اعتبارسنجی احادیث مربوط به تطابق العقل و النّقل در نسخه خطی «سلوک الی الله تعالی» شبّر با رویکردی بر شواهد و متابعات فریقین
الموضوعات : Islamic theologyحسن حشمتی 1 , امیر توحیدی 2 , محسن قاسمپور 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد تمام گروه علوم و قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبائی تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سیّد عبدالله شبرّ, نسخه خطی «سلوکالی¬الله تعالی», تطابق عقل و نقل, عصمت, شواهد و متابعات فَریقَیْن.,
ملخص المقالة :
تحلیل و بررسی نسبت میان عقل قطعی صحیح و نقل متواتر یکی از مسائل مهم در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهمالسلام) است که توجه اندیشمندان را جلب کرده است. درک درست این رابطه برای شناسایی منابع معتبر معرفت دینی اهمیت زیادی دارد. نسخه خطی رساله «سلوک الی الله تعالی» سیّد عبدالله شبرّ یکی از منابعی است که به این موضوع پرداخته و میگوید: تطابق عقل با روایات و احادیث متواتر واضح و روشن است و اما درباره حجتهای الهی، یعنی جانشینان پیامبر (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وآله وَ سَلَّمَ)، که تعدادشان دوازده نفر از ائمه معصومین (عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ) هستند، و نقل روایات و احادیث از لسان آنها میباشد در حد تواتر است، اختلاف نظر وجود دارد. این موضوع شناخته نشده، مگر بدلیل وجوب مقام عصمت معصومین (عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ). شبرّ (ره) در این فصل از رساله خود احادیثی را از رسول خدا (ص) و ائمه معصومین (ع) آورده تا اینکه تطاق عقل و نقل با رویکرد بر شواهد و متابعاتفریین اثبات نماید. گرچه احادیث مربوط به تطابق عقل و نقل از سوی بیشتر محدثین شیعه و اهل سنت پذیرفته شده است، ولی در عین حال، برخی از علماء در این زمینه چالش¬هایی را مطرح کرده¬اند و آراء و نظراتی را درمورد کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَکَمَ بِهِ الشَّرْع، بیان نموده¬اند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، قصد دارد تا با بررسی شواهد و متون مربوطه از هر دو طرف، اعتبار محتوای این احادیث را ارزیابی کند و به این سوال پاسخ دهد، که آیا این احادیث از اعتبار کافی برخوردارند یا خیر.
قرآن کریم
ابن ابی الحديد معتزلي، عبد الحميد بن هبة الله (۱۴۰۴ ق)، شرح نهج البلاغه، ناشر: مکتبه مرعشی نجفی (ره).
ابن اثیر، مبارك بن محمد، النهايه في غريب الحديث و الأثر، المكتبة الاسلامية، لبنان، بيروت.
ابن حیون، نعمان ابن محمد، (۱۴۰۹ ق)، شرح الاخبار في فضائل الأئمة الأطهار (ع)، محمد حسین جلالی، قم (جامعه مدرسین) ایران ابن داعی حسنی رازی، سید مرتضی (علم الهدى) تبصرة العوام في معرفة مقالات الامام، ناشر: اساطیر (۱۳۶۴ش)، تهران، ایران
این شاذان قمی، محمد بن احمد (۱۴۰۷ ق)، ماته المنقبه، محمد باقر ابطحی، طبع مطبعة الأمير.
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، (متوفی ۵۵۸ ق)، (۱۴۰۴ق) المناقب آل ابی طالب، مؤسسه انتشارات، علامه قم، ایران.
........................، محمد بن علی بن شهر آشوب المازندرانی (متوفای ۵۸۸ ق)، متشابه القرآن و مختلفه، انتشارات بیدار، تهران، ایران
ابن شعبه حرانی، محمد حسن بن علی، (۱۴۰۶ ق)، تحف العقول عن آل رسول، ناشر: دار احياء التراث العربي، بیروت، لبنان
ابن طاووس، سید علی (سید بن طاوس)، (۶۶۴ ق) الدوع الواقيه، ناشر: مؤسسه آل البيت (ع) احياء التراث، بيروت، لبنان
ابن عساکر، ابو القاسم علی بن حسن (شافعی)، (۱۴۱۵ هـ. ق) (تاریخ مدينة دمشق)، محقق: عمرو بن غرامة العمروى الناشر: دار الفكر للطباعة والنشر و التوزيع.
