانر شناسانه يك اثر و روابط طولي ميان آن و ژانر متعلق بدان می پردازد. اين مقوله، براي بررسي آثاری مناسب است كه در گذر زمان دگرگون شده و بنا به دلايلي از جمله انتظارات اجتماعي و فكري روزگار خويش و توقعات مخاطبان، به آثاري گاه متمايز از نوع اوليۀ خويش تبديل شده اند؛ از جمله چنين آثاري اسكندرنامه ها هستند كه حماسه هاي تاريخي اند؛ اما مشخّصه‌هاي ژانري ديگري نيز در آنها وارد شده و آنها را به آثاري فراتر از حماسه هاي تاريخي تبديل كرده است. در این آثار چگونگی تأثیر این مشخصه ها بر سرشت حماسی این آثار و نیز ارتباط آنها با عنوان اسکندرنامه قابل بررسی است. برای این منظور، عناصر سه ژانر موجود در این آثار، استخراج شد و چگونگی کاربرد ژانرهای تعلیمی و غنایی در رابطه با سرمتن حماسی بررسی گردید و مشخص شد وجود تداخل ژانری در اسکندرنامه های پس از فردوسی و نمود برجسته ژانر تعلیمی هرچند زمینۀ حماسی این آثار را از بین نبرده، مقدمات تغییر عنوان این آثار به سوی خردنامه را ایجاد کرده است. در اين نوشتار ویژگی ژانري اسكندرنامه هاي منظوم (فردوسي، نظامي و اميرخسرو) و ارتباط سرمتنی آنها با ژانر اولیه و اصلیشان، حماسه و نیز با عنوان «اسكندرنامه»، بررسی شده است تا ارتباط سرمتني اين آثار و تحولات صورت گرفته در محتواي ژانري آنها مشخص شود.
Arcitextuality is one of the quintuple issues of transtextuality by Gerard Genette which analyzes genre-related relations and Arcitexuality in a piece of work and the genre it belongs to. This category is appropriate for the analysis of literary works which have undergone changed from their initial type, due to social and ideational, and audiences’ expectations in a specific period of time. One kind of such works is "Iskandarnameh" which consists historical epopees, but has also features from other genres which change them to something more than just historical epopees. How such features can affect the epic nature of these works and how they are related to the title “Iskandarnameh” can be analyzed in these works. Therefore, the elements of these three genres are extracted, and the relationship between different lyrical and pedagogical genres, and epic architext was analyzed. The results reveal that the overlap of the genres in Iskandarnamehs after Ferdowsi and prominent features of pedagogical genre paved the way for a change in the title of these works to Kheradnameh (letter of thought/wisdom) although the epic aspect of these works has not been lost. So in this essay, arcitexuality of poetic Iskandarnameh( Ferdowsi, Nezami, Amirkhosrow) and the type and genre they belong to are analyzed in order to determine their textual relations and the transformations they have undergone.
آلن، گراهام (1385) بينامتنيت، ترجمه پيام يزدانجو، تهران، مرکز.
احمدنژاد، کامل (1369) تحليل آثار نظامي، تهران، علمي.
احمدي، بابک (1391) ساختار و تأويل متن، چاپ چهاردهم، تهران، مرکز.
¬ افشار، ايرج (1387) مقدمه بر اسکندرنامه، تهران، چشمه.
اميرخسرو دهلوي (1971م) آیينه اسکندري، با تصحيح جمال ميرسيدوف، مسکو، دانش.
بهنامفر، محمد و زهرا دلپذیر (1392) «موتیف آیینه در دیوان خاقانی»، مجله شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال پنجم (زمستان)، شماره چهارم ، صص17-40.
ثروت، منصور (1370) گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران، امیرکبیر.
رزمجو، حسین (1388) قلمرو ادبیات حماسی ایران، جلد 1، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ريپكا، یان.
کلیما و ایرژی اتاکار.
بچکا (1370) تاریخ ادبیات ایران، ترجمة کیخسرو کشاورز، تهران، گوتمبرگ و جاویدان خرد.
زرین‌کوب، عبدالحسين (1379) پير گنجه در جست¬وجوي ناکجاآباد، چاپ چهارم، تهران، سخن.
سلدن، رامان (1372) راهنماي نظريه ادبي معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو.
شميسا، سيروس (1389) انواع ادبي، تهران، ميترا.
صفا، ذبیح‌الله (1373) تاریخ ادبیات ايران، جلد 1، تهران، فردوس.
---------- (1379) حماسه‌سرایی در ايران، تهران، اميرکبير.
فردوسي، ابوالقاسم (1384) شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، تهران، پيمان.
کيواني، مجدالدين (1377) اسکندرنامه، دايره¬المعارف بزرگ اسلامي، زير نظر کاظم موسوي بجنوردي، جلد هشتم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد.
مکاريک، ايرنا ريما (1385) دانشنامه نظريه‌هاي ادبي معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوي، تهران، آگه.
ميرصادقي (ذوالقدر)، ميمنت (1373) واژه¬نامه هنر شاعري، تهران، كتاب مهناز.
نامور مطلق، بهمن (1386) «ترامتنيت، مطالعه روابط يک متن با ديگر متن‌ها»، پژوهشنامه علوم انساني، شماره 56، صص 127-141.
نظامي، الياس¬بن¬يوسف (1381) خمسه نظامي گنجه‌اي، به کوشش سعيد حميديان، تهران، قطره.
Genette, Gerard (1992) The Architext: an introduction, jane E. lewin (trans), university of califonia press, Berkeley ca and Oxford.
