تأثیر زمان اجرا بر تعهد در حقوق ایران و اسناد بین المللی با تأکید بر اخلاق و مصالح اجتماعی
الموضوعات :سیاوش شربتی ناوان 1 , عباداله رستمی چلکاسری 2 , سید محمد اسدی نژاد 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - دانشیار، گروه حقوق خصوصی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
الکلمات المفتاحية: تعهد, زمان اجرا, زمان معین, نقض تعهد, بطلان, انحلال, اسناد بین المللی, اخلاق, مصالح اجتماعی. ,
ملخص المقالة :
روابط قراردادی میان اشخاص تحت حاکمیت قوانین و شریعت و متن قرارداد و عرف است و بر اساس این منابع اختلافات طرفین حل و فصل می گردد. اخلاق در قراردادها از دو جنبه قابل بررسی است. اول اخلاق به عنوان یک منبع حقوقی که مورد استناد قاضی در صدور رای واقع گردد و دوم اخلاق توسط هر یک از طرفین در روابط قراردادی که باید مورد عمل قرار گیرد. اگرچه زمان اجرا از ارکان و اسباب اساسی تشکیل تعهد نیست، همانگونه که فقدان آن از موانع محسوب نمی گردد و تعهد با این اوصاف صحیح است، لیکن مسأله این است که حقوقدانان، مجهول، مردد، نامعلوم، مبهم ماندن زمان اجرا، حتی تفویض اختیار زمان اجرا به متعهد را به استناد بند 2 ماده 233 و ماده 401 ق.م به دلیل سرایت «جهل به عوضین» و ایجاد «غرر» باطل می دانند. در حالیکه، مواد فوق نه تنها با احراز قصد و تشخیص موضوع تعهد دلالت بر بطلان ندارند، بلکه در کنار سایر عوامل و ابزارهای احراز زمان اجرا، می توان زمان اجرای تعهد را معیّن کرد و انحلال تعهد را باید صرفاً محدود به عامل خارجی دانست. همانگونه که اسناد بین المللی مورد بحث (کنوانسیون بیع بین المللی کالا، اصول حقوق قرارداد اروپا، اصول قراردادهای تجاری بین المللی و طرح چهارچوب مشترک مرجع) چنین است. پژوهش حاضر با استدلالات جدید ضمن بررسی نقش زمان در تعهد، از تأثیر فقدان آن در تعهد بحث می نماید و در پی اثبات این مسئله است که زمان اجرای قابل احراز از تعهد و زمان اجرای قابل احراز به کمک تفسیرِ نوین، آثاری همانند آثار زمان اجرای معیّن بر تعهد داشته باشد که در این شرایط، تعهد استوار بوده و در صورت نقض تعهد، متعهدله می تواند به متعهد برای هریک از طرق جبران خسارت متوسل شود، مگر عاملِ خارجیِ سنگین در حین اجرای تعهد حادث گردد که در این شرایط یا حیات تعهد خاتمه می یابد و یا برخلاف نظر حقوق دانان، با حسن نیّت و رفتار منصفانه توجیه می گردد و تعهد تعدیل می شود.
امامی، سیدحسن. (1369) حقوق مدنی، ج 3، تهران: کتابفروشی اسلامیه، چ سوم.
انصاری، علی. (1391) تئوری حسن نیت در قراردادها، تهران: انتشارات جنگل جاودانه، چ دوم.
بزرگمهر، امیرعباس. (1396) شرح جامع حقوق تعهدات تطبیقی (دوره مدنی پیشرفته)، ج اول، تهران: انتشارات دانشگاه عدالت، چ اول.
بهرامی احمدی، حمید. (1383) کلیات عقود و قراردادها، تهران: نشر میزان، چ دوم.
تفسیری بر حقوق بیع بین المللی کنوانسیون 1980 وین، نوشته هجده نفر از دانشمندان حقوق دانشگاه های معتبر جهان، (1391) ترجمه مهراب داراب پور، چهار جلدی، تهران: انتشارات گنج دانش، چ دوم.
حبیبی، محمود. (1396)تفسیر قراردادهای تجاری بین المللی، تهران: نشر میزان، چ سوم.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (بی‌تا) ترمینولوژی حقوق، چ دوم.
خزاعی، حسین، (1392)حقوق تجارت بین الملل.جایگاه حقوق تجارت بین الملل و فروش بین المللی، ج پنجم، تهران: انتشارات جنگل، جاودانه، چ دوم.
چشمی، داود، (1397) آموزش عملی و کاربردی قوانین قراردادهای مشارکت در ساخت، تهران: انتشارات جاودانه، جنگل، چ اول.
رستمی چلکاسری، عباداله. (1383) تعلیق قراردادهای پیمانکاری بین المللی و مقایسه آن با حقوق ایران، دکتری حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
رفیعی، محمدتقی. (1387) مطالعه تطبیقی غرر در معامله در حقوق اسلام، ایران و کنوانسیون بیع بین المللی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و پژوهشکده فقه و حقوق و بوستان (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، چ اول.
