موانع پخش راهبردهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ژئوکالچر جهان اسلام (بررسی موردی: عربستان سعودی¬¬)
الموضوعات :محسن اسلامی 1 , محمدحسین جمشیدی 2 , محمد داوند 3
1 - تهران
2 - تهران
3 - تهران
الکلمات المفتاحية: جهان اسلام ایران عربستان ژئوکالچر ام القری محافظه¬, کاری راهبردهای فرهنگی,
ملخص المقالة :
تاریخ معاصر جهان اسلام با خشونت، بی ثباتی سیاسی، مداخله قدرت های بزرگ ، حضور نامشروع اسرائیل، سرکوب آزادیخواهی و استقلال طلبی مواجه بوده است (مسئله). گذشته از ریشه یابی این مهم در خارج از جهان اسلام، قدرت‌های منطقه ای از جمله عربستان سعودی نقش به سزایی در ایجاد و نگه داشت این وضعیت داشته اند که ضرورت بحث و استدلال برای اثبات آن را فراهم می سازد (ضرورت). یکی از مصداق های این مدعا که مقصود اصلی این پژوهش است؛ تلاش های آل سعود به منظور جلوگیری از پخش راهبردهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جهت بازسازی نظم موجود در ژئوکالچر جهان اسلام است (هدف). لذا، این سؤال قابل طرح است که محدودیت های مزبور چیستند؟ و چرا پادشاهی سعودی مانع از پخش و سرایت راهبردهای فرهنگی ایران در ژئوکالچر دنیای اسلام می شود؟ (پرسش) گرچه بسیاری از تحلیلگران در پاسخ به این پرسش اختلاف شیعه و سنی را مطرح می نمایند (پیشینه)، نویسنده در پی اثبات این فرضیه است که راهبردهای فرهنگی ایران برخاسته از نقش ام القری بودن آن در ژئوکالچر جهان اسلام می باشد و بر این اساس، تغییر وضعیت موجود در صدر برنامه های آن قرار دارد (فرضیه). این مسئله فراتر از پشتبانی از شیعیان و غفلت از اهل تسنن است و مصداق سیاست وحدت جهان اسلام می باشد (نوآوری). بنابراین، عربستان سعودی با توسل به انواع سازوکارها از رواج وهابیت گرفته تا ایران هراسی و تفرقه بین شیعه و سنی، می کوشد مانع از وحدت جهان اسلام و تحقق ام القری بودن ایران شود (دستاورد). نوع تحقیق حاضر نظری- کاربردی و شیوه تحلیل اطلاعات، کتابخانه ای، اینترنتی و اسنادی است (روش).
1. ابراهیمی، نبی¬الله(1394)، «¬سلفیه وهابی؛ تمایزهاي هویتی عربستان سعودي و ایران»، فصلنامۀ مطالعات ملی؛ سال 16، شمارة 3، صص، 160-145؛
2. احمدی، حمید و بیدالله¬خانی، آرش (1391)، «طالبان پاکستان: علل پیدایش، ماهیت و چالش¬های امنیتی»، فصلنامه سیاست، دوره 42، شماره 1، صص، 37-21؛
3. احمدیان، حسن و زارع، محمد (1390)، «استرتژی عربستان سعودی در برابر خیزش¬های جهان عرب»، فصلنامه ره¬نامه سیاست-گذاری، تهران، دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام¬، سال 2، شماره2، صص، 98-75؛
4. اسدی، بیژن (1390)، خلیج‌فارس و مسائل آن، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت)؛
5. برزگر، ابراهیم و حسینی، سیدمحمدصادق (1392)، «نظریه پخش و بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر عربستان سعودی»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال 10، شماره 33، 188-173؛
6. بشیریه، حسین (1391)، جامعه¬شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی؛
7. بهرامی مقدم، سجاد، (1390)، «تحول رویكرد عربستان به كشمكش اعراب- اسراییل»، فصلنامه مطالعات منطقه¬ای، آمریكاشناسی- اسراییل شناسی، سال 12، صص، 130- 115؛
8. بهمنی قاجار، محمد¬علی (1390)، «تحولات بحرین از دیدگاه حقوق بین¬الملل»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، تهران؛ موسسه مطالعات اندیشه¬سازان نور، سال 12، شماره 45، صص، 116ـ93؛
9. پایگاه اطلاع¬رسانی پیام آفتاب (26/07/1393)، «اکونومیست: «آیت‌الله شیخ نمر باقرالنمر» به دلیل دفاع از حقوق شیعه و سنی در زندان سعودی است»، قابل دسترس در: http://tnews.ir/news/6E3231927884.html (زمان دسترسی به سایت: 12/06/1395)؛
10. پایگاه اطلاع¬رسانی اسلام¬تایمز، (18/04/1394) «¬تأثير انقلاب ¬اسلامي ايران بر شکل¬گیری حماس و حزب¬الله»، قابل دسترس در:
http://islamtimes.org/fa/doc/article/472493/ (زمان دسترسی به سایت: 25/02/1395)؛
