برآورد فرسایش کناره¬ای رودخانه با استفاده از مدل BSTEM
الموضوعات :محمد مهدي حسين زاده 1 , رضا اسماعیلی 2
1 - شهيد بهشتي
2 - دانشگاه مازندران
الکلمات المفتاحية: فرسایش رودخانه‌ای BSTEM رودخانه لاویج فرسایش کرانه رود پایداری کرانه رود,
ملخص المقالة :
فرسایش کناره ای یکی از منابع اصلی تولید رسوب در جریان‌ها و رودخانه‌ها شناخته می‌شود، هرچند تعیین و برآورد سهم رسوب از فرسایش کرانه رود مشکل است. هدف این مقاله نشان دادن کارایی مدل BSTEM به‌عنوان یک ابزار مناسب برای تعیین و تشخیص شرایط حاکم بر کرانه رودخانه در راستای حفاظت از رود و ارزیابی اهمیت فرسایش رودخانه‌ای و ویژگی‌های پوشش گیاهی و فشار آب منفذی نزدیک کرانه است. مدل پایداری کرانه و فرسایش پای آن (BSTEM) به‌منظور پیش‌بینی پس‌روی کرانه رودخانه به علت فرسایش رودخانه‌ای و شکست ژئوتکنیکال طراحی شده است. در این تحقیق همچنین مدل BSTEM برای شبیه‌سازی فرسایش هیدرولیک در پای کرانه و پایداری کرانه در طول یک سری وقایع جریانی (دبی لبالبی، دبی متوسط سیلاب و دبی حداکثر سیلاب) به‌منظور ارزیابی تغییرات فعلی (موجود) و بالقوه در فراوانی شکست کرانه (فاکتور ایمنی یا FS) و بار رسوبی حاصل از کرانه رود استفاده شده است. موقعیت مورد مطالعه در بخش خروجی رودخانه لاویج از کوهستان در منطقه پارک کشپل (چمستان- نور) قرار دارد. در این بخش هرساله فرسایش کناره ای قابل توجهی به‌واسطه وقوع سیلاب‌های بزرگ رخ می‌دهد. مطالعات نشان داد که در کرانه رودخانه لاویج با لایه‌بندی متفاوت پس‌روی قابل‌توجهی در طول وقایع جریانی بزرگ رخ می‌دهد. درواقع سیلاب‌هایی که با دوره بازگشت بیش از 10 سال رخ می‌دهند، نقش اصلی در فرسایش کناره‌ای و فرایند پس‌روی عرضی بر عهده دارند. نتایج تحلیل مدل نشان می‌دهد که پس‌روی اندازه‌گیری شده در کرانه رود در سناریوهای مختلف از صفر تا 81 سانتی‌متر تغییر می‌کند و شرایط پایداری کرانه نیز در اولین سناریو ناپایدار(FS =0.9) و در سناریوی دوم و سوم تقریباً پایدار (FS=1.15-1.26) است. اضافه شدن پوشش گیاهی بالای کرانه مقاومت چسبندگی در یک متر بالای کرانه را افزایش داده و منجر به کاهش بیشتر فراوانی و حجم شکست کرانه می‌شود. نتایج نشان داده است که درنتیجه دخالت حفاظت‌های انجام‌گرفته بر روی کرانه‌های فرسایش پذیر، حجم کلی رسوبات فرسایش یافته از کرانه را می‌توان کاهش داد.
- اسماعیلی، ر.، حسین زاده، م.م. و متولي، ص.،1390.تکنیک‌های میدانی در ژئومورفولوژی رودخانه‌ای، انتشارات لاهوت، 228 .
-تلوري، ع .، 1379. نقش ویژگی‌های مواد دیواره‌ها در فرسايش کناره‌ای رودخانه كارون، پژوهش و سازندگي، 13(2)، 57-52.
- حسین زاده، م.م. و اسماعیلی، ر.، 1394. ژئومورفولوژی رودخانه‌ای. مفاهیم، اشکال و فرآیندها، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 338 .
-غفاري، گ.، سليماني، ك. و مساعدي، ا.، 1385. بررسي تغييرات مرفولوژي كناري آبراهه با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (بابلرود مازندران)، پژوهش‌های جغرافيايي، 38 (57)، 71-61.
-رضايي مقدم، م.ح. و پيروزي نژاد، ن.، 1393. بررسي تغييرات مجرا و فرسايش كناره اي در رودخانه گاماسياب از سال 1334 تا 1389، جغرافيا و برنامه‌ریزی، 18(47)، 132-109.
-نوحه گر، ا.، حسین زاده، م.م. و افشار، ط.، 1389. تغييرات ژئومورفولوژيك نيمرخ طولي و عرضي علياي رودخانه ميناب (از سد تا پل ميناب)، مجله جغرافيا، 8 (24)، 158-137.