شهیدی، مهدی. (1394) تشکیل قراردادها و تعهدات، ج اول، تهران: انتشارات مجد، چ یازدهم.
ـــــــــ (1393)، آثار قراردادها و تعهدات، ج سوم، تهران: انتشارات مجد، چ ششم.
ـــــــــ (1393)، اصول قراردادها و تعهدات، ج دوم، تهران: انتشارات مجد، چ ششم.
ـــــــــ (1393)، سقوط تعهدات، ج پنجم، تهران: انتشارات مجد، چ نهم.
شعاریان، ابراهیم و ترابی، ابراهیم. (1393)حقوق تعهدات (مطالعه تطبیقی طرح اصلاحی حقوق تعهدات فرانسه با حقوق ایران و اسناد بین المللی)، تهران: شهر دانش، چ اول.
شعاریان، ابراهیم؛ رحیمی، فرشاد، (1393)حقوق بیع بین الملل، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای شهر دانش، چ اول.
شعاریان، ابراهیم، (1391) « ثمن نامعین در قراردادهای پیش فروش و موانع حقوقی و فقهی »، مطالعات حقوقی معاصر، دوره 3، شماره 5.
شعاریان، ابراهیم، ترابی ابراهیم، (1393) اصول قراردادهای اروپا و حقوق ایران (مطالعه تطبیقی)، تهران، مؤسسه شهر دانش.
شنیور، قادر، (1393) قرارداد سفارش ساخت، تهران: انتشارات کتاب آوا، چ اول.
طالب احمدی، حبیب، (1392) مسئولیت پیش قراردادی، تهران، انتشارات میزان، چاپ اول،
فخاری امیرحسین، تقریرات درس حقوق تجارت (بحث اسناد در کنوانسیون ژنو)، مقطع کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، سال تحصیلی 84ـ 83 .
کاتوزیان، ناصر، (1390) قواعد عمومی قراردادها (آثار قرارداد)، ج سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ ششم.
ـــــــــ، (1387) قواعد عمومی قراردادها (انحلال قرارداد)، ج پنجم، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ پنجم.
ــــــــــ، (1392) اعمال حقوقی (قرارداد ـ ایقاع)، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ دوم.
ــــــــــ، (1391) حقوق مدنی (نظریه عمومی تعهدات)، تهران: نشر میزان، چ ششم.
ـــــــــــ، (1387) قواعد عمومی قراردادها، ج 4 ، تهران، کتابخانه گنج دانش،چ11.
ـــــــــــ، (1390)قواعد عمومی قراردادها، ج 1، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1390.
ـــــــــــ،« تفسیر قرارداد »، 1384، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 7، دانشگاه تهران.
صفایی، سیدحسین. (1387) دوره مقدماتی حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، ج دوم، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چ ششم.
ــــــــــ، (1367) « شرط انتقال نصف دارایی زن در صورت اقدام شوهر به طلاق »، ماهنامه حقوق و اجتماع، سال اول، ش 4.
صفایی، حسین و دیگران، (1392) حقوق بیع بین المللی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ چهارم، 1392
صادقی مقدم، محمدحسن. (1390) تغییر در شرایط قرارداد، تهران: نشر میزان، چ سوم.
طالب احمدی، حبیب. (1392) مسئولیت پیش قراردادی، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چ اول.
عابدی، محمد. (1395) اجل در تعهدات و قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول.
قاسم زاده، سیدمرتضی. (1389) اصول قراردادها و تعهدات، تهران: مؤسسه انتشارات دادگستر، چ‌چهاردهم.
قاسم زاده، سیدمرتضی، (1396) تأثیر متقابل عقد و قبض و تسلیم، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ اول.
معتمدی، جواد، (1398) روش تفسیر در حقوق تجارت، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ اول، ص14.
محقق داماد، مصطفی. (1382) قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ سوم.
مؤسسه بین المللی یکنواخت کردن حقوق خصوصی (یونیدروا)، (1393) اصول قراردادهای تجاری بین المللی 2010، مترجمین: بهروز اخلاقی و فرهاد امام، شهر دانش، چ سوم.
نوری، محمدعلی. (1378) اصول قراردادهای بازرگانی بین‌المللی، تهران: گنج دانش، چ اول.
هجده نفر از دانشمندان حقوق دانشگاه های معتبر جهان، (1391) تفسیری بر حقوق بیع بین المللی کالا 1980 وین، ترجمه: مهراب داراب پور، گنج دانش.
هینزی، جیمی. (1385) قراردادهای ساختمانی، ترجمه: محمدتقی بانکی، تهران: انتشارات اطلاعات، چ سوم.
44ـ پور رمضان، آیدا. (1397) « تعلیق در شرط »، فصلنامه تخصصی حقوق، علم و وکالت، سال اول، شماره دوم.
