خوانش تحولات تاریخی جداره شمالی خیابان طالقانی (از میدان فلسطین تا تقاطع سپهبد قرنی)
الموضوعات :
1 - کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران
2 - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: نمای ساختمانی, تحولات تاریخی معماری, ساختمان‌های اداری و دولتی, خیابان طالقانی تهران.,
ملخص المقالة :
خیابان طالقانی تهران، یکی از محورهای مهم شهری، به دلیل موقعیت مکانی و نقش تاریخی خود، شاهد تغییرات معماری و اجتماعی متعددی بوده است. این خیابان به‌عنوان فضایی اداری و دولتی، از سبک‌های رایج و سیاست‌گذاری‌های کلان حکومتی در زمان شکل‌گیری تأثیرپذیر بوده است. بررسی تحولات نمای ساختمان‌های این خیابان، فرصتی برای تحلیل چگونگی تأثیرگذاری عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر شکل‌گیری هویت معماری شهری در طول سده گذشته فراهم می‌کند. هدف این پژوهش، بازخوانی تحولات جداره شمالی خیابان طالقانی با تأکید بر ساختمان‌های اداری و دولتی، از میدان فلسطین تا تقاطع سپهبد قرنی و تحلیل تأثیر عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر نمای این ساختمان‌ها در سه دوره تاریخی است. پژوهش حاضر تلاش دارد تا علاوه بر شناسایی سبک‌های معماری رایج در هر دوره، ارتباط میان معماری و سیاست‌گذاری‌های حکومتی را نیز بررسی کند. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بوده و با استفاده از مطالعات تاریخی و مشاهده میدانی انجام شده است. در این راستا، 8 ساختمان شاخص در جداره شمالی خیابان طالقانی به‌عنوان نمونه انتخاب و ویژگی‌های نمای آن‌ها با تأکید بر تأثیرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تحلیل شده‌اند. همچنین، داده‌های به‌دست‌آمده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد تاریخی، با نتایج مشاهده‌های میدانی تلفیق گردیدند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در دوره پهلوی اول، سیاست‌های ملی‌گرایانه منجر به ایجاد نماهایی با تأکید بر خطوط افقی و استفاده از مصالح بومی شده است. در دوره پهلوی دوم، تأثیرات غرب‌گرایانه و شرایط اقتصادی مناسب، به طراحی نماهایی با سبک بین‌الملل و استفاده از فناوری‌های مدرن انجامید. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، سیاست‌های ایدئولوژیک و شرایط اقتصادی دشوار، نماهایی ساده‌تر با تأکید بر مصالح بومی و کارکردگرایی را شکل داده است. یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده آن است که نمای ساختمان‌ها در خیابان طالقانی نه‌تنها بیانگر تحولات معماری هستند، بلکه به‌عنوان رسانه‌ای برای بازتاب سیاست‌های حکومتی و تغییرات اجتماعی و اقتصادی هر دوره عمل کرده‌اند.
1- آتشین‌بار، محمد؛ و متدین، حشمت‌الله(1397). زوال بعد معنایی خیابان در ایران از دوران باستان تا امروز. باغ نظر، 15 (67)، 71-80. doi:10.22034/bagh.2018.80615
2- بانی‌مسعود، امیر(1388). معماری معاصر ایران. تهران: انتشارات هنر معماری قرن.
3- بانی‌مسعود، امیر(1400). معماری معاصر در ایران از 1304 تاکنون. تهران: کتابکده کسری.
4- باور، سیروس(1388). نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: موسسه علمی و فرهنگی فضا.
5- پوراحمد، مهسا(1400). ظهور یک شاه‌راه. تهران: مجله دالان، خیابان ولیعصر، بهار 1400.
6- ثبات‌ثانی، ناصر(1396). بازشناسی معماری دوره 1320 تا 1357 در بناهای عمومی. ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.
7- حافظ‌نیا، محمدرضا(1392). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.
8- حق‌گو، فاطمه؛ و ملاصالحی، ودیهه(1399). بازشناسی معیارهای هویت و زیبایی‌شناسی به‌عنوان مؤلفه‌های مؤثر در طراحی نماها و جداره‌های شهر تهران. نشریه معماری‌شناسی، 3 (16)، 1-11.
9- خاتمی، سید مهدی؛ و بوجاری، پوریا(1399). تحلیل چالش‌های نماهای شهری تهران در سده اخیر. فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت شهری و روستایی، 19 (59)، 91-111.
10- خاتمی، سید مهدی(1401). واکاوی چالش‌های هویت نماهای ساختمانی و نقش گروه‌های مؤثر در شکل‌گیری آن در شهر تهران. فصلنامه نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، 12(3)، 63-78. dor: 20.1001.1.23224991.1401.12.3.1.5
11- دهخدا، علی‌اکبر(1389). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ج 14.
12- رخشان، احسان؛ ذبیحی، حسین؛ و ماجدی، حمید(۱۳۹۶). بازخوانی مؤلفه‌های هویت‌بخش نما در منظر شهرهای معاصر. مجله مدیریت شهری، 9 (51)، 75-86.
13- رستم‌زاده، سارا(1400). سایه‌نشین ملتهب. تهران: نشریه دالان، خیابان ایرانشهر، زمستان 1400.
14- شایگان، داریوش(1378). آسیا در برابر غرب. تهران: انتشارات امیرکبیر.
15- طلایی، مریم؛ و متولی‌حقیقی، محمدهادی(۱۴۰۰). مقایسه تطبیقی ویژگی‌های کالبدی جداره‌های شهری نمونه‌های موردی راسته بالا و پایین خیابان مشهد و تربیت تبریز. مجله فردوس هنر، 2 (4)، 66-85.. doi:10.30508/fhja.2021.529166.1069
16- عسگری، علی؛ و محمدی‌سالک، مریم(1400). سنجش انگاره‌های قیاسی از منطق روش‌شناسی در الگوگیری‌های تاریخی معماری معاصر ایران. نشریه رف، 1 (1)، 38-19
17- فخیمی، قباد(1397). سی سال نفت ایران (از ملی شدن نفت تا انقلاب اسلامی). تهران: انتشارات مهراندیش.
18- فرمانفرمائیان، منوچهر؛ و فرامانفرمائیان، رخسان(1380). نفت و خون. خاطرات یک شاهزاده ایرانی. ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
19- قیومی بیدهندی(1383). تحقیق تفسیری-تاریخی در معماری. نشریه صفه، 14 (4-3)، 67-101.
20- کامل‌نیا، حامد؛ و مهدوی‌نژاد، محمدجواد(1391). آشنایی با معماری معاصر از شرق تا غرب و بررسی مبانی و مفاهیم و ریشه‌های شکل‌گیری آن. تهران: مؤسسه علم‌معمار.
21- کلهر، فریده(۱۳۹۷). معرفی و تحلیل دو سند تاریخی درباره‌ی توسعه‌ی تهران ناصری. نشریه‌ی اثر، 39 (82)، 52-41.
22- لینچ، کوین(1381). سیمای شهر. ترجمه منوچهر مزینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23- مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران(۱۳۸۶). گزارش نهایی اسناد ۱۰۰۰۰: تهیه الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه ۶ تهران. مهندسین مشاور نقش جهان - پارس.
24- یوسفی بجارسری، غزل؛ خاتمی، سید مهدی؛ و صفوی، سید علی(1401). تبیین جایگاه عوامل انسانی و سازمان‌های مداخله‌گر در فرآیند شکل‌گیری نماهای شهری تهران. نشریه پژوهش‌های فضا و مکان در شهر، 6(2)، 5-24. doi:10.22034/jspr.2022.702058
