مکان گزینی مراکز مدیریت بحران روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان اردبیل)
الموضوعات :بهرام ایمانی 1 , حسن حسینی اميني 2 , رضا طالبی 3
1 - عضو هيات علمي دانشگاه محقق اردبيلي
2 - مرکز مطالعات پدافند غیرعامل
3 - دانشگاه محقق اردبیلی
الکلمات المفتاحية: مکان گزینی, مرکز مدیریت بحران روستایی, شهرستان اردبیل مدل AHP مدل TOPSIS,
ملخص المقالة :
مخاطرات محیطی و انسانی یکی از اصلی ترین موانع تحقق توسعه پایدار بخصوص در سکونتگاه های انسانی (به ویژه روستاها) می باشد. در چند دهه اخیر با رویکرد مدیریت بحران استفاده از همه دستاوردهای مدیریتی، سازمان دهی و برنامه ریزی قبل از وقوع بحران با هدف مقابله با مخاطرات طبیعی و انسانی، امری عقلانی و الزامی می باشد. در مواجه شدن با بحران های احتمالی، یکی از ارکان اصلی مقابله و پیشگیری مناسب از اثرات منفی این نوع مخاطرات در نظر گرفتن مراکز مدیریت بحران است که همه اقدامات پیشگیری، آمادگی و مقابله، از جمله امداد رسانی، اسکان موقت حادثه دیدگان، در آن مهیا شود تا پیامدها را درباره ی بحران احتمالی به حداقل ممکن است. از این رو شهرستان اردبیل به علت واقع شدن در یک محدوده خطرپذیر طبیعی و دارا بودن تاسیسات صنعتی بزرگ قابلیت بالای شکل گیری مخاطرات طبیعی و انسانی را دارا می باشد. بنابراین در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در نرم افزار ARC GIS به پهنه بندی محدوده شهرستان اردبیل در راستای جانمایی مراکز مدیریت بحران روستایی اقدام شد. در ادامه پژوهش با استفاده از مدل TOPSIS (8 معیار) به اولویت بندی اجرائی مراکز مدیریت بحران روستایی در محدوده منطقه مورد مطالعه اقدام شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که 13.3 درصد از اراضی شهرستان اردبیل بالاترین قابلیت برای استقرار مراکز مدیریت بحران را از خود نشان می دهد. با توجه به پهنه های بهینه مشخص شده، 7 موقعیت برای استقرار مراکز مدیریت بحران در محدوده مورد مطالعه مشخص شد و با استفاده از مدل TOPSIS به اولویت بندی این مراکز اقدام شد و نتایج نشان داد که پایگاه شماره 2 بالاترین قابلیت و پایگاه شماره 1 کمترین قابلیت برای استقرار مرکز مدیریت بحران را از خود نشان داد.
1. احدنژاد روشتی، محسن، جلیلی، کریم، زلفی، علی (1390) مکان¬یابی بهینه محل‌های اسکان موقت آسیب دیدگان ناشی از زلزله در مناطق شهری با استفاده از روش‌های چند معیاری و GIS. مطالعه موردی شهر زنجان. نشریه تحقیقات کاربری علوم جغرافیایی، جلد 20، شماره 23. صص 45 – 61.
2. احدنژاد روشتی، محسن، زلفی، علی، نوروزی، محمد جواد (1392) پهنه بندی اراضی شهرستان ماکو به منظور استقرار صنایع با توجه به عوامل اکولوژیکی و محیطی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، اولین همایش ملی راهکارهای توسعه منطقه آزاد ماکو با محوریت سرمایه گذاری، فرصتها و چالشها، 12 و 13 تیر ماه، ماکو، صص 71-61.
3. اسدی نظری، مهرنوش (1383) برنامه¬ریزی و مکانیابی اردوگاه¬های اسکان موقت بازماندگان زلزله. پایان¬نامه کارشناسی ارشد برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
4. اسلامی، علیرضا (1385) مکانیابی مراکز امداد و اسکان (نمونه موردی منطقه یک شهرداری تهران)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی، تهران.
5. اشراقی، مهدی (1386) مکان¬یابی اماکن اسکان موقت جمعیت‌های آسیب دیده از زلزله با بهره¬گیری از سامانه‌های اطلاعات مکانی (مطالعه موردی منطقه 2 شهرداری تهران).
6. بدری، سیدعلی (1384) آشنایی با مدیریت بحران (اصول و مبانی)، سازمان شهرداری¬ها و دهداری¬ها، تهران.
7. بهرام¬پور، مهدی، بمانیان، محمد¬رضا (1391) تبیین الگوی جانمایی پایگاه¬های مدیریت بحران با استفاده از GIS، (نمونه موردی شهر تهران، منطقه 3)، فصلنامه مدیریت بحران، شماره اول، صص 59 – 51.
8. پرهیزکار، اکبر (1376) ارائه¬ی الگوی مناسب مکان¬گزینی مراکز خدمات شهری با تحقیق در مدلها و GIS شهری، رساله دکتری جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
9. پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، http://www.iiees.ac.ir/iiees/EQsearch
10. پیشگاهی¬فرد، زهرا. اقبالی، ناصر. فرجی¬راد عبدالرضا. بیگ¬بابایی، بشیر (1391) مدلسازي تعيين مناطق خطرپذير با استفاده از مدل AHP در محيط GIS جهت مديريت بحران شهري (مطالعه موردي: منطقه 8 شهرداري تبريز)، فصلنامه فضایی جغرافیایی، شماره 37، صص 200 – 183.