11. پایگاه تبیینی و تحلیلی جریان¬شناسی دیدبان (08/01/1394)، «¬اهداف سیاست خارجی عربستان در غرب آسیا: عربستان در منطقه به دنبال چیست؟»، قابل دسترس در: http://didban.ir/fa/news-details/22885/ (زمان دسترسی به سایت: 18/12/1394)؛
12. پایگاه تحلیلی خبری صراط، (08/09/1394)، «سند حمایت عربستان از داعش»، قابل دسترس در:
http://www.seratnews.ir/fa/news/271618/ (زمان دسترسی به سایت: 19/11/1394)؛
13. پایگاه مجازی مرکز رصد اندیشکده¬های استراتژیک، (14/10/1393)، «نقش پررنگ ایران در مبارزه با داعش»، قابل دسترس در: http://www.eshraf.ir/3888/B4.html (زمان دسترسی به سایت: 19/11/1394)؛
14. پولادی، کمال (1383)، تاریخ اندیشه سیاسی در غرب، تهران: نشر مرکز؛
15. پیشگاهی¬فرد، زهرا و قدسی، امیر (1387)، «بررسی و تحلیل ویژگی¬های ژئوپلیتیکی پاکستان و نقش آن در روابط با سایر کشورها»، فصلنامه پژوهش¬های جغرافیایی، شماره 63، صص، 99-81؛
16. حق¬پناه، جعفر (1377)، «قاچاق مواد مخدر و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»¬، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش-شماره 2، صص، 170-143؛
17. حیدری، غلامحسین (1384)، «ژئوپلتیک فرهنگی یا ژئو کالچر»، فصلنامه ژئوپلتیک، شماره بهار، صص، 116-93؛
18. خبرگزاری دانشجو (12/11/1393)، «جروزالم پست: روابط پنهانی عربستان و اسرائیل بعد از مرگ «ملک عبدالله» ادامه می‌یابد»، قابل دسترس در: http://www.snn.ir/detail/News/385952/179 (زمان دسترسی به سایت: 19/05/1395)؛
19. دبیری¬مهر، امیر (16/02/1394)، «حمله به یمن، فرصتی برای شناخت نگاه سعودی‌ها به خاورمیانه»، قابل دسترس در:
http://217.218.67.231/DetailFa/2015/04/26/408130/yemen-saudi-aggression (زمان دسترسی به سایت: 21/05/1395)؛
20. رجایی، محمدعلی (1388)، «خطر گسترش وهابيت در افغانستان و راهكارهاي مقابله با آن»، فصلنامه پیام مبلغ، سال 2، شماره 2، صص، 188-167؛
21. رسولی ثانی¬آبادی، الهام (1389)، «مبانی بیناذهنی هویت نظام جمهوري اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردي، سال 14، شماره 1، 114-85؛
22. رشیدی، احمد و شاه¬قلعه، صفی¬الله (1391)، «مبانی فکری ضدیت «طالبانیسم» پاکستان با شیعیان»، فصلنامه مطالعات جهان اسلام، سال 1، شماره 2، صص 112-93؛
23. رضاپور، حسین (1393)، «تاثیر انقلاب اسلامی بر نظام بین¬الملل»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال 11، شماره 37، صص، 158-141؛
24. روزنامه رسالت (08/02/1386)، «¬نگاهي بر دکترين ام¬القري و جايگاه آن در سیاست خارجی ایران». صص، 8-1؛
25. زین¬العابدین، یوسف؛ شیرزاد، زهرا و جوکار، نسیبه (1389)، «عوامل تأثیرگذار بر روابط ژئوپولیتیک ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس»، فصلنامه پژوهش¬هاى بوم¬شناسى شهرى، سال 1، شماره 2، صص، 80-71؛
26. سجادپور، کاظم و کریمی¬قهرودی، مائده (1390)، «رقابت هسته¬اي هند و پاكستان و پيامدهاي آن براي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال14، شماره 4، صص، 258-227؛
27. سجادی، عبدالقیوم (1377)، «¬طالبان؛ ایران و پاکستان: مطالعه سیاست خارجی ایران، پاکستان و عربستان در باره افغانستان از سقوط مزار تاکنون»، فصلنامه علوم سیاسی، سال 1، شماره 2، صص، 268-247؛
28. سید¬نژاد، سیدعلی و سراج، رضا (1391)، «نقش عوامل ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در ارائه الگوی سیاسی به شیعیان جهان»، مجله سیاست دفاعی، سال 23، شماره 91، صص، 130-97؛
29. سیمبر، رضا و رحم¬دل، رضا (1393)، «¬شالوده شکنی جدال¬هاي امنیتی ایران و عربستان (2014-2001)»، فصلنامه پژوهشنامه روابط
بین¬الملل، دوره 7، شماره 27، صص، 26-1؛
30. شعبانی، قاسم، (1391)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات اطلاعات؛
31. شفیعی، نوذر و قلیچ¬خانی، غلامرضا، (1389)، «تبیین تاثیر رادیکالیسم اسلامی بر روابط ایران و پاکستان»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال11، شماره 42، صص، 33-1؛
32. صادقی، سید شمس¬الدین، (1393)، «انقلاب اسلامی و هویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 38، صص، 46-25؛
