بررسی رابطۀ سلامت روان شهروندان با طراحی کالبدی شهری (مورد مطالعۀ: منطقه دو شهر کرمانشاه)
الموضوعات :محمد قاسمی سیانی 1 , نسیم فرتاش مهر 2
1 - استادیار گروه پژوهشی برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی، تهران، ایران
2 - کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، موسسه علمی کاربردی جهاددانشگاهی کرمانشاه، ایران
الکلمات المفتاحية: طراحی شهری, سلامت روان, رفاه شهروندان, رضایت‌مندی اجتماعی و شهرداری کرمانشاه.,
ملخص المقالة :
شهرها به عنوان محل سکونت، کار، تفریح و ارتباطات، تأثیر بسزایی بر سلامت و عدم سلامت روان شهروندان دارند. مطالعات جدید نشان می‌دهد که رشد و گسترش شهر و شهرنشینی، زمینه وسیعی از عوامل تهدیدکنندۀ سلامت روان را ایجاد نموده است، چنان‌که اختلالات روانی، یکی از بیماری‌های رایج در شهرها و افسردگی، شایع‌ترین آنهاست. این مقاله با مبنا قرار دادن سلامت روان به بررسی رابطه طراحی شهری بر میزان سلامت روان و رفاه شهروندان پرداخته است. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با ابزار پرسشنامه در میان 384 نفر از شهروندان منطقه دو شهر کرمانشاه انجام شده و اطلاعات جمع‌آوریشده با نرم‌افزار spss تحلیل شده است. کیفیت محیط مصنوع و کالبد شهر به عنوان یک عامل در سطح میانی با سایر عوامل در سطوح خرد و کلان دارای اثر هم‌افزایی بر سلامت روان شهروندان است. مهم‌ترین کیفیت‌های طراحی کالبدی شهری، شامل نفوذپذیری، ایمنی، امنیت، غنای حسی، آسایش اقلیمی، زیبایی و اجتماع‌پذیری است که بر سلامت روان شهروندان، تأثیرگذار است. این کیفیت‌ها در چهار بعد منظر شهری، فضاهای عمومی، دسترسی‌ها و معماری و کالبد شهر دسته‌بندی شده و نقش آنها در سلامت روان بررسی شده است. نتایج بیانگر آن است که رابطه و همبستگی ضعیفی میان بعد منظر شهری و سلامت روان وجود دارد و میان بعد طراحی فضاهای عمومی شهری و سلامت روان شهروندان، رابطه معنی‌داری وجود ندارد. همچنین در بعد دسترسی‌ها، رابطه خوب و قوی میان مؤلفه‌های دسترسی و سطح سلامت روان وجود دارد. بر این اساس دسترسی مناسب، یکی از مقوله‌های داری اهمیت برای آسایش و سلامت شهروندان محسوب می‌شود.
احمدی، سیروس و دیگران (1391) «بررسی رابطه احساس بی‌نظمی و احساس ناامنی در بین شهروندان یاسوجی»، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران (پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی)، سال اول، شماره 3، صص 63-80.
اصغری ابراهیمآباد، محمدجواد و محمد ممی¬زاده اوجور (1397) «نقش انعطاف‌پذیری روان‌شناختی و سرسختی روان‌شناختی در تبیین به¬زیستی روان‌شناختی سربازان»، پژوهش‌های روان‌شناسی بالینی و مشاوره (مطالعات تربیتی و روان‌شناسی)، سال هشتم، شماره 1، صص 37-51.
برزنجه، افشین و کامران برزنجه (1394) «بررسی تأثیر طراحی فضاهای عمومی شهری بر سلامت روانی ساکنان شهری (مطالعه موردی: شهر بوکان)»، همایش ملی معماری و شهرسازی هویت‌گرا، مشهد.
پوراحمد، احمد و دیگران (1397) «تأثیر چشم‌اندازهای شهری بر سلامت روان شهروندان (مطالعه موردی: مناطق ۲ و ۹ شهر تهران)»، فصلنامه شهر پایدار، سال اول، شماره 3، صص.
17- 33.
چاره‌جو، فرزین و فیروزه کریمی (1401) «ارزیابی تأثیر کیفیت‌های طراحی شهری بر سلامت روانی و شادمانی شهروندان (نمونۀ موردی: محله‌های چهارباغ و سوران در شهر سنندج)»، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 88، صص 27-48.
حسینی، علی و دیگران (1395) «تأثیر طراحی شهری بر سلامت شهروندان با تأکید بر سه عنصر فضای سبز، محله و سیستم حمل‌و¬نقل»، چهارمین کنگره بینالمللی عمران، معماری و توسعه شهری، تبریز.
حقی، محمدرضا و احسان حیدرزاده (1401) «تأثیر کیفیت محیطی محلات شهری در حفظ سلامت روان شهروندان در دوره همه‌گیری کرونا (مطالعه موردی: شهر کرمانشاه)»، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق) دورة نهم، شمارة 1، صص 3-11.
حکیمیان، پانته‌آ و مهرنوش مظهری (1399) «تدوین چارچوب مفهومی تبیین‌کننده کیفیت‌های طراحی شهری مرتبط با سلامت روان ساکنان محلات شهری»، گفتمان طراحی شهری مروری بر ادبیات و نظریههای معاصر، سال اول، شماره ۱، صص ۱۱- ۱۷ ساسان‌پور، فرزانه و دیگران (1397) «تبیین جایگاه نشانه‌های شهری در حفظ و ارتقای دلبستگی به مکان با تأکید بر تصویر ذهنی شهروندان (مطالعه موردی: شهر سنندج)»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، سال پنجم، شماره 14، صص331-360.
