بحران¬های ژئوپلیتیک دریای خزر با تأکید بر رقابت ژئواکونومیک کشورهای ساحلی و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران
الموضوعات :
حيدر لطفي
1
(گرمسار )
حمیدرضا شیبم
2
(گرمسار )
الکلمات المفتاحية: دریای خزر, بحران¬, های ژئوپلیتیکی, رقابت ژئواکونومیک کشورهای ساحلی, امنیت ملی ایران,
ملخص المقالة :
رقابت ژئواکونومیک کشورهای ساحلی دریای خزر در مواردی مانند رژیم حقوقی این دریا، طرح های انتقال انرژی و نیز بهره‌برداری از منابع بستر دریا از جمله بحران های ژئوپلیتیکی تأثیرگذار بر امنیت ملی ایران در این منطقه به شمار می روند. هدف این مقاله تحلیل و بررسی بحران های ژئوپلیتیکی دریای خزر با تأکید بر رقابت ژئواکونومیک میان کشورهای ساحلی و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران است. سؤال اصلی مقاله این است که بحران های ژئوپلیتیکی دریای خزر با محوریت رقابت ژئواکونومیک میان کشورهای ساحلی چه تأثیر بر امنیت ملی ایران خواهد داشت؟ یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که این رقابت‌های هم زمینه‌ساز ناامنی اقتصادی ایران در حوزه معادلات انرژی است و هم این که ایران را از بازارها و شرکای اقتصادی دائمی و پایدار منطقه محروم می‌کند و هم این که زمینه‌ساز ناامنی فرهنگی و قومی را در جغرافیای فرهنگی ایران فراهم می‌کند. با توجه به این مقدمه در این مقاله تلاش خواهد شد با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و نیز مقالات علمی و پژوهشی به تحلیل و تبیین بحران های ژئوپلیتیکی دریای خزر با تأکید بر رقابت ژئواکونومیک میان کشورهای ساحلی و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران پرداخته شود.
1. آبرام، منصور(1389)، بررسی تحولات نظام حقوقی دریای¬خزر و اعتبار معاهدات 1921 و 1940 (ایران- شوروی)، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و چهارم – شماره¬4؛
2. احمدی¬پور، زهرا و ابراهیم رومینا و نعمت¬الله محرمی و محمدصادق لطفی(1384)، پهنه آبی شمال ایران: خزر یا کاسپین، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره¬1؛
3. اطاعت، جواد و حمیدرضا نصرتی(1388)، ایران و خطوط انتقال انرژی حوزه خزر، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 3؛
4. آقائی، بهروز(1379)، نقش ایران در دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 31؛
5. امامی¬میبدی، علی و بشیر اسماعیلی(1387)، چین و منابع انرژی حوزه دریای خزر، فصلنامه مطالعات اوراسیای-مرکزی،شماره2؛
6. امیدی، علی(1389)، ضرورت عملیاتی¬کردن سازوکارهای نظارتی و اجرایی کنوانسیون محیط‌زیست دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 71؛
7. امیری، علی و زهرا احمدی¬پور و حمید مستجابی سرهنگی(1393)، تحلیل فضایی- امنیتی خطوط انتقال انرژی در ایران(خطوط لوله نفت و گاز)، فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 34؛
8. انتخابی، نیلوفر(1379)، امکان‌سنجی احداث خطوط لوله نفت دریای¬خزر، فصلنامه اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 155 و 156؛
9. انتخابی، نیلوفر(1379)، مقاله اقتصاد خطوط لوله نفت دریای¬خزر تا بازارهای مصرف، فصلنامه اقتصاد انرژی، شماره 15 و 16؛
10. باقیان¬زارچی، مرتضی و میثم لهراسبی(1390)، روابط ایران و روسیه و تعیین رژیم حقوقی دریای¬خزر، فصلنامه راهبرد توسعه، شماره 28؛
11. بایی¬لاشکی، مریم و عزت‌الله عزتی(1393)، تاپی (خط لوله گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) زمینه‌های ایجاد و موانع پیش¬رو، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، شماره 42؛
12. بی‌نام(1335)، قانون تصویب قرارداد بازرگانی و بحرپیمایی بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت اتحاد جماهیر شوروی مصوب 15 فروردین 1319، فصلنامه نامه اتاق بازرگانی، شماره 45؛
13. حاجی¬میرزایی، سیدمحمدعلی و محمدامین نادریان(1386)، بررسی تحولات اقتصاد سیاسی نفت و گاز در روسیه، فصلنامه بررسی‌های مسائل اقتصاد انرژی، شماره 8؛
