بازتعریفی از ژئوپلیتیک شیعه (با تأکید بر راه پیمایی اربعین)
الموضوعات :حمید رضا محمدی 1 , ندیمه سلیم نژاد 2 , ابراهیم احمدی 3
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - فرهنگیان
3 - ادبیات و علوم انسانی
الکلمات المفتاحية: شیعه, ژئوپلیتیک شیعه, قدرت نرم, راهپیمایی اربعین,
ملخص المقالة :
مذهب در سیاست و پیوند با قدرت در زمره‌ی مطالعات ژئوپلیتیک به طور عام و ژئوپلیتیک فرهنگی (ژئوکالچر)، به طور خاص قابل بحث و بررسی است. در این مفهوم، ژئوپلیتیک شیعه به معنای قدرت و شدت تاثیر‌گذاری جامعه شیعه بر تحولات و سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. مفروضه اصلی پژوهش در پی‌پاسخ به این سوال است که راهپیمایی اربعین به عنوان یکی آموزها و عناصر نمادین مذهب شیعه، از چه جایگاهی در وزن ژئوپلیتیکی و منابع قدرتی شیعیان برخوردار است؟ عواملی چند نظیر: موقعیت برتر شیعیان در منطقه، تسلط حداکثری شیعیان بر منابع انرژی خاورمیانه، قابلیت تهدید رژیم صهیونیستی، قدرت منطقه‌ای ایران، ماهیت مردم‌سالاری دولت‌های شیعی و اجمالاً حوادث منطقه، طی این چهار دهه (از انقلاب ایران)، زمینه‌ی تثبیت قدرت شیعیان در منطقه را فراهم آوردند. هرچند بنیان‌های قدرتی این ژئوپلیتیک، همواره باعث تصویر‌سازی هراس از شیعه از جانب دول غربی- عربی، در منطقه بوده و هست؛ ولی واقعیات موجود گویای قدرت ژئوپلیتیکی شیعیان‌اند. پژوهش حاضر، به دنبال بازتعریفی از ژئوپلیتیک شیعه هست. مفروضه این است؛ هنگامی درک درستی از ژئوپلیتیک شیعه میسر می‌شود، که شناخت درستی از ریشه و سرچشمه‌ی واقعی قدرت شیعه حصول شود. در اینجا، افکار و عقاید و به تعبیری ایدئولوژی شیعی (عاشورا، غدیر، مهدویت و ولایت فقیه و...) همان زیر‌بنا و قدرت واقعی شیعه است. به تعبیری، در واقع قدرت حقیقی شیعه ناشی از این ارزش‌ها و باورها‌ست. یکی از این ارزش‌ها، که امروزه، تبدیل به نمایش ایمان، اتحاد و اقتدار شیعان در منطقه و جهان شده، راهپیمایی عظیم اربعین است.
1. احمدی، سیدعباس؛ حسینی نصرآبادی، نرجس سادات (1395)، «وضعیت ژئوپلیتیک شیعه در عصر جهانی شدن»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره 18، صص 24-1؛
2. آباذری، عبدالرحیم (1393)، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، مجله فرهنگ زیارت، سال پنجم، تابستان و پاییز، شماره 19 و 20، صص 169-149؛
3. احمدی، سیدعباس؛ حافظ‌نیا، محمدرضا (1389)، «موانع و شیوه‌های بازدارنده تجدید حیات شیعه در جهان»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره 30، صص 191-157؛
4. احتشامي، انوشيروان (1381)، «بنيادگرايي اسلامي و اسلام سياسي»، ترجمة محسن ثلاثي، فصلنامه علوم سياسي، سال پنجم، شماره 18، صص 260-245؛
5. پورامینی، محمدامین (1393)، «جایگاه زیارت اربعین در متون حدیثی و فقهی»، مجله فرهنگ زیارت، قم: حوزه علمیه قم. سال پنجم، تابستان و پاییز، شماره 19و 20، صص 85-75؛
6. توانا، محمدعلی؛ سلیمیان، مهناز(1391)، «آینده گفتمان سیاسی- فرهنگی شیعی در جغرافیای سیاسی-فرهنگی خاورمیانه»، مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه، 16 و 17 آبان ماه، تهران: دانشگاه تربیت مدرس؛