سعیدی زارنجی، سمیرا و دیگران (1403) «ارزیابی تأثیر کیفیت محیط ساخته¬شده بر سطح سلامت روحی و روانی بیماران مغز و اعصاب و روان در شهر اردبیل»، فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، شماره 11 (پیاپی 21)، صص 47- 63.
شاهوران، فاطمه و هاجر اسدپور (1403) «محیط‌های شهری، چه نقشی بر سلامت روان شهروندان دارند؟ درس‌آموزی از مطالعات انجام¬شده در ایران»، نشریه علمی مطالعات طراحی شهری ایران، دوره اول، شماره 1، صص 257-284.
شفیعآبادی، عبدالله و غلامرضا ناصری (1399) نظریههای مشاوره و روان درمانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
شمشادی، فرزانه (1394) «تحلیل و بررسی کاربری فضای سبز شهری و تأثیر آن بر کیفیت زندگی شهروندان (مطالعه موردی: شهرکبودرآهنگ، تبریز)»، کنفرانس بین المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز.
صابری فر، رستم (1397)، بررسی رابطه بین میزان بهره مندی از فضاهای رفاهی شهری و سلامت روان شهروندان، فصلنامه پژوهش سلامت، دوره 3، شماره 2، صص 32- 54.
عبدالملکی، مونا (1395) بررسی و تبیین اثرات شکل شهر بر سلامت عمومی شهروندان (مطالعه موردی: شهر مشهد)، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما سید هادی حسینی، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده جغرافیا.
قشلاق¬پور، سهیل و ملیحه باباخانی (1400) «تحلیل عوامل پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی (CPTED) در مسکن مهر (مورد مطالعاتی: شهرک مهر شهرستان نظرآباد)»، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دوره چهاردهم، شماره 36، صص 161-175.
غفاری گیلانده، عطا و چنور محمدی (1402) «بررسی وضعیت محیط و منظر شهری و ارتباط آن با سلامت روان شهروندان شهر پاوه»، جغرافیا و روابط انسانی، دوره پنجم، شماره 4، صص 262-280.
کلارک، رونالد (1387) «نظریه پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی»، پژوهش‌های مدیریت انتظامی (مطالعات مدیریت انتظامی)، دوره سوم، شماره 3، صص 344-356.
کمالی‌فر، فاطمه و ساناز فنائی (1402) «رابطه فضاهای شهری و سلامت روانی زنان»، مجله معماری سبز، شماره 34، صص 99-108.
کوزه‌گر کالجی، لطفعلی و علی نوروزی (1401) «نقش فضاهای بی‌دفاع شهری در امنیت زنان (مطالعه موردی: شهرستان جیرفت؛ کرمان)»، فصلنامه علمی و پژوهشی آمایش محیط، شماره 57، صص 103-124.
محسنی تبریزی، علیرضا و سهراب قهرمانی و سجاد یاهک (1390) «فضاهای بی‌دفاع شهری و خشونت (مطالعه موردی: فضاهای بی‌دفاع شهر تهران)»، جامعه¬شناسی کاربردی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، سال بیست¬ودوم، شماره 4 (پیاپی 44)، صص 51-70.
محمدی، محمدرضا و همایون امینی و حسین ملک افضلی و حمیدرضا نقوی و حمیدرضا پوراعتماد و سیدعباس باقری یزدی و مهدی رهگذر و جواد علاقبندراد و عمران محمدرازقی و هاراطون داویدیان و احمدعلی نوربالا (1382) «همه‌گیری‌شناسی اختلالات روان‌پزشکی در ایران، سال 1380»، تحقیقات نظام سلامت حکیم (حکیم)، سال ششم، شماره 1، صص 55-65.
محمدی، بابک و علی چهری (1402) «بررسی وضعیت سلامت روانی دانش‌آموزان شهر کرمانشاه در سال ۱۴۰۲»، ششمین همایش بینالمللی روان¬شناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، تهران، 1403.
منصوری، سید امیر (1389) «چیستی منظر شهری»، نشریه علمی منظر، دوره دوم، شماره 9، صص 30-35.
میردرکوندی، رحیم (1386) «الگوها و نظریه‌هاى عمده بهداشت روانى»، فصلنامه معرفت، شماره 112، صص 109-128.
میرمعینی، مهدی و سمانه جلیلی صدرآباد (1398) «سنجش امنیت محیطی با استفاده از تئوری چیدمان فضایی و تکنیک مکان‌سنجی (نمونه مطالعاتی: محله سرآسیاب تهران)»، جغرافیا، سال هفدهم، شماره 62، صص 218-242.
Azevedo, V., Sani, A., M. Nunes, L., & Paulo, D. (2021) Do you Feel Safe in the Urban Space? From Perceptions to Associated Variables, Anuario de Psicología Jurídica, 31(1), 75-84.
Beeler, J. N. (2011) Security Planning for Public Spaces: testing a proposed CPTED rating instrument in Berlin, Germany, A thesis for master of arts in urban and regional planning, university of Florida.
Dong, H., & Qin, B. (2017) Exploring the link between neighborhood environment and mental wellbeing: A case study in Beijing, China. Landscape and Urban Planning, 164, 71-80.
Pfeiffer, D., & Cloutier, S. (2016). Planning for happy neighborhoods. Journal of the American Planning Association, 82(3), 267–279.
Thompson, Susan (2007) Health planning Forum, presented by premier’s Council. UNESCO (United Nations Educational, Scientific.