14. حافظ¬نیا، محمدرضا و زهرا احمدی¬پور و سپنتا مجتهدزاده و حسن پیردشتی(1396)، تبیین مؤلفه‌های ژئومرفولوژیکی در استقرار رژیم حقوقی دریای خزر، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره چهل¬ونهم - شماره 1؛
15. حسن‌پور، یوسف و حسن ثاقب(1383)، بررسی زمینه‌های مشارکت کشورهای ساحلی دریای خزر در تجارت کالایی، فصلنامه پژوهش‌نامه بازرگانی، شماره 30؛
16. دانه کار، افشین(1380)، محیط‌زیست دریای خزر: بیم‌ها و امیدها در آغاز هزاره سوم، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 35؛
17. دمیرچی¬لو، مجتبی(1387)، نگاه ایرانی به سیر تحولات رژیم حقوقی دریای¬خزر، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره 1؛
18. رام، منصوره(1387)، چشم‌انداز توسعه نفت و گاز و منافع ایران، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 61؛
19. رحمانی فضلی، عبدالرضا(1383)، ژئوپلیتیک دریای خزر با تأکید بر رژیم حقوقی آن، فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 5؛
20. رحمتی¬پور، لیلا و هادی آجیلی(1395)، چشم‌انداز آینده ژئوانرژی خلیج فارس و جایگاه ایران، فصلنامه راهبرد، شماره¬80؛
21. زبردست، رحیم و فاطمه اکبری(1385)، علل کاهش ذخایر ماهی‌های خاویاری دریای¬خزر، فصلنامه اقتصادی، شماره55 و 56؛
22. سیم¬بر، رضا و مهری قاسمه(1389)، سیاست منطقه‌ای دریای¬خزر از دیدگاه سازه‌انگاری با تأکید بر رژیم حقوقی دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره¬72؛
23. شریفی، مجید(1382)، بحثی درباره دریای¬خزر و دورنماهای آن، فصلنامه بررسی‌های بازرگانی، شماره¬4؛
24. شفیعی¬عربی، میرعلی و عزت‌الله عزتی(1386)، بررسی موقعیت ژئواکونومیکی حوزه‌ی دریای¬خزر، فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره¬20؛
25. صادقیان، نادعلی(1386)، مروری بر نظام حقوقی دریای¬خزر از دریچه اسناد و معاهدات، فصلنامه گنجینه اسناد، شماره¬67؛
26. صدقی، ابوالفضل(1380)، تأثیرات ژئوپلیتیک مسیرهای انتقال انرژی حوزه خزر بر امنیت ملی ایران، فصلنامه سیاست دفاعی، شماره 34؛
27. عباسی ترکمانی، محمدرضا(1378)، آلودگی دریای¬خزر: لزوم احترام به قواعد بین‌المللی محیط‌زیست و مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 27؛
28. فرجی¬راد، عبدالرضا و مریم بایی لاشکی و محمدتقی جهانبخش(1394)، خطوط انتقال انرژی به شبه‌قاره هند و امنیت ملی ایران، فصلنامه پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین‌الملل، سال چهارم – شماره¬1؛
29. فیروزی، زینب(1395)، بررسی و تحلیل رژیم حقوقی دریای¬خزر با توجه به منافع حداکثری جمهوری¬اسلامی ایران؛ با محوریت راهبردهای ملی و تمامیت ارضی، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال هشتم – شماره¬30؛
30. فیروزیان، محمد(1388)، چالش‌های امنیتی در قفقاز، فصلنامه راهبرد، شماره 51؛
31. قدیری معصوم، مجتبی(1379)، تعیین رژیم حقوقی دریای¬خزر و چشم‌انداز همکاری‌های منطقه، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 155؛
32. کاریانی، ماریکا(1384)، توافق‌های دوجانبه؛ رهیافت سیاسی جدید برای بهره‌برداری نفتی در دریای خزر، ترجمه مجتبی دمیرچی¬لو، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 52؛
33. کالجی، شهرام(1387)، نقش ایران در انتقال انرژی آسیای مرکزی، فصلنامه گزارش، شماره¬203؛
34. کریمی¬نیا، محمدمهدی(1382)، رژیم حقوقی دریای¬خزر، فصلنامه رواق اندیشه، شماره¬24؛
35. کولائی، الهه(1376)، پیامدهای ژئوپلیتیکی بهره‌برداری از نفت دریای¬خزر، فصلنامه راهبرد، شماره¬13؛
36. منصوری تبار، مجید(1387)، نگاهی به رژیم حقوقی دریای خزر، فصلنامه رشد آموزش جغرافیا، شماره¬83؛
37. واعظ آملی، اسماعیل و علی¬اصغر اسمعیل¬پور روشن(1389)، تحلیل مناقشه دریای¬خزر و چالش‌های حقوقی آن از دیدگاه معاهدات بین‌المللی، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، شماره¬6؛
38. Encyclopedia Britannica;
39. https://www.eea.europa.eu;
40. https://floodobservatory.colorado.edu;
41. commons.wikimedia.org;
42. http://www.4thmedia.org;
43. http://tabyincenter.ir;
44. http://tabyincenter.ir
