تحلیل سیستمی اثرات تحولات تقسیمات سیاسی بر پراکنده رویی شهری (نمونه مطالعاتی: شهر قم)
الموضوعات :سیدعلی حسینی 1 , سهراب امیریان 2
1 - دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - پیام نور
الکلمات المفتاحية: تحولات تقسیمات سیاسیپراکنده رویی شهری مدل تحلیل ساختاری شهر قم,
ملخص المقالة :
در تاریخ پرفرازونشیب ایران، حکومت و دولت، به‌عنوان مهم‌ترین عوامل سیاسی، پیوسته مؤثرترین نقش را در تحولات و دگرگونی ساخت‌وسازهای فضایی ازجمله شهرها داشته‌اند. این دگرگونی‌ها در نقش‌پذیری شهرها و ایفای نقش دولت زمینه‌ساز و موجب تقویت اقتصاد شهرها، توسعه و گسترش شهرها و شهرنشینی شد. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل مهم‌ترین اثرات تحولات تقسیمات سیاسی بر پراکنده رویی شهری در شهر قم با استفاده از مدل تحلیل ساختاری می‌باشد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و روش جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه و خبره سنجی است. روایی پرسشنامه با استفاده از روایی ظاهری و نظرسنجی از خبرگان و کارشناسان تائید شد. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از مدل آینده‌پژوهی تحلیل ساختاری استفاده‌شده است. برای این منظور تعداد 29 عامل به‌عنوان عوامل اولیه بر اساس نظر کارشناسان و متخصصین شناسایی شدند. درنهایت از نرم‌افزار MIC MAC برای تجزیه‌وتحلیل و رتبه‌بندی شاخص‌های مورداستفاده در مدل تحلیل ساختاری و از نرم افزار GIS برای ترسیم نقشه‌ها و لایه‌های اطلاعاتی موردنظر استفاده‌شده است. نتایج نشان دادند که ارتقاء جایگاه یک شهر در سطوح تقسیمات کشوری به‌ویژه تبدیل شهر به مرکز استان، می‌تواند از طریق چهار عامل افزایش جمعیت و مهاجرت، افزایش قیمت زمین و بورس‌بازی آن، گسترده شدن ساختار دولت و لزوم تأمین خدمات منطقه‌ای، پراکنده رویی شهری را افزایش می‌دهد. همچنین بر اساس نتایج سه عامل تمرکز شدید سرمایه‌ها در شهر، مستقر شدن نمایندگان سیاسی دولت و توسعه صنایع در شهر مرکز به‌عنوان مهم‌ترین و اثرگذارترین عوامل سیاسی مؤثر بر پراکنده رویی شهری در شهر قم انتخاب شدند.
1. پوراحمد، احمد؛ محمد پور، صابر؛ منوچهری میاندوآب، ایوب؛ خلیلی، احمد (1391)، "ارزیابی و سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل شهرها با استفاده از مدل‌های کمی (مطالعه تطبیقی بین کلان‌شهرهای تهران و سیدنی)"، جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال دهم، شماره 32.
2. پورمحمدی، محمدرضا؛ جام کسری، محمد (1390)،" تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز "، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 25، شماره 100.
3. پیله‌ور، علی‌اصغر (1387)، "ارتقایابی مرکزیت ناحیه‌ای و تحولات ساختاری کارکردی شهر؛ مورد بجنورد "، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت‌معلم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
4. پیله‌ور، علی‌اصغر و دیگران (1390)، "بررسی تأثیر تصمیمات سیاسی بر ناپایداری و تحولات ساختاری زمین و مسکن شهری ناشی از رویکرد سیاسی ": مورد بجنورد، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 23، 162-141.
5. تقوایی، مسعود و سرایی، حسین (1383)، "گسترش افقی شهرها و ظرفیت‌های موجود شهر: مورد شهر یزد "، فصلنامه‌ی تحقیقات جغرافیایی، شماره 73.
6. حیدری، جهانگیر (1393)، "بررسی نقش دولت در پیدایش و توسعه کالبدی – فضایی بندر بوشهر "، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره هفتم، تابستان 1392.
7. حیدری، اکبر (1391)، "تحلیل فضایی- کالبدی توسعه آتی شهر سقز با تأکید بر شاخص‌های رشد هوشمند شهری با استفاده از مدل آنتروپی شانون "، جغرافیا و توسعه شهری، شماره 2، 94-67.
8. رهنما، محمدرحیم، عباس زاده، غلامرضا (1386)، اصول، مباني و مدل‌های سنجش فرم كالبدي شهر، انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد.
9. رهنمایی، محمدتقی و کلانتری، محسن و صفری، پروانه (1389)، "بررسی نقش دولت در رشد و گسترش فیزیکی شهر ماسال با تأکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون "، فصلنامه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران، سال هشتم، شماره 26، پاییز 1389.