ابن فارس، احمد بن فارس بن زكريا القزويني الرازي، ابوالحسن (متوفای ۳۹۵)، (۱۴۰۴ ق) معجم مقاييس اللغه، محقق هارون عبد السلام محمد، مكتب الاعلام الاسلامی مرکز نشر، ایران، قم.
ابن فهد الحلي، جمال الدین، احمدبن محمد اسدی (متوفای ۸۴۱ ق)، (۱۴۲۰ ق) عده الداعي و نجاح الساعي، تحقيق و نشر: مؤسسة المعارف الاسلامیه و دار الكتب الاسلامی)، سال چاپ ایران، تهران.
ابن مغازی، ابوالحسن علی بن محمد، (۱۴۲۴ ق)، مناقب امیر المؤمنين (ع)، عبد الرحمن وادعی، انتشارات دار الآثار، چاپ اول، صنعاء، يمن
ابن منظور، محمد بن مكرم بن على، (۱۴۱۴ ق)معجم لسان الغرب (متوفای ۷۱۱ ق)، ناشر دار صادر، چاپ بیروت.
ابو عبد الرحمن، احمد بن شعيب بن على بن بحرين سنان بن دينار النسائی، سنن نسائی، (قنونی ۳۰۳)
إربلي، على بن عيسى (بيتا) كشف الغمة، مصحح على بن حسن زواره ای و دیگران، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ایران
اصبهانی، احمد بن عبدالله، (۱۳۹۴ ش)، حلية الأولياء وطبقات الأصفياء، دار الكتاب العربي، بيروت، لبنان
الهمدانی، حاج آقارضا، (۱۳۲۲ق)، مصباح الفقيه في شرح شرایع الاسلام، ناشر: المؤسسة الجعفرية لاحياء التراث، قم، ایران
امینی، عبدالحسین احمد الامینی (علامه امینی)، (۱۴۰۲ ق) الغدير، ناشر: داراحياء الكتب العلمية، بيروت، لبنان.
امین عاملی، سید محسن (متوفی ۱۳۷۱ ق) اعیان الشیعه (رجالی)، ناشر: دار التعارف للمطبوعات، بیروت، لبنان، و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ایران
انصاری، مرتضی بن محمد امین انصاری، (شیخ انصاری)، متوفی ۱۹۸۱ ق)، فرائد الاصول، ناشر: انتشارات عالمه و انتشارات افق روشن، قم ایران
بحراني، هاشم(1409 ق) البرهان في تفسير القرآن (۱۴۱۷) ق) شارح، سید محمد حسین طهراني، انتشارات مؤسسه البعثه، قسم الدراسات الإسلامية،.
................... (۱۴۲۲) ق)، غايه المرام و حجة الخصام، على عاشور، مؤسسة التاريخ العربي، بيروت، لبنان
بحرانی اصفهانی، عبد الله، (بیتا)، عوالم العلوم والمعارف، مؤسسه الامام المهدي، قم، ایران
بخاری جعفی، محمد بن اسماعیل، (۱۴۲۲ ق)، صحیح بخاری، موضوع: (الحديث النبوى)، مصحح محمد زهير ناصر، دار طوف النجاة و انتشارات دار احياء التراث العربي، (۱۳۰۷ ق)، بيروت، لبنان
ترمذی، محمد بن عیسی (م ۱۱۰۴ ق) ابن سوره ترمذی ،
...........................،همو، شیخ حر عاملی، (۱۴۲۲ ق) (متوفای ۱۱۰۴ ق)، الفصول المهمة في أصول الأئمه، تكمله الوسائل، محقق: سامی غریری ابن صباغ علی بن محمد، ناشر: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر، قم، ایران
حلی، حسن بن سلیمان (۱4۲۱ ق)، مختصر البصائر، تصحیح، تحقیق، ترجمه دکتر امیر توحیدی، سازمان تبلیغات شرکت چاپ و نشر بین الملل، ایران، تهران.
