فرایند دگرگونی بافت روستایی در روند تحول نظام کاربری اراضی، با ارجاع به روستاهای ناحیة اردبیل (1355-1395)
الموضوعات :
اصغر صفرنژاد
1
(دانشگاه شهید بهشتی تهران)
عباس سعیدی
2
(دانشگاه شهید بهشتی)
الکلمات المفتاحية: نظام فضایی, بافت روستایی, کاربری زمین, راهبرد پویش ساختاری- کارکردی, ناحیة اردبیل ,
ملخص المقالة :
مردمان ساکن در کانونهای روستايي از دیرباز، بر بنیاد روابط و مناسبات حاکم بر زندگی و فعالیت خویش، بافتهای سکونتگاهی ویژه ای را پدید آورده اند که چه به لحاظ ساختاری- کالبدی و چه از نظر کارکردهای مختلف اجتماعی- اقتصادی، ميراث گرانبهاي تاریخی- تمدنی سرزمین بشمار می آیند. شناخت مجموعه نیروهای اثرگذار در برپایی این گونه بافتها و عوامل موثر در تحول و دگرگونی ساختاری – کارکردی آنها، راه را برای بازشناسایی روند تولید و شکل گیری فضاهای اجتماعی می گشاید. از این رو، دریافت علمی این گونه فرایندها و نیز چگونگی شکل پذیری انواع کاربری زمین در روند تحول اجتماعی- اقتصادی، از وظایف بنیادین پژوهشگران نظامهای فضایی، بویژه جغرافیدانان است. این مقاله، به عنوان مطالعه ای موردی کوشش دارد، با تکیه بر راهبرد پویش ساختاری- کارکردی، ضمن شناخت عوامل و نیروهای اثربخش در شکل گیری انواع بافتهای روستاهای ناحیة اردبیل، روند تغییرات کاربریهای زمین و نقش آنها را در دگرگونی بافتهای روستایی در گذر زمان، بررسی و ارزیابی نماید. روش تحقیق در این بررسی، از نوع تشریحی- تحلیلی، مبتنی بر گردآوری داده ها و اطلاعات کتابخانه ای و میدانی (مشاهده و مصاحبه) بوده است. نتایج نشان می دهد، تحول بافت از طریق تغییر جنبه ها و ابعاد انواع کاربری زمین در این روستاها، با توجه به شرایط حاکم بر کل سرزمین، در راستای دگرگونی فضاها و نوعی همسویی با فضاهای شهری است. آشکار اس که این گونه دگرگونیها، پیوسته با جنبه های مثبت و منفی همراه بوده است.
منابع
- راپاپورت، آموس (1384) معنای محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه فرح حبیب، انتشارات پردازش و برنامه¬ریزی شهری، تهران؛
- سرتیپی پور، محسن (1388)، آسیب شناسی معماری روستایی (به سوی سکونتگاه مطلوب)، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران؛
- سعیدی، عباس (1383)، "نگاهی به فراز و فرود طرحهای هادی" در: دهیاریها، سال دوم، شماره 10، آبان-ماه، صص 16-17؛
- سعیدی، عباس (1388) مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، چاپ دهم، تهران؛
- سعیدی، عباس (1390) "پویش ساختاری- کارکردی، رویکردی نظاموار در مطالعات مکانی- فضایی" در: فصلنامه جغرافیا، سال نهم، شماره 29، صص 7- 16؛
- سعیدی، عباس (1391) "پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی بدلیل در برنامه¬ریزی فضایی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم، شماره 1، صص 1- 19؛
- سعیدی، عباس و حسینی حاصل، صدیقه (1388) شالوده مکانیابی و استقرار روستاهای جدید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران؛
- سعیدی، عباس و احمدی، منیژه (1390)، "شهرزدگی و دگردیسی ساختاری- کارکردی خانه¬های روستایی، مورد: روستاهای پیرامون شهر زنجان" در: فصلنامة جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی و بین¬المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال نهم، شماره 31، صص 7- 32؛
- سعیدی، عباس؛ طالشی، مصطفی؛ موسی کاظمی، سیدمهدی و ضیاء نوشین، محمد مهدی (1395) "نقش خزش روستایی و تغییر کاربری اراضی، مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر همدان" در: فصلنامة جغرافیا (فصلنامه علمی – پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال چهاردهم، شماره 50، صص 32-5؛
- سعیدی، عباس، رحمانی، بیژن، رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ عزیزپور، فرهاد و مرادی، ابوالفضل (1396) "توان¬سنجی توسعه پایدار کالبدی- فضایی در ناحیة ابهر (استان زنجان)" در: فصلنامة جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی و بین¬المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال پانزدهم، شماره 52، صص 23-7؛
- صیدالی، محسن، رحمانی، بیژن، سعیدی، عباس و توکلی¬نیا، جمیله (1393) "تحولات ساختاری- کارکردی فضاهای روستایی در ایران و اثرات آن بر توسعه بافت در نواحی روستایی، موردپژوهی: روستاهای جوانمردی و باغبهزاد، شهرستان لردگان" در: مدیریت شهری، شماره 35، صص 217-201؛
- عنابستانی، علی اکبر و خاتمی، سیده سمیه (1396) "بررسی آثار اجرای طرحهای بهسازی بافتهای باارزش بر توسعه سکونتگاههای روستایی" در: فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 158، صص 130-117؛
- مشیری، محمدرشید و سعیدی، عباس (1389)، الگوها و روشهای آماده¬سازی اراضی روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.
