بررسی سیر تحولات تاریخی الگوی مبنا در معماری دوره باستان و سنت ایران
الموضوعات :
فرشاد حاتمی برق
1
,
بهروز منصوری
2
,
سید مصطفی مختاباد امرئی
3
,
لیلا زارع
4
1 - دانشجوی دکتری معماری، واحد تهران- غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه معماری، واحد تهران- مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران
3 - استاد گروه هنر و تئاتر، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران
4 - استادیار گروه معماری، واحد تهران- غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: سبک معماری, دوره سنت, هندسه, کهن‌الگو, الگوی شکلی (فرم).,
ملخص المقالة :
نقش و اهمیت تأثیر هندسه و ریاضیات در معماری ایران از دوران پیش از اسلام در قالب معماری تکنیک (تجربی) و الگو (مَندَل) به‌صورت کاربرد عملی در انتظام هندسی بناها به‌کار رفته است. در بسیاری از بناها با کاربری حاکمیت، تشریفاتی- سکونتی، مسکونی به‌ترتیب از طبقات اجتماعی خواص و عوام در دوران باستان و بعد از اسلام؛ قرن چهارم تا دهم ه.ق مشاهده شده است و رویکرد تأثیرات در فضاهای عملکردی و پیروی از الگوهای اولیه در سبک معماری ایرانی به‌عنوان کارکردهای فضایی اندرونی و بیرونی بیان می‌شود. مطالعات سیر تحولات تاریخی نشان می‌دهد که معماری مسکونی در ایران از به‌کارگیری الگوی شکلی به‌عنوان چیدمان فضایی در نمونه بناهایی از سه دوره تاریخی از دوره باستان، سنت و مدرن حاصل شده است. در این پژوهش جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و روش تحقیق از نوع تفسیری-تاریخی، توصیفی-تحلیلی است. هدف پژوهش تبیین تأثیر تحولات الگوهای شکلی در قالب صناعات معماری است که تحت‌تأثیر هندسه کاربردی و ریاضیات است که مطالعات فلاسفه ایرانی از جمله خوارزمی، بنوموسی، ابوالوفا بوزجانی، اخوان الصفا، خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ بهائی آن را تقویت می‌نماید. همچنین از شروع قرن سوم هجری قمری تحت‌تأثیر مباحث ریاضیات و هندسه با پیروی از اعداد و تخمین مسافت، هندسه در قالب بعد دوم، بعد سوم و در نهایت صناعت معماری و معانی عرفانی و سیر و سلوک و تعالی (معقولات-محسوسات) در ترکیب انتظام اشکال و احجام افلاطونی در اماکن مذهبی نمود می‌یابد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کاربرد الگوی مبنا در بناهای مسکونی با تأثیر از کاربرد ریاضیات و هندسه در معانی شکلی و مدولار ایرانی است که منشا اولیه از چهار صُفه و چهار ایوانی و چهار طاقی داشته است و در بناهای دوره قاجار به‌عنوان مبنای چیدمان فضایی مشاهده می‌شود.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1398) حس وحدت (نقش سنت در معماری ایران)، تهران، کتاب فکر نو
. اکبری، فاطمه (1395) بازاندیشی تناسبات هندسی خلقت در آثار هنر و معماری اسلامی، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 44، صص 107-124
. اکبری، فاطمه و تقی پورنامداریان و علی اصغر شیرازی و حبیب‌اله آیت‌الهی (1389) معرفت روحانی و رمزهای هندسی، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی، 1(13)، صص 1-22
. بلخاری قهی، حسن (1396) هندسه خیال و زیبایی، تهران، متن
. بهره دار، امجد و رامین مدنی و محسن افشاری (1402) ارائه الگوی کالبدی مسکن امروز با بهره‌گیری از کیفیات مطلوب خانه‌های تاریخی، فصلنامه توسعه پایدار شهری، 4(11)، صص 33-50
. بهزادپور، محمد (۱۴۰۱) تأثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده، مطالعات بین‌رشته‌ای در مدیریت و مهندسی، تهران، دانشگاه تهران، صص ۱-13
. پوپ، آرتور (1378) سیری در هنر ایران، تهران، علمی و فرهنگی
. پیرنیا، محمدکریم (1378) تحقیق در گذشته معماری ایران، تهران، سروش دانش
. تجویدی، اکبر (1345) سهم معماری ایرانی در پیدایش معماری اسلامی در قرون اولیه هجری، هنر و مردم، 4-5 (47)
. توسلی، محمود (1383) هنر هندسه، تهران، پیام
. جوادی نوده، مهسا و آزاده شاهچراغی و علیرضا عندلیب (1401) بررسی تناسبات طلایی و اصول هندسی برگرفته از طبیعت در اجزای کالبدی خانه‌های تاریخی، باغ نظر، صص 35-48
. حائری مازندرانی، محمدرضا (1399) سهم تیتوس بورکهارت در شناخت معماری ایران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، صص 2-31
. حجازی، مهرداد (1387) هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایرانی، تاریخ علم (7)، صص 17-44
. حسین‌زاده، لیدا (1401) بررسی تطبیقی هندسه حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز، مطالعات میان رشته‌ای معماری ایران، صص 179-201
. حمزه‌نژاد، مهدی (1385) انسان، طبیعت و معماری، تهران، دانشگاه علم وصنعت
. رضازاده اردبیلی، مجتبی و مجتبی ثابت‌فرد (1392) بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، صص 29-44