حویزی، عبد العلی بن جمعه (۱۴۰۱ ق)، كفاية الأثر، لطيف جبنی کوه کمری، (۱۳۹۵ ش)، انتشارات بیدار، ایران، قم
حموی جوینی، ابراهیم بن محمد، (۱۴۰۰ ق)، فرائد السمطين في فضائل المرتضى و البتول و السبطين والأئمة من ذريتهم عليهم السلام، محمد باقر محمودی، مؤسسه المحمودي، بيروت، لبنان
حمیری قمی، عبدالله بن جعفر (۱۴۰۶ ق)، قرب الاسناد، چاپ دار الفکر، بیروت، لبنان
حنبل، احمد بن محمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، مصحح الأرنؤوط، عادل مرشد و دیگران، مؤسسه الرساله
خلیل بن احمد عمر بن تميم، ابو عبد الرحمن فراهیدی، (۱۴۰۹ ق)،کتاب العین، ناشر، مؤسسه دار الهجرة ، قم، ایران، (فرهنگ لغت نامه)
خوارزمی، موفق بن احمد المكي الخوارزمی (1423 ق)، مقتل الحسين عليه السلام، محمد سماوی، انوارالهدی، چاپ دفتر مفید، قم، ایران.
خوئی، سید ابو القاسم، (بيتا)، معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواه، نحف مؤسسه خوئی، عراق
دیلمی، حسن بن محمد، (۱4۰۸)، اعلام الدين في صفات المؤمنين، ناشر: مؤسسه آل البيت (ع) لاحياء التراث، قم، ایران
.......................، همو (۱۳۷۱ ش)، ارشاد القلوب، شریف رضی، ایران، قم
دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود،(۱۳۷۳ ش). (۲۸۳ ق) اخبار الطوال، ناشر: الشريف الرضی، قم، ایران
ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۲۷ ق)، سیر اعلام النبلاء، دار الحديث، قاهره، مصر.
رازی، فخر الدین ابوالفتوح، (۱۴۲۰ ق)، تفسير كبير، احياء التراث العربي، لبنان، بيروت.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، معروف به (سید سراب)، (متوفی ۴۰۱ ق)، مفردات الالفاظ القرآن، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، تهران، ایران
ری شهری، محمد محمدی، (۱۳۹۵ ش)، میزان الحکمه، سازمان چاپ و نشر مؤسسه فرهنگی دار الحدیث
زبیدی واسطی، سید مرتضی زبیدی، محمد بن عبد الرزاق، (۱۴۱۴ ق)، (۱۱۴۵-۱۲۰۵ق)، حسينى، تاج العروس من جواهر القاموس، ناشر: دار الفکر، بیروت، لبنان
سامی غریری محقق غراویری لبنانی،(۱۴۳۱ ق)، انتشارات دار الجواد الائمه بیروت، لبنان. سیر و سلوک الی الله تعالى
سليم بن قيس هلالی (۱۴۰۷ ق)، اسرار آل محمد (ص)، علاالدین موسوی، مؤسسه البعثه، تهران، ایران.
سید مرتضی علم الهدی، شریف مرتضی، (۱۳۹۷ ش) امالی، الناشر: دار الفكر العربي، بنياد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
شبر، سید عبدالله این محمدرضا الحسینی الکاظمینی شبر (۱۴۳۱ ق). (۱۱۸۸ - ۱۲۴۲ق)، سلوك إلى الله تعالى في تقربه. نسخه خطی در سال (۱۹۳۱) به تحریر درآمده، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد، ایران.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (۱۴۱۷ ق)، أمالي، تحقيق: قسم الدراسات الاسلاميه، قم، مؤسسه البعثر، قم، ایران.
....................، همو (۱۳۷۸ ق)، عیون اخبار الرضا(ع)، مهدی لاجوردی، نشر: جهان، چاپ اول، تهران، ایران.
e....................، همو (۱۴۱۳ ق)، من لا یحضره الفقیه، چهار جلد، علی اکبر غفاری، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علميه قم، ایران.
....................، همو (۱۳۷۷) (ق) معانى الأخبار، علی اکبر غفاری و عبدالعلی محمدی، تهران: دارالكتب الاسلاميه، تهران، ایران
....................، همو (۱۳۹۵ ش)، كمال الدين و تمام النعمه، علی اکبر غفاری، ناشر: دار الکتب الاسلاميه، تهران، ایران
....................، همو علل الشرايع، انتشارات المكتبه الحيدريه، نجف اشرف، عراق.
