تحلیل ساختار اسطورۀ «گیومرد» بر اساس نظریۀ لوی استروس
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانرحمان ذبیحی 1 , پروين پيكاني 2
1 - دانشگاه ایلام
2 - دانشگاه ایلام
کلید واژه: گیومرد ایزد مهر اسطوره‌واج تقابل‌های دوگانه لوی استروس,
چکیده مقاله :
در این پژوهش بر مبنای روش ساختارگرایانۀ کلود لوی استروس و با شیوۀ تحلیلی- توصیفی، کوشش شده است اسطوره‌واج‌ها، تقابل های دوگانه و ساختار اصلی اسطورۀ گیومرد با توجه به روایت های آن در متون کهن، تبیین و تحلیل شود. در این مقاله، خویشکاری ایزد مهر و اسطورۀ مشی و مشیانه، دو تقابل اصلی اسطورۀ گیومرد یعنی مرگ/ نوزایی و تقابل دو تفکر «آفرینشِ یک بنی (ماورایی)» در مقابل «منشأ دوبنی (طبیعی یا گیاه‌پیکری)» انسان تبیین می‌گردد و نشان داده می‌شود که، تقابل گیومرد با اهریمن بازتابی از تقابل خیر و شر است که زیربنای تفکر ثنوی ایرانیان را تشکیل می دهد. همچنین نبرد پیوستۀ گیومرد به عنوان نمایندۀ نوع بشر با اهریمن، بیانگر تداوم چرخۀ مرگ و زندگی است؛ بدین صورت که گیومرد در فرایند زندگی اهریمن را شکست می-دهد و با مرگ خویش به اهریمن مجال غلبه می دهد و اهریمن ناخواسته زمان کرانمند را به پایان می‌برد و شکست می‌خورد.
In this study, based on the structuralist theory of Claude Lévi-Strauss, and by using a descriptive-analytic method, the mytheme, binary oppositions and the main structure of the narratives about Gioumard myth in the ancient texts will be explained and analyzed. In this article, the function of Mithra, Mashi and Mashyaneh myth, the two main oppositions in Gioumard myth i.e. death/ rebirth, and supernatural/ natural creation will be explained and it will be shown that Gioumard’s confrontation with devil reflects the battle of good and evil which is the basis of Iranian thoughts about dualistic world- view. The everlasting battle between Gioumard as the representative of humans with Ahriman, demonstrates the continuity of life and death circle since Gioumard defeat Ahriman in his life and by his death he gives Ahriman the chance to win. Then, Ahriman unknowingly reaches the end of “the limited time” and loses the battle.
ابن¬اثير، عزالدّين (۱۳۸۳) تاريخ كامل، ترجمة سيد محمد حسين روحاني، جلد 1، چاپ سوم، تهران، اساطير.
ابن¬بلخي (۱۳۸۵) فارسنامه، تصحيح، گاي ليسترانج و رينولد نيكلسون، تهران، اساطير.
احمدی، بابک (۱۳۷۸) ساختار و تأویل متن، ویرایش دوم، چاپ چهارم، تهران، مرکز.
استروس، کلود لوی (۱۳۸۵) اسطوره و معنا، ترجمه شهرام خسروی، چاپ دوم، تهران، مرکز.
--------------- (۱۳۷۳) «بررسی ساختاری اسطوره»، ترجمۀ بهار مختاریان و فضل¬الله پاکزاد، ارغنون، شماره 4، صص ۱۳۵ـ ۱۶۰.
اوستا (۱۳۸۵) گزارش و پژوهش جليل دوستخواه، ويرايش۲، جلد 1، چاپ دهم، تهران، مرواريد.
ایرودز، ریچارد و آلفونسو اریتز (۱۳۷۸) اسطوره¬ها و افسانه¬های سرخپوستان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل¬پور، تهران، چشمه.
بارت، رولان (۱۳۷۰) عناصر نشانه¬شناسی، ترجمه مجید محمدی، تهران، الهدی.
برسلر، چارلز (۱۳۸۶) درآمدی بر نظریه¬ها و روش¬های نقد ادبی، ترجمه مصطفی عابدینی¬فرد، تهران، نیلوفر.
بلعمی، ابوعلی (۱۳۵۳) تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، جلد 1، چاپ دوم، تهران، زوار.
بهار، مهرداد (۱۳۸۱) پژوهشي در اساطير ايران، چاپ چهارم، تهران، آگه.
بهنام¬فر، محمد و علی¬اکبر رضادوست (1390) «نگاهی به عناصر اسطورۀ جمشید بر اساس منطق مکالمۀ اساطیر»، ادب و زبان دانشگاه باهنر کرمان، صص 101- 127.
بیرونی، ابوریحان (۱۳۸۶) آثارالباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
پورداوود، ابراهیم (۱۳۰۷) ادبیات مزدیسنا (یشتها)، جلد 1، بمبئی، انجمن زردتشتیان ایرانی بمبئی.
