چالش‌های اخلاقی و حقوقی در شکل‌گیری دولت رانت‌خوار
الموضوعات :
علی زنگنه
1
,
محمد صادقی
2
,
احمد رنجبر
3
1 - دانشجوی دکتری، حقوق عمومی، گروه حقوق،واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی،بندرعباس، ایران
2 - دانشیار، گروه حقوق، دانشگاه هرمزگان، هرمزگان، ایران
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی،بندرعباس،ایران
الکلمات المفتاحية: دولت, دولت¬خوار, رانت¬خواری, رانت, اخلاق.,
ملخص المقالة :
وجود ابعاد مختلف فساد در عرصه¬های مختلف حکمرانی در هر جامعه¬ای امری غیرقابل چشم¬پوشی است که دولت¬ها درصدد جلوگیری از شیوع آن هستند. یکی از جلوه¬های مهم و شاخص فساد در جوامع سیاسی مخصوصا در جوامعی که توسعه نیافته و یا در حال توسعه¬اند، مفهوم «رانت و رانت¬خواری» است. رانت خواری هر روز به شکل گسترده و متنوعی خود را نمایان می¬سازد. افرادی که به چنین رفتار و کنشی روی می¬آورند قربانی شرایطی هستند که در آن تجربه زیسته دارند و گرفتار تله اجتماعی گشته‌اند.مهمترین عواملی که می¬تواند زمینه¬ساز رفتارهای آمیخته با فساد تلقی می شود عبارتند از: تنگناهای اقتصادی، کمرنگ شدن ارزشهای انسانی، تشدید قوانین و مقررات غیر ضروری و گسترش روحیه زیاده خواهی انسانها که باعث می شود دیگران را به بازی داخل کند. در نظام حقوقی ما، با توجه به ابتنای قواعد حقوقی بر شرع اسلامی، بسیار ضرورت دارد که ماهیت رانتخواری در فقه نیز بررسی شود.رانت خواری عملی که عموماً همراه با تبعیض قائل شدن و کسب منافع نامشروع است، و به مثابه ویروسی کشنده در شئون مختلف جامعه منتشر و تکثیر می¬شود و نقش بسیار مهمی در مخدوش نمودن عدالت و گسترش چشمگیر انواع فساد دارد. در منابع فقهی طبعاً به اصطلاح رانت¬خواری به این معنا اشاره ای نشده است، بلکه تحت عناوین کلی نظیر لزوم عدالت و نفی تبعیض، حرمت اکل مال بباطل و تصرف غیرمشروع در بیت¬المال، و عناوین جزیی نظیر احتکار و رشوه، مالک¬ها و مصادیقی مطرح گردیده که می¬توان ماهیت رانت¬خواری و شرایط حرمت آن را در مبانی و منابع فقهی روشن نمود. در تحقیق حاضر به مانند اکثر تحقیقات حوزه علوم انسانی تحلیلی-توصیفی با ابزار کتابخانه¬ای می¬باشد که با هدف شناختن پدیده رانت¬خواری و تعارض شاخص¬های اخلاقی آن که نمودهای آن در کشور هم در بخش خصوصی و هم در بخش دولتی قابل مشاهده است، استفاده شده است.
ابن اثیر، مبارک بن محمد، (بی¬تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم.
بی نا،(1382)، فساد مالی و اقتصادی و ریشه ها و پیامدها، تدبیر اقتصاد، جلد2، تهران.
خضری، محمد،(1381)، رانت رانت‌جویی هزینه‌های اجتماعی، گزارش تحقیقاتی پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی، شماره‌ی ۸۱، تهران.
درویش نوری کالکی،نسرین، وزیری،مجید، یارم طاقلوسهرابی، مریم، (1395)، بررسی ماهیت پدیده رانتخواری در حقوق و مذاهب اسلامی،چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، سن پترزبورگ، روسیه.
شکاری، عبدالقیوم، (1379)، نظریه دولت تحصیلدار و انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.
شیخ الاسلامی، محمدعلی، قبولی درافشان، سید محمدتقی، فخعلی، محمد تقی، (1402)، بررسی فقهی نقش رشوه در تحقق جرم رانتخواری از منظر فقه امامیه، نشریه فقه و اصول، سال پنجاه و پنجم، شماره 1، تهران.
طبیان، محمد، (1371)، رانت اقتصادی به عنوان یک مانع اقتصادی، برنامه و توسعه شماره ۴،تهران.
طریحی، فخرالدین بن محمد، (1416)، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران.
طوسی، رضا، (1363)، نفت و بحران انرژی،انتشارات کیهان، تهران.
طرح درهم آمیزی صنعت نفت و اقتصاد ملی، مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (۱۳۷۶).
فضلی نژاد، سیف الله، احمدیان، مرتضی، (1389)، اقتصاد رانتی در ایران و راههای برون رفت از آن،مجله اقتصادی-ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، شماره های 11 و 12،تهران.
کاتوزیان، همایون، (1374)، اقتصاد سیاسی کشورهای صادرکننده نفت، ترجمه‌ی علی‌رضا طیب، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره ۹۵ و ۹۶، تهران.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
میرترابی، سعید،(1384)، مسائل نفت ایران، انتشارات قومس،چاپ اول، تهران.
نصری، قدیر ،(۱۳۸۰)، نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایرا ن، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
Afzali A. (2011); Corruption and its impact on development: Causes, consequences and solutions. International Law Journal. 28(45): 235-264. [Persian].
Darvishi F. (2009); Islamic Revolution and Political Rent. Social Sciences Quarterly. 3(42-43): 327-362. [Persian]
Deacon RT, Rode A. (2015) Rent seeking and the resource curse. Incompanion to the political economy of rent seeking 2015 Mar 27. No Place: Edward Elgar Publishing;.
Fazlinejad S, Ahmadian M. (2010); Rent Economy in Iran and ways to get out of it. Economic Journal-Review of Economic Issues and Policies. 10(11-12).
Keddie, D. Nikki (1989), "Oil Economic Policy and Social Confict in Afshar,Haleh Iran: A Revolution in Tarmoil", London: Macmillan Press.
Koleini MIY. Al-Kaafi. 1st ed. Qom: Dar al-Hadith; 2008. Vol.2.
Mehmood A. (2013) Effects of Rent Seeking and its three form (Corruption, Bribery and Lobbying) on Entrepreneurship (A Descriptive Study on Pakistan). Master Thesis. Washington: Umeå School of Business and Economics. Spring semester;.
Mohaghegh MJ. (2010). Study of Economic Corruption from the Perspective of Islam. Proceedings of the Conference on Promoting Administrative Health. Coordination Council of Supervisory Bodies. Tehran: Zaman Now Publications; p.11. [Persian].
Motahari M. (1989). A Theory of the Islamic Economic System. 1st ed. Tehran: Sadra Publications; p.21. [Persian].
Rafiepour F. (1994). Development and Conflict. Second Edition. Tehran: Shahid Beheshti University Press; p.170. [Persian].
-Shambiati H. (2006). Exclusive Criminal Law. Tehran: Majd Publications, Zhoubin; Vol.3 p.279. [Persian]
