جستاری در حقیقت بداء و ارتباط آن با قضا و قدر الهی از نگاه فرق اسلامی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه حکمرانی فرهنگی اجتماعی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: بداء, قضا و قدر, علم پیشین الهی, اراده الهی,
ملخص المقالة :
اين مسأله که آيا سرنوشت انسانها به دست خودشان است؟و آيا قابل تغيير و تبديل است يا خير؟از مسائلي است که پيش از آنکه ذهن يک متکلم را بخود مشغول کند ذهن هر عامّي را نيز به خود مشغول مي‌کند. این مقاله در صدد است تا با استفاده از روش تحقیق کتابخانه ای و رویکرد تطبیقی، حقیقت بداء و ارتباط آن با قضا و قدر الهی را بررسی نماید. با این تحقیق بدست آمد که بداء در قضا و قدر غير حتمي صورت مي‌گيرد که مختص موجودات مادي مي‌باشد و موجودات مادي هم داراي علل واسباب مختلفي هستند. بنابراين به ناچار معلول، هم که عين ربط مي‌باشد با تغيير علل، تغيير خواهد کرد و لذا همه افعال در کتابِ محو و اثبات، ثبت شده است که با توجه به شرائط و تغيير وضعّيت شخص تغيير مي‌کند چنانکه اين مطلب از آيات و روايات معصومين(عليهم السلام) برداشت مي‌شود. علاوه بر اين با توجه به اينکه براي خداوند هم علم ذاتي و هم علم فعلي صادق است، بحث قضا و قدر و بداء در تقدير الهي مربوط به علم فعلي خداوند است که از مقام افعال انسانها متشرع مي‌شود و تغيير در علم فعلي خداوند اشکالي ندارد چون به ذات باري بر نمي‌گردد. ضمن اينكه علم و اراده خداوند به انسان و افعالش همراه با خصوصيات و ويژگيهاي آن تعلق گرفته که از جمله آن ويژگيها اختيار داشتن است.
قرآن كريم.
ابن اثیر، مبارک ابن محمد(1346) جامع الاصول، قاهره، المكتبة التجارية الكبري، چاپ دوم.
ابن فارس، احمد (1406) المقاييس اللغه، قم، مكتب الاعلام الاسلاميه، بي¬چا.
ابن مفید قمی، قاضی سعید محمد(1381) شرح توحيد صدوق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ هفتم.
اصفهانی، راغب (1404) المفردات، تهران، دفتر نشر كتاب، چاپ دوم.
ایجی، قاضی عضد الدین(1419) شرح المواقف، بيروت، دارالكتب العلميه، چاپ ششم.
تورانی و شعبانی، اعلی و لاله(1393) تبیین و بررسی بداء از منظر ملاصدرا و امام خمینی(ره)، تهران، شماره 65، 67-86.
حلی، حسن ابن یوسف (1419) كشف المراد، قم، موسسه نشر اسلامي، بي¬چا.
خمینی، سید روح الله (1379) صحیفه نور، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
ربانی گلپایگانی، علی (1378) الهيات، تهران، لوح محفوظ، چاپ اول.
-----------------(1381) جبر و اختيار، قم، موسسه امام صادق(ع)، چاپ اول.
روحانی، مصطفی(1385) بدا از منظر عقل و وحي، فصلنامه شيعه شناسي، قم، شماره14، ص12=32.
------------ (1383) بداء از منظر عقل و وحي، بني الزهراء، قم، چاپ اول.
سبحانی، جعفر(1379) البداء في ضوء الكتاب و السنه، قم، موسسه امام صادق(ع)، چاپ اول.
شیخ صدوق، (1416) التوحید، قم، موسسه النسر الاسلاميه، چاپ چهارم.
طباطبایی، سید محمد حسین (1371) تعليقه بر اسفار، قم، جامعه مدرسين، بي¬چا.
-------------------------(1375) تعليقه بر اسفار، قم، جامعه مدرسين، بي¬چا.
عطائی، محمد رضا(1385) بداء در قرآن و حديث، مشهد، فصلنامه مشکوة، شماره82، ص112-145.
کلینی، محمد ابن یعقوب(1377) اصول كافي، تهران، مكتب الصدوق، چاپ يازدهم.