7. تلاشان، حسن (1388)، «ژئوپلیتیک شیعه در لبنان قبل و بعد از جنگ 33 روزه»، فصلنامه شیعه شناسی، قم: حوزه علمیه قم، سال هفتم، شماره 26، صص 34-7؛
8. توال، فرانسوا (1387)، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، تهران: انتشارات ویستار، چاپ سوم ، ص 200؛
9. جاودانی‌مقدم، مهدی (1391)، «ژئوپلیتیک نوین تشیع در خاورمیانه و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هشتم، شماره 2، صص 62-29؛
10. جعفری، علی‌اکبر؛ منفرد، سید‌قاسم (۱۳۹۰)، «رفتارسنجی آمریکا در قبال دومینوی انقلاب‌های خاورمیانه»، فصلنامه آفاق امنیت، دوره چهارم، شماره 11، صص 56-39؛
11. جردن، تری؛ روانتری، لستر(1381)، مقدمه‌ای بر جغرافیای فرهنگی، ترجمه محمد سلیمانی و سیمین تولایی، تهران: موسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول؛
12. حسینی‌جلالی، سیدمحمدرضا (1393)، «نقش اربعین در احیاء یاد عاشورا و گسترش نهضت امام حسین(ع)»، مجله فرهنگ زیارت، سال پنجم، تابستان و پاییز، شماره 19و 20، صص 47-35؛
13. حافظ‌نیا، محمدرضا (1390)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی، چاپ سوم؛
14. حاجی‌یوسفی، امیر‌محمد (1387)، «هلال شیعي؛ فرصت‌ها و تهديدها براي جمهوري اسلامی ايران، اعراب و آمريكا»، فصلنامه دانش سیاسی، شماره اول، صص 192-152؛
15. خواجه‌سروری، غلامرضا؛ بهرامی، سمیه (1393)، «تحلیل روابط ایران و عراق بر اساس گفتمان ایران هراسی»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال چهارم، شماره 4، صص 106-83؛
16. خضری، سید‌احمد‌رضا (1391)، تشیع در تاریخ، قم: نشر معارف، چاپ اول؛
17. خلیلی، اسد‌الله (1383)، روابط ایران و آمریکا، بررسی دیدگاه نخبگان آمریکایی، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر، چاپ اول؛
18. درخشه، جلال؛ جمیری، محمد (1390)، «انقلاب اسلامی ایران و تحول در حرکت شیعی عربستان سعودی»، فصلنامه شیعه شناسی، سال نهم، شماره 36، صص 70-35؛
19. ذوالفقاری، ابوالفضل؛ پورمحمدی، مژده ( 1394)، «تحليل پيامدي جنبش‌هاي مردمي منطقه خاورميانه از منظر گسترش شكاف مذهبي شيعه و سني»، فصلنامه جامعه¬شناسی سیاسی جهان اسلام، سال سوم، شماره 2، صص 132-113؛
20. زارع خورمیزی، محمدرضا (1392)، اربعین‌های خونین، مجموعه مقالات اربعین، جمع‌آوری سده توسط جمعی از نویسندگان، قم: پژوهشکده حج و زیارت، صص 329-303؛
21. سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح(1387)، ژئوپلیتیک منطقه خلیج‌فارس، با تاکید بر شیعیان، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح، چاپ اول؛
22. سیف‌زاده¬، سید‌حسین (1372)، نظریات مختلف در روابط بین‌الملل، چاپ دوم، تهران: انتشارات سفیر؛
23. صحفی، سید‌محمد (1380)، ژئوپلیتیک فرهنگی و مسئله امنیت ملی، تهران: انتشارات شمسا، چاپ اول؛
24. ضرغامي، برزين و همکاران (1393)، «ژئوپليتيك شيعه يا هلال شيعه (مباني، اهداف و رويكردها)»، فصلنامه پژوهش‌هاي جغرافياي انساني، دوره ششم، شماره 1، صص 214-197؛
25. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین (1391)، شیعه؛ مجموعه مذاکرات با پروفسور کربن، گردآورنده: سیدهادی هادی خسروشاهی، قم: انتشارات بوستان قم، چاپ پنجم؛
26. عزتی، ابوالفضل (1357)، اسلام انقلابی و انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات هدی، چاپ اول؛