45ـ تلخابی، مجید. ناظمی، محمدحسین. (1395) « قاعده اقدام و جبران تورم »، دو فصلنامه علمی ـ ترویجی مطالعات فقه امامیه، سال چهارم، شماره 6.
خرسندیان محمدعلی. احمدی طالب. (1390) « ضمانت اجرای تعهدات قراردادی در حقوق ایران و DCFR، وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، دانشگاه شیراز.
خرسندیان محمدعلی. نصیری ریحانه. (1393) « اجرای زودهنگام تعهدات در فقه و حقوق ایران »، آموزه های مدنی، دانشگاه علوم رضوی.
خسروی، مجتبی. بادینی حسن. (1396) « تعلیق تعهدات قراردادی به عنوان ضمانت اجرای نقض قرارداد در فقه و حقوق ایران، انگلیس و اسناد بین المللی »، فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 3.
داراب، پور مهراب، (1391) تفسیری بر حقوق بیع بین المللی، کنوانسیون 1980 وین، تهران: گنج دانش، چ اول.
رهامی، محسن و پرویز، سیروس. (1392) « شرط مجهول »، پژوهشگاه علوم انسانی، مجله حقوقی دادگستری.
علیدوست، ابوالقاسم. « قاعده نفی غرر در معاملات »، مجله اقتصاد اسلامی، شماره 9، 1389.
قنواتی، جلیل و رجبی، عبداله. « بررسی ضرورت رفع ابهام از مفاد قرارداد »، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانش حقوق مدنی، سال ششم، شماره2.
مریدی، فر حسین. « ترجیح اراده درونی بر اراده ظاهری در تفسیر قراردادهای تجاری مبتنی بر توجیه اخلاقی »، 1379، پژوهش های اخلاقی، سال هشتم، شماره چهار.
مسیح ملکی، جواد. « غرر و معاملات غرری »، مقالات داد راه، 1394، نشر مقالات حقوقی حق گستر.
متین، احمد، مجموعه رویه قضایی (قسمت حقوقی 11 تا 30)، تهران، انتشارات رهام، چ اول، 1381.
فرهنگ حقوقی فارسی ـ انگلیسی و انگلیسی ـ فارسی اداره کل پژوهش و اطلاع رسانی نهاد ریاست جمهوری (تهران، معاونت پژوهشی) تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، چ اول، 1383.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1392) ترجمه و شرح مکاسب (خیارات)، توضیح و تعلیق: حضرت آیت اله پایانی، ج نهم، مترجم: محمدمسعود عباسی، انتشارات دارالعلم، چ سوم.
احمد سنهوری، عبدالرزاق، (1388) دوره حقوق تعهدات (اوصاف تعهد ـ شرط ـ اجل ـ تعدد)، ج سوم، مترجمان: مهدی دادمرزی و محمدحسین دانش کیا. قم: انتشارات دانشگاه قم، چ اول.
ـــــــــ ، (1394) دوره حقوق تعهدات (قواعد عمومی قراردادها)، ج اول، مترجمان: مهدی دادمرزی و محمدحسین دانش کیا. قم: انتشارات دانشگاه قم، چ سوم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی، (965ه) مسالک الافهام، ج 5، قم: تحقیق و نشر مؤسسه المعارف الاسلامیه.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1398) شرح العمه،513ـ 516. قم: نشر دارالعلم، ج 3، چ 16.
علامه، حلی، (1413 ه) مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی مدرسین حوزه علمیه قم، چ دوم.
Bradyate Robert, Royer Browns word, and christain twigg. Flesner, the impact of Adopting
a Duty to tyade fairly, (2003) Report for the Department of trade and isdasty, consumer and competition policy Directovate.. p. 47. 48.
Honnold, john, uniform/ law for lnternational sales the 1980 un convertion, (Kluwer, Deventer, Boston, ed 1991), at 369. powers, paulj. P. 6, and keily, Troy. P.3
" Oxford Advanced leamers dictionary " wehmeier, sally, sixth ed, New York, oxford university press, 2004.
Honnold, john, Uniform law for international sales Under the 1980. International Sale law, 2nd Edition, Kluwer law International, 1999.
CLSG: UN Convention Contracts for the International Sale of Goods.
DCFR: Draft Common Frame of Reference.
PECL: Principles of European Contract Law.
UPICC: UNIDROIT Principles of International Commercial Contracts.
Tyade fairly, Report for the Department of trade and isdasty, consumer and competition policy Directovate. 2003. p. 47. 48
شرایط عمومی پیمان
قانون آئین دادرسی مدنی
قانون مدنی
قانون تجارت
قانون داوری تجاری بین المللی
قانون کار
اصول قرارداد تجاری بین المللی
اصول حقوق قرارداد اروپا
کنوانسیون بیع بین المللی کالا 1980 وین
قانون مدنی اروپا (طرح چارچوب مشترک مرجع)
لایحه تجارت ـ قراردادهای تجارتی.