مجلسی، محمد باقر (1404) مراة العقول، تهران، دار الكتب الاسلاميه، بي¬چا.
----------------(1403) بحار الانوار، بيروت، موسسه الوفا، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی (1373) مجموعه آثار شهيد مطهري، تهران، صدرا، چاپ نهم.
------------- (1376) اصول فلسفه و روش رئاليسم، تهران، صدرا، چاپ هفتم.
------------- (1377) انسان و سرنوشت، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ پانزدهم.
مفید، محمد ابن محمد(1413) اوائل المقالات، قم، الموتمر العالمي لالفية المفيد، چاپ هشتم.
ملاصدرا (1381) الاسفار الاربعه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ پنجم.
اله بداشتی و دستمرد، علی و فاطمه(1401) بررسی رابطه بداء و تغییر در قضا و قدر خداوند، قم، نشریه شیعه پژوهی، شماره 22، ص185-204.
Ibn Athir, Mubarak Ibn Muhammad (1346), Jami al-Asul, Cairo, Al-Kabri Commercial Library, second edition.
Ibn Faris, Ahmad (1406) al-Maqais al-Lagheh, Qom, Maktoal al-Alam al-Islamiya, Bicha.
Ibn Mofid Qomi, Qazi Saeed Mohammad (1381) Description of Tawheed Sadouq, Tehran, Ministry of Culture and Guidance, 7th edition.
sfahani, Ragheb (1404) Almfardat, Tehran, book publication office, second edition.
Eji, Qazi Azad al-Din (1419) Sharh al-Massiq, Beirut, Dar al-Kitab al-Alamieh, 6th edition.
Torani and Shabani, Aala and Laleh (2013) Explanation and investigation of Bada from the point of view of Mulla Sadra and Imam Khomeini (RA), Tehran, No. 65, 67-86.
Hali, Hassan Ibn Yusuf (1419) Kafsh al-Murad, Qom, Islamic Publishing Institute, Bicha.
Rabbani Golpaygani, Ali (1378) Theology, Tehran, Loh Mahfouz, first edition.
(1381) ----------------- Predestination and Choice, Qom, Imam Sadiq Institute (AS), first edition.
Rouhani, Mustafa (1385) Bada from the perspective of reason and revelation, Shia Science Quarterly, Qom, No. 14, p. 12=32.
(1383) ----------------- Bada from the perspective of reason and revelation, Bani al-Zahra, Qom, first edition.
Sobhani, Jafar (1379) Al-Bada'a in the light of Al-Kitab and Sunnah, Qom, Imam Sadiq Institute (AS), first edition.
Sheikh Sadouq, (1416) Al-Tawheed, Qom, Al-Nasr al-Islamiya Institute, 4th edition.
Tabatabaei, Seyyed Mohammad Hossein (1371) Commentary on Asfar, Qom, Jamia Modaresin, Bicha.
(1375) ----------------- Commentary on Asfar, Qom, Modaresin Community, Bicha.
Atai, Mohammad Reza (1385) Bada in the Qur'an and Hadith, Mashhad, Mashkwa Quarterly, No. 82, pp. 112-145.
Kilini, Mohammad Ibn Yaqub (1377) Usul Kafi, Tehran, Maktoll Al Sadouq, 11th edition.
Majlisi, Mohammad Baqir (1404) Marat al-Aqool, Tehran, Dar al-Kutub al-Islamiya, Bicha.
(1403) ----------------- Bihar al-Anwar, Beirut, Alofa Institute, third edition.
Motahari, Morteza (1373) Shahid Motahari's collection of works, Tehran, Sadra, 9th edition.
(1376) ----------------- Principles of philosophy and the method of realism, Tehran, Sadra, 7th edition.
(1377) ----------------- Man and Destiny, Qom, Islamic Publications Office, 15th edition.
Mofid, Muhammad Ibn Muhammad (1413) Early Essays, Qom, Al-Tomar Al-Alami Lafiya Al-Mofid, 8th edition.
Mulla Sadra (1381) Al-Asfar al-Arbaeh, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance, fifth edition.
Elah Badashti and Dastmard, Ali and Fatemeh (1401), examining the relationship between evil and change in God's judgment and destiny, Qom, Shia Research Journal, No. 22, pp. 185-204.