27. فلینت، کالین (1390)، مقدمه‌ای بر ژئوپلیتیک، ترجمه محمد باقر قالیباف و هادی پوینده، تهران: انتشارات قومس، چاپ اول؛
28. فولر،گراهام (1378)، قبله عالم، ژئوپلیتیک ایران، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم ؛
29. قاضی طباطبایی، سید‌محمد‌علی (1368)، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، قم: بنیاد علمی و فرهنگی شیهد آیت‌الله قاضی طباطبایی، چاپ اول؛
30. کیانی، وحید و همکاران (1393)، «فرایند قلمروسازی گفتمانی؛ نقدی بر نظریه هلال شیعی»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، دوره چهارم، شماره 2، صص 124-99؛
31. کاویانی‌راد، مراد و همکاران (1391)، «تبیین منازعات ژئوپلیتیکی شیعه و سنی(بعد از حمله آمریکا به عراق)»، مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه، 16 و 17 آبان ماه، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، صص 219-198؛
32. كوهن، سائول برنارد (1387)، ژئوپليتيك نظام جهاني، چاپ اول، ترجمه عباس كاردان، تهران: موسسه فرهنگی ابرار معاصر، چاپ اول؛
33. گلی‌زواره، غلامرضا (1393)، «اربعین حسینی در آثار و اظار علما»، مجله فرهنگ زیارت، سال پنجم، تابستان و پاییز، شماره 19و20، صص 95-69؛
34. متقی، افشین و همکاران (1392)، «بررسی نقش ژئوپلیتیک انرژی در مفهوم‌سازی هلال شیعه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاست اسلامی، سال اول، شماره 3، صص 172-147؛
35. مظاهری، محسن حسام(1395)، فرهنگ سوگ شیعی، تهران: نشر خیمه، چاپ اول، صص 672؛
36. مجتهد‌زا‌ه، پیروز (1390)، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، ویراست دوم، تهران: انتشارات سمت، چاپ چهارم؛
37. نادری، احمد (1391)، «ریملند شیعی و نقش ایران به عنوان تمدن اسلامی در نبرد تمدن‌ها»، مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه، 16 و 17 آبان ماه، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، صص 341-320؛
38. (1390)، «نئومکیندریسم و نظریه ریملند شیعی»، فصلنامه دین و ارتباطات، دوره هجدهم، شماره 40، صص 207-177؛
39. Cordesman, Anthony. H and Sam Khazai (2014), "Iraq in Crisis", Center for Strategic & International Studies;
40. Dodds, Klaus (2000), “Geopolitical in a Changing World,” England: Pearson Education Limited;
41. fukuyama ,francis (2003)," Shiism As Mahdism: Reflections On A Doctrine of Hope", In: www.payvand.com/news/03/nov/1126.html;
42. Gerecht. R.M (2004), The Islamic paradox, Shiite Clerics, Sunni;
43. Fundamentalists and the Coming of Arab Democracy, United States of America. Washington, D.C: The AEI press;
44. Johnston, Ron & et. Al (1994), “The dictionary Housman Geography”, U. K: Blackwell;
45. Kramer, Martin (1984),"Shia, Resistance and Revolution", Middle Eastern Studies, Vol. 25, No. 2;
46. Nasr,Vali (2006),The Emrging Shia Crescent, Implicationfor U.S, Policy in the Middle East, June 5, Third panel, Concil on Foreign Relationsr , New york Routledge, London;
47. (2004), "Reginal Implications of Shia Revival in Iraq", Washington quarterly, Vol 27, No. 32.