. روح الامین سارا و محسن افشاری (۱۴۰۲) واکاوی ویژگی‌های ترکیب‌کننده‌های فضایی در حوض‌خانه خانه‌های تاریخی اصفهان، دوره‌های صفوی و قاجار، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، صص ۵۷-۸۵
. زرکش، افسانه (1388) نقش و تأثیر عوامل دولتی در معماری بناهای خصوصی در دوره پهلوی اول، کتاب ماه هنر، صص 14-25
. سعیدی، پریسا و ابوذر صالحی و محسن افشاری (۱۴۰۱) ارجاعات صورتگرایانه به پیشینه معماری ایران به منظور هویت بخشی به مسکن معاصر، نامه معماری و شهرسازی، صص ۵۳-۷۴
. جذبی، سیدعلیرضا (1369) کاربرد هندسه در عمل، تهران، سروش
. شهریاری، پرویز (1372) زندگینامه و آثار ابوالوفای بوزجانی، تحقیقات اسلامی
. شیخی، مریم و کورش مؤمنی و بهزاد وثیق (1401) تحلیل هندسی و تناسبات طلایی و زرین ایرانی در قلعه میرغلام هاشمی ایلام، فرهنگ ایلام، 23 (76و77)، صص 24-38
. صارمی، حمیدرضا و م. نم‌نم (1393) رمزگشایی از هندسه و تناسبات در معماری ایرانی، همایش ملی معماری، عمران و توسعه نوین شهری. صارمی، علی اکبر (1389) ارزش‌های معماری ایران، تهران، میراث فرهنگی
. طباطبایی، مريم (1395) طراحی خانه‌های امروز در تداوم الگوهای بومی خانه دیروز در شهر زواره، اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان
. عباسی، نوشین و مریم قاسمی سیچانی و نیما ولی‌بیگ و مهدی سعدوندی (1398) ارزیابی آراء ریاضی دانان مسلمان (سده دو تا یازدهم هجری قمری) در باب ماهیت هندسه در معماری، اندیشه معماری، 3(5)، صص 84-105
. غلامیان، مهشید و سیدعباس آقا یزدانفر و سعید نوروزیان ملکی (1398) رهیافتی بر زیرساخت‌های مشترک نهفته در معماری اسلامی ایرانی، قطب علمی معماری اسلامی، صص 3-24
. کرباسیان، گل آرا و حامد ایران‌طلب (1394) ترکیب فرم‌های مربع و دایره، کهن الگوی پایه در معماری ایرانی، پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، تهران
. گاتری، دبلیو.کی.سی (1375) تاریخ فلسفه یونان (فیثاغورس و فیثاغوریان)، ترجمه مهدی قوام صفری، فکر روز
. محمدزاده، نیلوفر (1395) هندسه و تناسبات در معماری، مشهد، ارسطو
. مردانی، علی و امین روسایی (۱۴۰۰) تأثیر الگوی هندسی حیاط مرکزی بر جریان هوا در خانه‌های سنتی شوشتر، شهر ایرانی اسلامی، صص 71-102
. معماریان، غلامحسین (1375) آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونه‌شناسی درونگرا، تهران، دانشگاه علم و صنعت
. موسوی‌نسب، ماهرخ و ویدا تقوایی، و محمدابراهیم مظهری (۱۴۰۲) تبیین و سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر نظام پنهان فضایی در خانه‌های اواخر قاجار و اوایل پهلوی در بهبهان، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، صص ۸۹-۱۰۷
. ناصری ازغندی، حسن و محسن طبسی و حسن رضائی (۱۴۰۳) وجوه تمایز مؤلفه‌های محرمیت معماری متأثر از تفاوت سبک زندگی در فرهنگ شرق و غرب، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، صص ۶۳-۸۱
. نجفغلی‌پور کلانتری و ایرج اعتصام و فرح حبیب (1396) بررسی هندسه و تناسبات طلائی در معماری ایران، مدیریت شهری، صص 477-491
. هاشمی آذروند، فربد (1389) در جستجوی الگوی خانه ایرانی-شهر تهران، اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان
. Danaeinia, A., Azad, M., & Khamehchian, A. (2019) The Role of Geometry of Yard in the Formation of the Historical Houses of Kashan. Mathematics Interdisciplinary Research, 21-35
. F.Brock, J. (2004) Pyramids to Pythagoras: Surveying from Egypt to Greece(3000 B.C. to 100 A.D.). JARCE stands for Journal of the American Research Center in Egypt
. Rapoport, A. (1972) Pour une anthropologie de la maison. Paris: Beaudoux-Kovats Edith
. Zolfagharzadeh, H., Jafariha, R., & Delzendeh, A. (2017) Different Ways of Organizing Space Based on the Architectural Models of Traditional Houses: A New Approach to Designing Modern Houses: (Case Study: Qazvin’s Traditional Houses). Space Ontology International Journal, 17-31
. Hyperlink "https://www.ysma.gr/en/monuments/parthenon/" https://www.ysma.gr/en/monuments/parthenon
. Hyperlink "https://chinarmart.com/2022/03/12/the-digital-reconstruction-of-the-legendary-armenian-temple-of-haldi-in-musarir/" https://chinarmart.com/2022/03/12/the-digital-reconstruction-of-the-legendary-armenian-temple-of-haldi-in-musarir
. Hyperlink "https://www.urartians.com.tr/alticerik/62/temples-and-religious-practices.html" https://www.urartians.com.tr/alticerik/62/temples-and-religious-practices.html
.
