آسیب‌شناسی کارکردهای راهپیمایی اربعین
الموضوعات :غلامعلی نیستانی 1 , محمدحسین پوریانی 2 , حسین اژدری زاده 3
1 - دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران
2 - استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران
3 - استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران
الکلمات المفتاحية: راهپیمایی اربعین, خرافه‌گرایی, فرقه‌‌های انحرافی, عرفی شدن مناسک و آسیب‌های اجتماعی,
ملخص المقالة :
در سال‌های اخیر، راهپیمایی اربعین ابعاد کارکردی و ظرفیت‌های تمدنی به خود گرفته است. از اینرو از وقوع آسیب‌‌ها و ضعف کارکردی نیز در امان نیست. مسئله اصلی مقاله حاضر، واکاوی شکاف میان وضعیت موجود و حالت مطلوب رفتاری و احیاناً انحراف از هنجارهاست. هدف مطالعه ریشه‌یابی ناهنجاری‌ها برای کنترل و رفع کاستی‌های این گردهمایی دینی است. روش اجرای پژوهش، روش کیفی مصاحبه عمیق با چهل نفر از اساتید حوزه و دانشگاه و مطالعه اسنادی (سفرنامه‌ها و گزارش‌ها)، مشاهده مشارکتی و مطالعه گزارشهای مردمی است. یافته‌های این پژوهش شامل مسائل ناظر به ابعاد آسیب‌شناسانه است که در هفت دستۀ «مسائل مدیریت اجرایی»، «فرهنگی و اجتماعی»، «بهداشتی و محیط‌زیستی»، «دینی و اعتقادی»، «سیاسی و بین‌المللی»، «اقتصاد و بازار» و در دو حوزۀ اصلی «تمرکز دولت بر تقویت زیرساخت‌ها» و «حفظ سرمایه اجتماعی و توجّه به الگوهای رفتاری و کنش‌های ارزشی برای ارائه تصویر مطلوب تمدنی و اجتناب از سویه‌‌های کارناوالی و غیر ارزشی اربعین» است. در نتیجه مسئله آسیب‌شناسی پدیدۀ اربعین در ساختار اجرایی و رفع کاستی‌ها و «بازگشت به معنای دروندینی زیارت کربلا» که از تفرّجی شدن آسیب دیده، باید اصلاح شود. موضوعاتی همچون اختلافات قومی، نگاه و انتظارات تفرّجی، خرافات و بدعت‌گذاری دین، طرح اندیشه افراطی، کمبود وسایل نقلیه، پسماند مواد غذایی و زباله و بی‌نظمی، مجموعه‌ای از آسیب‌های راهپیمایی اربعین است.
قرآن کریم (1393) ترجمۀ حسین انصاریان، تهران، سوره.
نهج‌البلاغه (1414) به کوشش سید رضی، قم، دارالهجره.
آقاسی، محمد (1399) دل به عشقت مبتلا شد، تهران، کتاب نیستان.
ایسپا، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (1395) گزارش نظرسنجی بررسی نگرش شرکت‌کنندگان در راهپیمایی اربعین.
برگر، پیتر (1381) اعتقاد بدون تعصب، ترجمه محمد ساوجی، تهران، نشرنی.
برگر، پیتر و لاکمن، تامس (1375) کتاب ساخت اجتماعی واقعیت مترجم فریبرز محمدی، تهران، علمی و فرهنگی.
بیات، بهرام و حمید میرعباسی (1397) جامعه‌شناسی مداحی در ایران، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پویافر، محمدرضا (1398) الگوی فعالیت‌ها و تجربه خیر دینی در اربعین: گزارش‌پژوهی، تهران، بنیاد خیریه راهبردی آلاء.
تاجبخش، غلام‌رضا (1401) «آسیب‌های پیاده‌روی اربعین حسینی: بررسی جامعه‌شناختی»، دوفصلنامه شیعه‌پژوهی، دوره هشتم، شماره 22، صص 114-137.
توسلی، غلام‌عباس (1390) نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، سمت.
توسلی، غلام‌عباس و ابوالفضل مرشدی (1385) «بررسی سطح دین‌داری و گرایش‌های دینی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، شماره 4، ص 118.
جلالی مقدم، مسعود (1379) درآمدی بر جامعه شناسی دین.
تهران، مرکز.
جمشیدی‌ها، غلام‌رضا و علیرضا قبادی (1386) «تحلیل جامعه‌شناختی از مراسم و مناسک دینی با تأکید بر مراسم عاشورا»، تاریخ اسلام، شماره 2، صص 37-60.
دورکیم، امیل.
الف.
(1398) صوربنیادی حیات دینی: توتم پرستی دراسترالیا، ترجمه باقرپرهام، تهران، مرکز.
رحمانی، جبّار (1397) «مینیاتورا از تشیع»، در: روایت پیاده‌روی اربعین؛ روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از پیاده‌روی اربعین و آیین جاماندگان 1396، تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، صص 391-448.
ریتزر، جورج (1387) نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، علمی.
زیمل، گئورک (1393) دین، ترجمه امیررضایی، تهران، نشرنی.
شرافت، نعیم (1397) «روزگار مشائیان کربلا»، در: روایت پیاده‌روی اربعین؛ روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از پیاده‌روی اربعین و آیین جاماندگان 1396، تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، صص 11-70.
عابدینی، محمدرضا (1398) قدم عاشقی، قم، معارف.
عبدی خجسته، لیلا (1397) «همراه زائران پاکستان در مشی اربعین»، در: روایت پیاده‌روی اربعین؛ روایت مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از پیاده‌روی اربعین و آیین جاماندگان 1396، تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، صص 111-231.
غرسیان، مرتضی (1396) «راهپیمایی اربعین، ظرفیت‌ها وآسیب‌ها»، ماهنامه مبلغان، شماره 220، مهر و آبان، صص 4-12.
غلامی، علی (1394) «مراسم آیینی اربعین حسینی، 1436، با تلاش برای بازخوانی در مدنیت، عقلانیت، معنویت، در بستر اربعین»، به کوشش مسعود معینی‌پور، تهران، سوره مهر، صص 97-136.
مظاهری، محسن حسام (1397) اربعین ایرانی: رشد تصاعدی آمار ایرانی‌ها در پیاده‌روی اربعین، دلایل وپیامدها، پیاده‌روی اربعین، تاملات جامعه‌شناختی، به کوشش محسن حسام مظاهری، اصفهان، آرما، صص 991-200.
معینی‌پور، مسعود (1395) «ظرفیت‌شناسی آیین پیاده‌روی اربعین در مواجهه عرفی شدن، عنوان نخستین پیش نشست از دومین همایش ملی ظرفیت‌های فرهنگی و تمدنی راهپیمایی بزرگ اربعین بود که عصر روز پنج‌شنبه در مرکز فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، خبرگزاری رسا، 20 شهریور1395 کد خبر 908 448.
نجاتی، محمدسعید (1396) «آسیب‌شناسی میدانی مراسم پیاده‌روی اربعین حسینی از زاویه فرهنگ زیارت در اسلام»، فرهنگ زیارت، شماره 31، صص 167-195.
نصراوی، محمد (1399) امید در آستانگی، واکاوی انسان‌شناختی سه زیارت سانتیاگود کامپوستلا، حج و اربعین، با مقدمه گرگری کلیز و بابک رحیمی، تهران، نگاه معاصر.
همیلتون، ملکم (1388) جامعه‌شناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، تبیان.
