جستارهایی در انکار «ضروری مذهب» و آثار آن در فقه امامیه
الموضوعات :بهنام عباسی 1 , حسین صابری 2 , سید محمود میر نوربخش 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه
2 - دانشگاه فردوسی مشهد
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه
الکلمات المفتاحية: ضروری مذهب, ارتداد, تصدیق اجمالی, مذهب, انکار. ,
ملخص المقالة :
انکار ضروری یا غیر ضروری از احکامی که معلوم الصدور از پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) هستند با تصدیق اجمالی منافاتی ندارد و سبب سلب ایمان به خدا و رسول گرامی اسلام نبوده و موجب کفر نمی¬گردد. منکر ضروری اگر تنافی بین انکارش و تصدیق اجمالی داشته باشد، این از واضح ترین مصادیق کفر(کفر در برابر اسلام) است و در غیر این صورت کافر محسوب نمی¬شود. فقهای معاصر، اعتقادی به سببیّت مستقل برای انکار ضروری و حکم به خروج از دین یا مذهب ندارند. انکار ضروری مذهب به خودی خود موجب خروج از مذهب نیست، مگر به سبب انکار امام(ع) و از روی توجه و علم و التفات به موضوع باشد. منکر ضروریات مذهب شیعه، مسلمان غیر شیعی است ولی از همه حقوق اسلام برخوردار است و احکام مسلمانان بر او جاری بوده و در صورت رجوع به مذهب، عبادات او قبول و نیاز به اعاده ندارد. ولی احتمال فسق در او وجود دارد. روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی است.
قرآن کریم.
آل راضي، محمّـد هادي (1428ق). ضروریات الدین و المذهب. مجله المنهاج. شماره46 . view/fa/articlepage/712734 https/:www.noormags.ir)
آشتيانى، محمّد حسن (1426ق). كتاب الزكاة. قم: انتشارات زهير – كنگره، چاپ اوّل.
ابن شهید ثانی، حسن بن زين الدين (1418ق). معالم الدين و ملاذ المجتهدين (قسم الفقه). قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، چاپ اوّل.
ابن بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لا يحضره الفقيه. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
ابن بابویه، محمدبن علی (1409ق). من لا يحضره الفقيه. ترجمه از علی اکبر غفاری و محمد غفاری، تهران: نشر صدوق، چاپ اول.
انصارى، مرتضى (1410ق). كتاب المكاسب (المحشّى). قم: مؤسسه مطبوعاتى دار الكتاب، چاپ سوم.
بحرانى، يوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اوّل.
بجنوردى، سيد حسن (1419 هـ ق). القواعد الفقهية (للبجنوردي، السيد حسن). 7 جلد، قم – ايران: نشر الهادي، چاپ اول.
بحرالعلوم، محمّد بن محمّد تقى (1403ق). بلغة الفقيه. تهران: منشورات مكتبة الصادق، چاپ چهارم.
تبريزى، جواد بن على (1427ق). المسائل المنتخبة. قم: دار الصديقة الشهيدة سلام الله عليها، چاپ پنجم.
بهبهانى، محمد باقر بن محمد (1424 ه ق). مصابيح الظلام. 11 جلد، قم – ايران: مؤسسة العلامة المجدد الوحيد البهبهاني، چاپ اول.
تهانوى، محمّدعلى بن على (1996م). كشّاف اصطلاحات الفنون. بيروت، چاپ اول.
حكيم، محسن (1416ق). مستمسك العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسير، چاپ اول.
خمينى، روح الله، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران (1376ق). كتاب الطهارة (ط-قدیمه). قم: چاپخانه حكمت، چاپ اوّل.
خمينى، روح الله، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران (1415ق). المكاسب المحرمة. قم: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس¬سره، چاپ اوّل.
خويى، ابوالقاسم (1418ق). موسوعة الإمام الخوئي. قم: مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئي ره، چاپ اوّل.
خويى، ابوالقاسم (1418ق). التنقيح في شرح العروة الوثقى. قم: تحت اشراف جناب آقاى لطفى، چاپ اول.
زين الدّين، محمّد امين (1413ق). كلمة التقوى. قم: سيّد جواد وداعى، چاپ سوم.
سبزوارى، سيّد عبد الأعلى (1413ق). مهذّب الأحكام. قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آية الله، چاپ چهارم.
سیفی، علي اكبر (1425ق). مباني الفقه الفعال في القواعد الفقهية الأساسية. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اوّل.
شبيرى زنجانى، موسى (1419ق). کتاب نكاح. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، چاپ اول.
شبيري زنجانی (1395). انكار ضروري دين. مجله مطالعات فقه معاصر. سال اول.
شيرازى، سيّد محمّد (1428ق). من فقه الزهراء عليها السلام. قم: رشيد، چاپ اوّل.
شهيد اوّل، محمّد بن مكى (1417ق). الدروس الشرعية في فقه الإمامية. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
شهيد اوّل، محمّد بن مكى (1414ق). غاية المراد في شرح نكت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامی، چاپ اول.