-نوحه گر، ا. و يماني، م.، 1384. بررسي وضيعت ژئومرفولوژيكي پیچان‌رود و نقش آن در فرسايش بستر و کناره‌های رودخانه ميناب (پایین‌دست سد ميناب) ، 37 (51)، 84-65.
-يماني، م.، حسین زاده، م.م. و نوحه گر، ا.،1385. هيدروديناميك رودخانه هاي تالار و بابل و نقش آن در ناپايداري و تغيير مشخصات هندسي آنها، 38 (55)، 33-15.
-Abernathy, B. and Rutherfurd, I. D., 2000. The effect of riparian tree roots on the mass-stability of riverbanks, Earth Surface Processes and Landforms, 25, 921–937.
-Bernhardt, E. S., Palmer, M. A., Allan, J. D., Alexander, G., Barnas, K., Brooks, S., Carr, J., Clayton, S., Dahm, C., Follstad-Shah, J., Galat, D., Gloss, S., Oodwin, P., Hart, D., Hassett, B., Jenkinson, R., Katz, S., Kondolf, G. M., Lake, P. S., Lave, R., Meyer, J. L., O’Donnell, T. K., Pagano, L., Powell, B. and Sudduth, E., 2005. Synthesizing U. S. river restoration efforts, Science, 308, 636–637.
-Cancienne, R. M., Fox, G. and Simon, A., 2008. Influence of seepage undercutting on the stability of root-reinforced streambanks, Earth Surf. Processes Landforms, 33(8), 1769–1786.
-Darby, S.E. and - Thorne, C.R., 1996. Development and testing of river-bank stability analysis, Journal of Hydraulic Engineering, 122(8), 443–454.
-Dapporto, S., Rinaldi, M., Casagli, N. and Vannocci, P., 2003. Mechanisms of river bank failure along the Arno River, Central Italy, Earth Surface Processes and Landforms, 28, 1303–1323.
-Evans, D. J., Gibson, C. E. and Rossell, R. S., 2006. Sediment loads and sources in heavily-modified Irish catchments: A move towards informed management strategies, Geomorphology, 79, 93–113.
-Fredlund, D. G. and Rahardjo, H., 1993. Soil Mechanics of Unsaturated Soils, John Wiley and Sons, Inc., New York, NY, 536.
-Garcia, M., 2008. Sediment transport and morphodynamics. In: Garcia, M. (ed.), Sedimentation Engineering: Processes, Measurements, Modeling and Practice.ASCE Manuals and Reports on Engineering Practice No. 110. American Society of Civil Engineers, Reston, VA, 21–164.
- Hanson, G. and Simon, A., 2001. Erodiblity of cohesive sediment in the loess area of the Midwestern USA. Hydrological Processes, 15, 23–28.
-Lavendel, B., 2002. The business of ecological restoration, Ecological Restoration, 20, 173–178.
-Little, W.C., Thorne, C.R. and Murphey, J.B., 1982. Mass bank failure analysis of selected Yazoo Basin streams, American Society of Agricultural Engineers Transactions, 25(5), 1321–1328.
-Lohnes, R.A. and Handy, R.L., 1968. Slope angles in friable loess, Journal of Geology, 76(3), 247–258.
- Midgley, T. L., Fox, G. A. and Heeren, D. M., 2012. Evaluation of the bank stability and toe erosion model (BSTEM) for predicting lateral retreat on composite streambanks, Biological Systems Engineering: Papers and Publications. Paper 312. , Geomorphology, 145-146, 107-114.
-Osman, A.M. and Thorne, C.R., 1988. Riverbank stability analysis. Part I: Theory. Journal of the Hydraulics Division, ASCE, 114(2), 125–150.
-Partheniades, E., 1965. Erosion and deposition of cohesive soils. Journal of the Hydraulics Division of the American Society of Civil Engineers, 91 (1), 105–139.
-Pollen, N. and Simon, A., 2005. Estimating the mechanical effects of riparian vegetation on stream bank stability using a fiber bundle model, Water Resources Research, 41, W07025, doi: 10.1029/ 2004WR003801.
-Pollen, N., 2007. Temporal and spatial variability in root reinforcement of streambanks: Accounting for soil shear strength and moisture, Catena, 69, 197–205.
-Pollen-Bankhead, N. and Simon, A., 2009. Enhanced application of root-reinforcement algorithms for bank-stability modeling, Earth Surface Processes Landforms, 34(4), 471–480.
-Rinaldi, M. and Casagli, N., 1999. Stability of streambanks formed in partially saturated soils and effects of negative pore water pressures: the Sieve River (Italy), Geomorphology, 26(4), 253–277.
