ارزیابی و سنجش وضعیت افتراق و ناهمگونی فضایی موجود در سطح منطقه شهری تهران با استفاده از مدل TOPSIS
الموضوعات :اسداله بیات 1 , زینب کرکه آبادی 2 , saeid kamyabi 3
1 - آزاد سمنان
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران
3 - علوم انساني
الکلمات المفتاحية: درجه توسعه¬, یافتگی, ناهمگونی فضایی, توسعه چند مرکزی, عدالت فضایی, منطقه شهری تهران,
ملخص المقالة :
برابر آمار طی چهار دهه اخیر، جمعیت شهر تهران تقریباً دو برابر، اما جمعیت منطقه شهری تهران بیش از نه برابر شده است، روند سریع گسترش منطقه بدون داشتن الگو و برنامه ای خاص، موجب تشديد عوارض نامطلوبی منجمله افزایش افتراق و ناهمگونی فضایی درون منطقه ای شده است. هدف از این تحقیق تلاش در جهت گسترش عدالت فضایی در سطح منطقه شهری تهران با کاهش افتراق و ناهمگونی های فضایی درون منطقه ای می باشد. پژوهش حاضر با بررسی 7 معیار اصلی مشتمل بر31 شاخص به ارزیابی درجه توسعه یافتگی سکونتگاه های منطقه پرداخته است، در تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر استفاده از روش های آماری و مدلTOPSIS از روش آنتروپی شانون جهت وزن دهی به شاخص ها و از نرم افزار Arc.GIS جهت تهیه نقشه ها استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، شهر تهران به تنهایی در خوشه اول قرار داشته و با امتیاز 0.782 در معیار تلفیقی، از درجه توسعه یافتگی در حدود سه برابر سکونتگاههای خوشه دوم یعنی اسلامشهر، شهرقدس و کرج و 15 برابر سکونتگاههای خوشه چهارم و آخر منطقه یعنی پیشوا، فیروزکوه و بهارستان برخورداربوده است. این موضوع حاکی از تمرکز بسیار شدید معیارهای توسعه یافتگی در شهر تهران و مؤید وجود نابرابری و ناهمگونی فضایی بسیار شدید بین شهر تهران و سایر سکونتگاههای واقع در منطقه شهری تهران است. بنظر می رسد اتخاذ سیاست های برگرفته از الگوی توسعه چند مرکزی و تلاش جهت ارتقاء شاخص های درجه توسعه یافتگی در سطح سکونتگاه های پیرامونی شهر تهران می تواند منجر به کاهش افتراق و ناهمگونی فضایی و گسترش عدالت فضایی در منطقه گردد .
1. برک¬پور، ناصر؛ اسدی، ایرج(1387)، نظریه¬های مدیریت و حکمروایی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنرهای زیبا دانشگاه تهران؛
2. توکلی نیا، جمیله؛ شالی، محمد(1391)، نابرابری¬های منطقه¬ای در ایران، فصلنامه آمایش محیط، شماره 18؛
3. حسین¬زاده دلیر، کریم (1380)، برنامه¬ریزی ناحیه¬ای، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران؛
4. حاجی¬پور، خلیل؛ زبردست، اسفندیار (1384)، بررسی تحلیل و ارائه الگویی برای نظام شهری استان خوزستان، هنرهای زیبا، شماره 23؛
5. زیاری، کرامت¬اله؛ سعیدی رضوانی، نوید؛ بقال صالح¬پور، لیلا (1389)، سنجش درجه توسعه¬یافتگی شهرستان¬های استان آذربایجان شرقی به روشHDI فصلنامه فراسوی مدیریت، سال سوم، شماره 12، بهار 1389؛
6. سالنامه آماری استان تهران (1390)، مرکز آمار ایران؛
7. سرور، هوشنگ(1388)، جهاني شدن اقتصاد و توسعه پايدار مناطق كلان شهري(مطالعه موردي مجموعه شهري تهران)، رساله دكتري، دانشگاه تربيت مدرس؛
8. شکویی، حسین(1387)، دیدگاه¬های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، انتشارات سمت؛
9. شکویی، حسین(1374)، اندیشه¬های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت، چاپ دوم؛
10. قدیری معصوم، مجتبی(1377)، توان¬سنجی نواحی جغرافیایی ایران برای برنامه¬ریزی توسعه اقتصادی، رساله دکتری، دانشگاه تهران؛
11. مسعود، محمد؛ معززی، امیرمحمد و شبیری، نیما (1390)، تعيين درجه توسعه¬نيافتگي شهرستانهاي استان اصفهان با تكنيك تاكسونومي عددي، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه¬ای، ش8؛
12. مومني، مهدي (1377)، اصول و روش¬هاي برنامه¬ريزي ناحيه¬اي، انتشارات گويا؛
13. نظریان، اصغر(1374)، جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور؛
14. نوربخش، مجید(1381)، تحلیل نظام شبکه شهری استان چهار محال و بختیاری، دانشگاه اصفهان؛
15. Albrechts, L, (2001), How to Proceed from Image and Discourse to Action: As Applied to theFlemish Diamond, Urban Studies, 38;
16. Davoudi, S, (2003), Polycentricism in European Spatial Planning: From an Analytical Tool to a Normative Agenda, European Planning Studies, 11;
17. Europpen Commission, (1999), European Spatial Development Perspective, Towards Balanced and sustainable Development of the Territory of the EU. Luxemburg;
18. UNDP, (2010), Human Development Report:40-year Trends Analysis Shows Poor Countries Making Faster Development Gains;
19. United Nations, (2004), Detriment of Economic and social Affairs/population Divison, World Ban;
20. O`Looney, (2004) ,The New Home Rule: A Regionalism Alternative , Supplement, or Distraction, National Civic Review , No.16 , Spring;
21. Shaw, D. and Sykes, O, (2004), The concept of polycentricity in European spatial planning: reflections on its interpretation and application in the practice of spatial planning, international Planning Studies;
22. Lees, N, (2010), Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice, Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR 7th Annual Conference on International Relations, Sweden, September;
23. Kalantari, khalil, (1998), Identification of backward region in Iran, Tehran, geographic research magazine, Number 48;
24. Kloosterman Robert C and Sako Musterd, (2001),The polycentric Urban Region: Towards a Research Agenda ,Urban Studies Vol,38 No 4;
25. Hall. P, Pain, (2006), K and Green. N Anatomy of the Polycentric Metropolis: Eight Mega-City Regions in Overview: P. Hall and K. Pain (Eds.), The polycentric metropolis. Learning from mega-city regions in Europe, pp. 53-64. London: Earthscan;
26. Meijers, E,(2005) , Polycentric urban regions and the quest for synergy: is a network of cities more than the sum of the parts?, Urban Studies, 42;
27. Lambregts, B, (2009), the Polycentric Metropolis Unpacked. Amsterdam: UvA (PhD thesis)
28. Waterhout, B., Zonneveld, W. and Meijers, E.J, (2005), Polycentric development policies in Europe: overview and debate, Built Environment, 31.