شیخی زازرانی، داود(زمستان1395). «بازشناختی تحلیلی از ضروری دین و مذهب». مجله صراط. پایگاه نور مگز. شماره14. ص241تا266
https://www.noormags.ir/ view/fa/articlepage/1327710
صاحب جواهر، محمّد حسن باقر (1404ق). جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام. بيروت: دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم.
صاحب جواهر، محمّد حسن باقر (1421ق). جواهر الكلام في ثوبه الجديد. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، چاپ اوّل.
29)صافی گلپايگانى، علی (1427ق). ذخيرة العقبى في شرح العروة الوثقى. قم: گنج عرفان، چاپ اوّل.
طباطبايى، محمّد بن علی. كتاب المناهل. قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اوّل.
طوسى، محمد بن حسن (1400ق). النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى. بيروت: دار الكتاب العربي، چاپ دوم.
طوسى، محمّد بن حسن (1387ق). المبسوط في فقه الإمامية. تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، چاپ سوم.
طيب، عبدالحسين (1378ق). اطيب البيان فى تفسير القرآن. تهران: ناشر اسلام، چاپ دوم.
علامه حلّى، حسن بن يوسف (1412ق). منتهى المطلب في تحقيق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامية، چاپ اول.
علامه حلّى، حسن بن يوسف (1410ق). إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
عميد زنجانى، عباس على (1421ق). فقه سياسى. تهران: انتشارات اميركبير، چاپ چهارم.
فاضل لنکرانی، محمّد جواد (1395ق). درس خارج فقه، کتاب الحج. جلسه 23، ۱۶ آبان.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1409ق). تفصيل الشريعة في شرح تحرير الوسيلة - النجاسات و أحكامها. قم: مؤلف، چاپ اول.
فيومى، احمد بن محمد (بی تا). المصباح المنير في غريب الشرح الكبير للرافعي. قم: منشورات دار الرضي، چاپ اول.
فيض كاشانى، محمّد محسن (بی تا). مفاتيح الشرائع. قم: انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، چاپ اوّل.
كاشانى، حبيب الله (1404ق). مستقصى مدارك القواعد. قم: چاپخانه علميه، چاپ اوّل.
كرمانشاهى، آقا محمّد على (1421ق). مقامع الفضل. قم: مؤسسه علامه مجدد وحيد بهبهانى، چاپ اوّل.
كلينى، محمد بن يعقوب (1407ق). الكافي. تهران: دار الكتب الإسلامية.
مجلسى، محمّد باقر (1404ق). مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الكتب الإسلامية، چاپ دوم.
محقق حلّى، جعفر بن حسن (1407ق). المعتبر في شرح المختصر. قم: مؤسسه سيد الشهداء عليه السلام، چاپ اوّل.
محمودی گلپایگانی، سید محمد؛ معیار شناسی ضروری دین در احکام کیفری. مقالات و بررسیها. دفتر 77(3)فقه/دوره 38، مگ ایران:www.magiran.com/magarchive.asp?mgID=5568 (1384).
مظفری، علی (1390). «بررسی انکار ضروری دین و مجازات آن در فقه امامیه و اهل سنّت». ایرانداک، کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه - دانشکده حقوق و معارف اسلامی. http://ganj.irandoc.ac.ir/articles/676741)
معرفت، محمّد هادى (بی تا). تعليق و تحقيق عن أمهات مسائل القضاء. قم: چاپخانه مهر، چاپ اوّل.
مكارم شيرازى، ناصر (1427ق). استفتاءات جديد. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، چاپ دوم.
مکارم شیرازی، ناصر. سایت www.makarem.ir (3/5/97) کد رهگیری سوال، 9805030079 سوال از دفتر آیت الله مکارم.
مفيد، محمّد بن محمد (1413ق). المقنعة. قم: كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
نراقى، احمد بن محمّد مهدى (1422ق). معتمد الشيعة في أحكام الشريعة. قم: كنگره بزرگداشت نراقى رحمه الله، چاپ اوّل.
نیکزاد، عباس (1385). جستاري در كفر آور بودن انكار ضروري دين. فصلنامه پژوهش هاي فقه و حقوق اسلامي، سال دوم، شماره 3 www.magiran.com/magarchive.asp?mgID=5568.
همدانى، رضا بن محمّد هادى (1416ق). مصباح الفقيه. قم: مؤسسة الجعفرية لإحياء التراث و مؤسسة النشر الإسلامي، چاپ اول.
وکیل زاده، رحیم؛ اصغرپور طلوعی، عادل (بهار و تابستان1397). «استقلال در سببیت انکار ضروری دین و نقش علم در تحقق ارتداد». مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی. سال پنجاه و یکم. شمارۀ اول. صص ٢٦ـ٧ (https://jjfil.ut.ac.ir ).
پایگاه مرجعیت https://www.parsine.com/parsine.com/000BfZ [کد خبر: (21 مرداد 1390).