-Rinaldi, M. and Simon, A., 1998. Bed-level adjustments in the Arno River, Central Italy, Geomorphology, 22, 57–71.
-Rosgen, D., 2001. A practical method of computing stream bank erosion rate. p. 9–15. In Proc. 7th Federal Interagency Sedimentation Conf., Reno, NV. 25–29 Mar. 2001. Vol. 2. USGS, Reston, VA.
-Simon, A. and Darby, S. E., 1999. The nature and significance of incised river channels. In: Darby, S. E., Simon, A. (eds.), incised river channels, John Wiley and Sons, Chichester, UK, 452.
-Sekely, A. C., Mulla, D. J. and Bauer, D. W., 2002. Stream bank slumping and its contribution to the phosphorus and suspended sediment loads of the Blue Earth River, Minnesota, Journal of Soil and Water Conservation, 57, 243–250.
-Simon, A. and Collison, A. J. C., 2002. Quantifying the mechanical and hydrologic effects of riparian vegetation on streambank stability, Earth Surface Processes and Landforms, 27, 527–546.
-Simon, A., Curini, A., Darby, S. E. and Langendoen, E. J., 2000. Bank and near-bank processes in an incised channel, Geomorphology, 35, 183–217.
-Simon, A. and Rinaldi, M., 2006. Disturbance, stream incision, and channel evolution: The roles of excess transport capacity and boundary materials in controlling channel response, Geomorphology, 79, 361–383.
-Simon, A., Derrick, D., Alonso, C. V. and Pollen-Bankhead, N., 2008. Application of a deterministic bank-stability model to design a reach-scale restoration project, in Proceedings of the World Environmental and Water Resources Congress 2008 Ahupua’a [CD-ROM], edited by R. W. Babcock Jr. and R. Walton, Am. Soc. of Civ. Eng., Reston, Va.
-Simon, A., Pollen, N. and Langendoen, E., 2006. Influence of two woody riparian species on critical conditions for stream bank stability: Upper Truckee River, California, J. Am. Water Resource Associates, 42(1), 99–113.
-Simon, A., Bankhead, N. and Thomas, R. E., 2010. Iterative bank stability and toe-erosion modeling for predicting stream bank loading rates and potential load reductions, paper presented at Joint Federal Interagency Conference, Subcomm. On Hydrol. And Sediment. Advis. Comm. on Water Info. Las Vegas, Nev., 27 June to 1 July.
-Simon, A., 1989. A model of channel response in disturbed alluvial channels, Earth Surface Processes and Landforms, 14, 11–26.
-Simon, A., Wolfe, W.J. and Molinas, A., 1991. Mass-wasting algorithms in an alluvial channel model. Proceedings of the 5th Federal Interagency Sedimentation Conference, Las Vegas, Nevada: 8–22.
-Thorne, C.R., 1982. Processes and mechanisms of river bank erosion, Gravel bed rivers, editors by Hey, R.D., Bathurst, J.C. and Thorne, C.R., John Wiley & Sons Ltd. 227-271.
-Thorne, C.R., Reed, S. and Doornkamp, J.C., 1996. A procedure for assessing river bank erosion problems and solutions. R&D Report 28. National Rivers Authority: Bristol.
- Thorne, C.R., 1998. Stream Reconnaissance Handbook. Geomorphological investigation and analysis of river channels. John Wiley & Sons:Chichester, 142 .
-Lohnes, R.A. and Handy, R.L., 1968. Slope angles in friable loess, Journal of Geology, 76 (3), 247–258.
- Thorne, C.R., Murphey, J.B. and Little, W.C., 1981. Bank stability and bank material properties in the bluffline streams of northwest Mississippi.Appendix D. Report to the US Army Corps of Engineers, Vicksburg District Office, on Stream Channel Stability.
- Thorne, C.R., 1992. Bend scour and bank erosion on the meandering Red River, Louisiana. In Lowland Floodplain Rivers: Geomorphological Perspectives, Carling PA, Petts GE (eds). John Wiley & Sons: Chichester; 95–115.
-Wilson, C. G., Kuhnle, R. A., Bosch, D. D., Steiner, J. L., Starks, P. J., Tomer, M. D. and Wilson, G. V., 2008. Quantifying relative contributions fromsediment sources in Conservation Effects Assessment Project watersheds, Journal of Soil and Water Conservation, 63, 523–531.
-Wynn, T. M., Mostaghimi, S., Burger, J. A., Harpold, A. A., Henderson, M. B. and Henry, L. A., 2004. Variation in root density along stream banks, Journal of Environmental Quality, 33, 2030–2039.
-Wynn, T. M. and Mostaghimi, S., 2006. The effects of vegetation and soil type on stream bank erosion, southwestern Virginia, USA. Journal of the American Water Resources Association, 42(1), 69-82.