پیاژه، ژان (۱۳۸۴) ساختارگرایی، ترجمه رضا علی¬اکبری¬پور، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ثعالبی، عبدالملک (۱۳۶۸) تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک¬الفرس)، ترجمه محمد فضائلی، تهران، نقره.
چندلر، دنیل (۱۳۸۶) مبانی نشانه¬شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران، سورۀ مهر.
حسینی، روح¬الله و اسدالله محمدزاده (1385) «بررسی ساختار تقابل رستم و اسفندیار بر اساس نظریۀ تقابل لوی استروس»، پژوهش¬های زبان¬های خارجی، ش31، ص 43- 64.
حق¬پرست، لیلا (1394) «اسطوره¬شناسی ساختاری، طرحی کارآمد برای تبیین اسطوره¬های هندوایرانی.
تحلیل نمونه: داستان جمشید»، پژوهشنامه ادب حماسی، س11، ش19، صص 159- 177.
حق¬پرست، لیلا و محمدجعفر یاحقی و مریم صالحی¬نیا و فرزاد قائمی (1395) «ساختار اسطوره-ای نخستین نبرد قهرمان هندوایرانی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی»، ش40، صص 21- 50.
حق¬پرست، لیلا و مریم صالحی¬نیا (1394) «رمزگشایی الگوی اسطوره¬ای نجات خورشید در هفت‌خان»، جستارهای ادبی، ش188، 49- 66.
فرنبغ¬دادگي (۱۳۶۹) بندهشن، ترجمة مهرداد بهار، تهران، توس.
دینکرد (کتاب سوم) (۱۳۸۱)، ترجمه فریدون فضیلت، جلد 1، تهران، فرهنگ اوستا.
ریگ¬ودا (گزیده) (۱۳۴۸) ترجمه محمدرضا جلالی نایینی، تهران، کتاب¬های سیمرغ.
زادسپرم (۱۳۶۶) گزیده¬های زادسپرم، ترجمه راشد محصل، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن (۱۳۵۷) «بنیان اساطیری حماسه ملی ایران»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش۱۲۵، صص ۱ـ ۶۱.
سلدن، رامان، پیتر ویدسون (۱۳۸۸) راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، چاپ چهارم، تهران، طرح نو.
سوسور، فردینان دو (۱۳۸۵) درس¬های زبان¬شناسی همگانی، ترجمه نازیلا خلخالی، چاپ دوم، تهران، فرزان روز.
شعیری، حمیدرضا (۱۳۸۱) مبانی معناشناسی نوین، تهران، سمت.
طبري، محمّد بن جرير (۱۳۸۳) تاريخ طبري، ترجمة ابوالقاسم پاينده، جلد 1، چاپ ششم، تهران، اساطير.
فردوسي، ابوالقاسم (۱۳۶۶) شاهنامه، به كوشش جلال خالقي مطلق، جلد 1، نیویورک، بنیاد میراث ایران.
فره¬وشی، بهرام (۱۳۸۱) فرهنگ فارسی به پهلوی، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران.
کالر، جاناتان (۱۳۸۸) در جستجوی نشانه¬ها، ترجمه لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران، علم.
کریستین¬سن، آرتور (۱۳۸۳) نمونه¬های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه¬ای ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ دوم، تهران، چشمه.
کزازی، میرجلال¬الدین (۱۳۹۲) نامه باستان (از آغاز تا پادشاهی منوچهر)، جلد 1، چاپ هشتم، تهران، سمت.
کوپر، جی سی (۱۳۷۹) فرهنگ نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران، فرشاد.
کوپفر، کریس (۱۳۷۶) افسانه¬های یونان و روم، ترجمه نورالله ایزدپرست، چاپ چهارم، تهران، دانش.
مسعودی، علی¬بن¬حسین (۱۳۸۲) مروج¬الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 1، چاپ هفتم، تهران، علمی و فرهنگی.
مقدسي، مطهر بن طاهر (۱۳۷۳) آفرينش و تاريخ، ترجمة محمدرضا شفيعي كدكني، تهران، آگه.
مک¬کال، هنریتا (۱۳۷۵) اسطوره¬های بین¬النهرینی، ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم، تهران، مرکز.
مینوی¬خرد (۱۳۵۴) ترجمه احمد تفضلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
نیکولز، بیل (۱۳۸۵) ساختگرایی، نشانه¬شناسی، سینما، ترجمه علاءالدین طباطبایی، چاپ دوم، تهران، هرمس.
ورمازرن، مارتین (۱۳۸۳) آیین میترا، ترجمه بزرگ نادرزاد، چاپ پنجم، تهران، چشمه.
هینلز، جان (۱۳۶۸) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، چشمه.
Nyberg, Henrik Samuel (1974) A manual of Pahlavi, Vol۲, Wiesbaden: Otto Harrssowitz.