صفار، محمد بن حسن بن فروخ صفار معروف به (صفار قمی) (۱۴۰۴ ق)، متوفی (۲۹۰) ق) از اصحاب امام حسن عسکرى، بصائر الدرجات، ناشر: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ قم، ایران
صاحب بن عباد (ابو القاسم اسماعيل بن عباد)، (۱4۱۴ق)، (۳۸۵ ق)، المحيط في اللغة، ناشر: عالم الكتب (۱۱ جلد عربی)، بیروت، لبنان.
طباطبایی بروجردی، سید حسین، (۱۳۸۶ ش) جامع الاحادیث، تحقیق جمعی از محققان، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، ایران
طباطبائی (علامه) سید محمد حسین، (۱۳۸۳) ش)، الميزان في تفسير القرآن، ناشر: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علميه قم قم، ایران
طبرانی، سلیمان بن احمد (۱۴۱۵ ق)، معجم كبير، حمدي بن عبد المجيد، دار النشر، قاهره، مصر.
طبرسی، ابو على فضل بن الحسن (شیخ طبرسی، امین الاسلام) (۱۳۵۹ ش) مفسر قرآن، مجمع البيان في تفسير القرآن، ناشر: فراهانی، تهران، ایران
.......................، همو (شیخ طبرسی)، اعلام الورى بأعلام الهدى، ناشر: مؤسسه آل البيت لاحياء التراث.
طبری، محمد بن جریر، (۱۴۱۳ ق)، دلائل الامامه، مؤسسه البعثه، ایران، قم.
طوسی، محمد بن حسن، (معروف به شیخ طوسی)، (۱۴۰۷ ق)، التبیان، ۱۰ جلدی، انتشارات دار الكتب الاسلاميه، تهران، ایران
..............................، همو (۱۴۱۱ ق)، الغبيه، عباد الله تهرانی و علی احمد ناصح، ناشر: دار المعارف اسلامی، قم، ایران
طوسی، نصیر الدین محمد بن محمد، تجريد الاعتقاد، ناشر: مكتب الاسلام، تهران، ایران
على بن موسى (ع)، (۱۴۰۶ ق)، صحیفه امام رضا (ع)، محمد مهدی، کنگره امام رضا (ع)، نجف، مشهد، ایران.
عضد الدين عبد الرحمن ابن احمد ایجی (۷۵۶ ق)، شرح المواقف، ناشر: الشريف الرضي، قم، ایران
عیاشی، ابو نصر محمد بن مسعود عياش، (۲۶۰-۳۲۹ ق)سمرقند، (متوفای ۳۲۰ ق)، تفسير العياشي (مفسر شیعی)، ناشر: مكتبه العلميه الاسلامیه، ایران، تهران (۱۳۸۰ ق)، از تفاسیر مأثور و متعلق به عصر غیبت.
غزالی، ابو حامد محمد، (۵۰۵ ق)، احیاء العلوم الدين، ناشر: دار الكتاب العربي، قم، ایران
فیض کاشانی، محمد محسن (متوفی ۱۹۰۱ ق)، تفسیر صافی، محقق علی اوجبی، اکبر تقیان، انتشارات سید مهدی مرتضی طباطایی نجفی، مؤسسه خانه کتاب و ادبیات تهران، ایران
.........................،همو، (۱۳۸۵ش) (متوفی ۱۹۰۱ ق)، نوادر الاخبار في ما يتعلق باصول الدين، محقق محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، مهدی انصاری، ناشر: دلیل ما.
کراجکی، محمد بن علی، (۱۴۱۰ ق) كنز الفوائد، عبد الله نعمت، ناشر: دار الذخایر، (بیتا)، قم، ایران
مصطفوی، سید حسن، التحقيق في كلمات القرآن.
میرحامد حسین هندی (۱۳۸۷ ش) (معروف به علامه میرحامد)، (متوفی ۱۳۰۶ ق)، عقبات الانوار في امامة الأئمة الأطهار، ناشر: مؤسسه نباء، تهران، ایران