33. عبدوس، حامد (1386)، «¬بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر مصر»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، قابل دسترس در:
http://www.irdc.ir/fa/content/5888/default.aspx (زمان دسترسی به سایت: 11/06/1394)؛
34. عرب¬احمدی (1391)، «سیاست¬های مداخله جویانه عربستان سعودی در کنیا، تانزانیا و اوگاندا»، نشریه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال 1، شماره 3، صص، 123-101؛
35. عمادی، عباس (1394)، «دكترين ام¬القري»، پژوهکشده باقرالعلوم(ع)، قابل دسترس در:
http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=45075 (زمان دسترسی به سایت: 23/11/1394)؛
36. فیرحی، داود (1393)، نظام سياسي و دولت در اسلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت)؛
37. قوام، سید عبدالعلی (1391)، سیاست¬های مقایسه¬ای، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت)؛
38. کوهکن، علیرضا و تجری، سعید (1393)، «بحران سوریه و سیاست منطقه‌ای عربستان سعودی (¬2011 تا 2014)»، فصلنامه
پژوهش¬های راهبردی سیاست، سال 3، شماره 10، صص، 128-113؛
39. متقی، ابراهیم؛ بیدالله‌خانی، آرش و کلمرزی، علیرضا (1392)، «تحولات جهان عرب: تغییرات فضایی ژئوپلتیک امنیتی- راهبردی به ژئوکالچر امنیتی نوین»، فصلنامه سیاست دفاعی، سال 21، شماره 83، صص، 97-69؛
40. متقی، افشین (1394)، «¬واکاوي زمینه¬هاي ناسازواري در روابط ایران و عربستان بر پایه نظریه سازه¬انگاري»، فصلنامه پژوهش¬هاي راهبردي سیاست، سال 3، شماره 12، صص، 161-141؛
41. معین¬آبادی، حسین و روح¬الله، سبزی (1394)، «تحلیل بازتاب انقلاب اسلامی ایران در عراق بر اساس نظریه پخش»، نشریه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال 4، شماره 13، صص، 69-47.
42. موسوی، سیدمحمد و بخشی تلیابی، رامین (1391)، «تأثير مسايل ايدئولوژيك برسياست خارجي عربستان در قبال ايران»، فصلنامه تحقيقات سياسي و بين¬المللي، شماره 11، صص، 99-61؛
43. مهدی¬زاده، اکبر (1382)، «بررسی سیاست خارجی و رفتار عربستان در قبال جنگ ایران و عراق» فصلنامه نگین ایران، شماره 4، صص، 40-32؛
44. میردهقان، مهین¬ناز و سمیه، شوکتی مقرب (1392)، «گفتمان پنهان، قدرت و رسانه در خاورمیانه عربی (مطالعه موردی: عربستان سعودی)»، فصلنامه مطالعات جهان، دوره 3، شماره 1، صص، 180-145؛
45. میلانی، جمیل، اسماعیلی، محمدتقی (1393)، «نظریه پخش و بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر پاکستان»، فصلنامه مطالعات
انقلاب¬اسلامی، سال 11، شماره 38، صص، 64-47؛
46. نادری، احمد (1393)، «از ژئوپلیتیک دولت محور، به ژئوکالچر تمدن محور؛ خاورمیانه عرصه نبرد تمدن‌ها»، دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، سال4، شماره 10، صص، 142-123.
47. نورمحمدی، مرتضی و کاظمی، حجت (1394)، «جایگاه فرهنگ در تکوین ایران¬هراسی فرهنگی در کشورهاي حوزه خلیج-فارس»، فصلنامه پژوهش¬های راهبردی سیاست، سال 3، شماره 12، صص، 113-8؛
48. Aarts, Paul and van Duijne, Joris, (2009), “Saudi Arabia after U.S.-Iranian Détente:Left in the Lurch?”, Middle East Policy, Vol. XVI, No.3, pp, 64-78;
49. Bertelsmann Stiftung’s transformation index (BTI), (2012), “Saudi Arabia country report”, http://www.google.com/#bav=on.2,or.r_qf.&fp=7033c00f88795d1f&q=situation+of+parties+in+saudi+arabia%2Bpdf, 15/09/2013;
50. Bin Huwaidin, Mohamed, (2015), “The Security Dilemma in Saudi-Iranian Relations”, Review of History and Political Science, Vol. 3, No. 2, pp. 69-79;
51. Country Reports on Human Rights Practices for United States Department of State Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (2011), “Saudi Arabia”, http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=country%20reports%20on%20human%20rights%20practices%20, 22/09/2013;
52. South Asian Terrorism Portal, (2013), “Sipah-e-Sahaba Pakistan”, http://www.satp.org/satporgtp/countries/pakistan/terroristoutfits/ssp.htm, 10/08/2014.