10. رهنمایی، محمدتقی (1373)، "دولت و شهرنشینی؛ نقدی بر نظریه عناصر شهری قدیم و سرمایه‌داری بهره بری هانس بوبک "، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 32.
11. رهنمایی، محمدتقی (1388)، "دولت و شهرنشینی در ایران؛ مبانی و اصول کلی نظری توسعه شهر و شهرنشینی در ایران "، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 165-143.
12. سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي، جغرافياي استان قم. چ 5، تهران: شركت چاپ و نشر كتاب‌هاي درسي ايران، 1383، 5-4.
13. سیف‌الدینی، فرانک، 1381، فرهنگ واژگان برنامه‌ریزی شهري و منطقه‌ای انتشارات دانشگاه شیراز.
14. شکویی، حسین (1373)، دیدگاه‌های نو در جغرافیاي شهري، انتشارات سمت.
15. شکویی، حسین (1375)، اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، چ 9، تهران، انتشارات گیتاشناسی.
16. عزیز پور، ملکه و حسین زاده دلیر، کریم و اسمعیل پور، نجما (1387)، "بررسی رابطه رشد افقی سریع شهر یزد و تحرکات جمعیتی در این شهر "، مجله‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره پیاپی 34، 124-105.
17. عزیزی، محمدمهدی و یار محمدی، سیما (1393)، "تأثیر تقسیمات کشوری جدید بر پراکنده رویی شهری (شهر بجنورد)"، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 19، شماره 2، تابستان 1393.
18. علی‌اکبری و فرجی دارالبخانی (1385)، "شهرهای اداری سیاسی و ناپایداری شهری مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای "، شماره ششم، 178-155.
19. فريد، یدالله (1368)، جغرافیا و شهرشناسی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
20. قرخلو، مهدی و داودی، محمود و زندوی، مجدالدین و جرجانی، حسن علی (1390)، "مکان‌یابی بهینه‌ی توسعه فیزیکی شهر بابلسر برمبنای شاخص‌های طبیعی "، جغرافیا و توسعه، شماره 33، 122-99.
21. لطفی، صدیقه؛ منوچهر میاندوآب، ایوب؛ آهار، حسن (1392)،” تحلیل الگوی گسترش کالبدی-فضایی شهر مراغه با استفاده از مدل‌های کمی "، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، سال 17، شماره 43، 222-191.
22. میرکتولی، جعفر و قدمی، مصطفی و مهدیان، بهمن‌میری و معصومه، محمدی سحر (1390)، "مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدی- فضایی شهر بابلسر با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن "، چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال ششم، شماره 16، 123-115.
23. نصیری، یوسف (1383). حاشیه‌نشینی، علل و ناهنجاری‌های کالبدي، اقتصادي و اجتماعي آن (موردمطالعه کریم‌آباد زاهدان)، پایان‌نامه كارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
24. نظریان، اصغر (1381)، جغرافیای شهری ایران، نشر دانشگاه پیام نور
25. Brandful Cobbinah P and Nsomah Aboagy H(2017), A Ghanaian twist urban sprawl, land use policy 61(2017) 231-241.
26. Burchell et all, (١٩٩٩).”Costs of sprawl revisited, Transit cooperative program” Transportation Research Board, Washington DC. Vol ١٤. No ٤. Pp ٤٥-٦٠.
27. Dupras J, Marull J, Coll F, Tello E(2016), The impacts of urban sprawl on ecological connectivity in the Montreal Metropolitan Region, Environmental Science & Policy 58 (2016) 61– 73.
28. Godet, M. and P. Durance (2011). Strategic Foresight for Corporate and Regional Development, Dunod and Unesco.
29. Hutchison, R.(2010). “Encyclopedia of Urban Studies”. University of Wisconsin, Green Bay, a sage reference publication.
30. MIREHEI, m. HAJILOU, m. LOTFI, f. (2017). INTRODUCING AND UNDERSTANDING THEORETICAL FOUNDATIONS OF URBAN GEOGRAPHY IN THE MIDDLE EAST: THEORY OF RENT CAPITALISM. Volume Geography of Journal European 8, Number 5. Geographers European of Association.
31. Rabbani, T. (2012). Structural analysis, a tool to identify and analyze the factors affecting the future (urban subjects). The first National Conference on futures, Tehran. (in persian).
32. rouhani, A. & S. Ajorloo (2015). Software MicMac; can be used in projects scripting futures. Publications Arena, First Edition, Tehran. (in persian).
33. Wakode, H. B. Baier, K. Jha, R. & Azzam, R. (2014). Analysis of Urban Growth using Landsat TM/ETM data and GIS—a case study of Hyderabad, India. Arabian. Journal of Geosciences, 7(1), 109-121.