11. رضایی، محمدرضا. قائدرحمتی، صفر. حسینی، سید مصطفی (1393) مکان¬یابی مراکز امداد¬رسانی در شهر یزد با استفاده از فرایند تحلیل شبکه¬ای و GIS FUZZY، فصلنامه پژوهش¬های جغرافیای انسانی، دوره 46، شماره 1، صص 101 – 85.
12. زبردست، اسفندیار و محمدی، عسل، 1384، مکان¬یابی مراکز امداد رسانی (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چند معیاری AHP، مجله هنرهای زیبا، شماره 21.
13. زلفی، علی (1390)، امکان سنجی تأثیرات اصول توسعه پایدار شهری در توسعه بهینه مناطق شهری با استفاده از روش‌های ارزیابی چند معیاره و GIS (نمونه موردی: بخش مرکزی منطقه آزاد ارس)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان.
14. سازمان زمین شناسی کشور، نقشه‌های زمین شناسی 100000: 1، شهرستان اردبیل.
15. سازمان مدیریت بحران (1386) مجموعه دستورالعمل¬های مدیریت و بهره¬برداری و نگهداری پایگاه¬های پشتیبانی مدیریت بحران شهر تهران، جلد چهارم، تهران.
16. شجاع عراقی، مهناز. تولایی، سیمین. ضیائیان، پرویز (1390) مكان¬يابي بهينه پايگاههاي پشتيباني مديريت بحران با استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي (مطالعه موردي منطقه 6 شهرداري تهران)، فصلنامه مطالعات و پژوهش¬های شهری و منطقه¬ای، سال سوم، شماره دهم، صص 60 – 41.
17. عبدالهی، مجید (1383) مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات سازمان شهرداری¬ها و دهیاری¬های کشور، چاپ سوم، تهران
18. عزیزپور، فرهاد. ریاحی، وحید. موذنی، علی (1393) مکان¬یابی پایگاه¬های مدیریت بحران روستایی مورد مطالعه: کهریزک شهرستان ری، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال اول، شماره 3، صص 84 – 71.
19. عینالی، جمشید (1393) تحلیلی بر عوامل مؤثر بر آسیب پذیری مسکن روستایی در برابر سانحه ی زلزله، مطالعه موردی دهستان سجاسرود، خدابنده استان زنجان. فصلنامه¬ فضای جغرافیایی، شماره ی 47 ، صص 144 – 127.
20. فال سلیمان، محمود؛ حجی پور، محمد؛ جمشیدی، کمال (1391) آسیب پذیری عناصر کاربردی سکونت های روستایی در مناطق زلزله خیز (نمونه: شهرستان های قاینات و زیرکوه) مجله ی آمایش جغرافیایی فضا، دوره ی دوم، صص 99 – 77.
21. فرهادی، رودابه (1378)، تجزیه و تحلیل توزیع مکانی و مکان¬یابی مدارس در منطقه 6 تهران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران .
22. مرکز آمار ایران (1395) سالنامه آماری استان اردبیل.
23. مصوبات هیئت وزیران (1392) ضوابط و معیارهای استقرار مراکز دولتی و ادرای.
24. موذنی، علی. عزیزپور، فرهاد. ریاحی، وحید (1393) مکان¬یابی پایگاه¬های مدیریت بحران روستایی مورد مطالعه: کهریزک شهرستان ری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی.
25. ناصری منش، علی (1396) امکان سنجی توسعه کارآفرینی در بخش روستایی شهرستان اردبیل، رساله دکتری جغرافیا و برنامه¬ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی.
26. Dunford, M. and L. Li. 2011. Earthquake reconstruction in Wenchuan: assessing the state overall plan and addressing the ‘forgotten phase’. Applied Geography, 31(3): 998-1009.
27. M.-T. Chu et al (2006), Comparison among three analytical methods for knowledge communities group-decision analysis , Expert Systems with Applications xxx (2006) xxx–xxx.
28. Malczewski, J, (1999), spatial multi criteria decision analysis In: J. ctill(Ed), Multicriteria decision making and analysis: a geographic information sciences approach. Brook field, VT: Ashgate poblishing.
29. Mohamed A. AL-Shalabi, Shattri Bin Mansor, Nordin Bin Ahmed, Rashid Shiriff,(2006), GIS based Multi criteria Approaches to Housing Site suitability assessment. XXIII FIG Congress Munich, Germany, October 8-13, 2006.
30. Naghdi, K. A. Mansourian, M. J. Valadanzoej, and M. Saadatseresht. 2008. Evacuation planning in earthquake disasters, using RS and GIS. International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 24: 1671-1676.
31. S. Opricovic, G.-H. Tzeng (2004), Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156, pp 445–455
32. Saaty TL. (1980) The analytic hierarchy process: planning, priority setting, resource allocation. New York/London: McGraw-Hill International Book Co.
33. Ülengin, Burç. Füsun Ülengin . Ümit Güvenç (2001). A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul. European Journal of Operational Research 130 (2001) 361- 374.
34. Balcik, B., & Beamon, B.M. (2008). Facility location in humanitarian relief, International Journal of Logistics, Research and Applications, 11(2), 101-121.
