روند تقابل معتزله و اشاعره از دوره مامون تا متوکل عباسی
الموضوعات :محمد حعفر واصف 1 , سیدمحمد ثقفی نژاد 2 , محمود سید 3
1 - دانشگاه آزاداسلامی، تهران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
الکلمات المفتاحية: معتزله, اشاعره, خلافت عباسی , مامون, متوکل عباسی,
ملخص المقالة :
از نیمه دوم قرن اول هجری، فرق و مذاهب مختلف کلامی شروع به نشو و نما کردند. فرقه معتزله توسط واصل بن عطا پایه گذاری شد. این فرقه در ایام خلافت مامون، معتصم، واثق به صورت جدی مورد حمایت قرار گرفت. زمانیکه متوکل به خلافت رسید معتزله را مورد آزارو اذیت قرار داد. مکتب اشعری در چهل سالگی ازاین مکتب جدا شد و مذهب جدیدی به نام اشاعره را بنیان نهاد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل است، به این پرسش پاسخ می دهد، که با توجه به چنین فضایی آیا این مکتب توانست به سیره فکری خود ادامه دهد ؟ هدف از پرداختن به این موضوع چگونگی تداوم جریان اعتزالی در قرن چهارم هجری است و روند تقابل معتزله و اشاعره را مورد بررسی قرارمی دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ظهور ابوالحسن اشعری یکی از عوامل سقوط معتزله می باشد. هرچند عده ای معتقدند آیین معتزله در آن عصر در خطر انحلال قرار گرفته بود. اشعری برای زنده نگهداشتن آیین معتزلی سیاستی به کار گرفت که با هوشیاری تمام تغییر روش داد و معتزله را نجات داد. اما باید گفت که اشعری مناظرات مختلفی با ابوعلی جبائی، استاد خود داشتو از نظر فقهی پیرو اهل حدیث بود. اما از زمان متوکل تا زمان خلافت القادر بالله، معتزله دیگر در دستگاه خلافت عباسی جایگاهی نداشتند.
ابن ابی الحدید (1376)، شرح نهج البلاغه. ترجمه جعفر شهیدی. تهران.
ابن اثیر، عزالدین(1374)، تاریخ کامل، ترجمه: محمدحسین روحانی. انتشارات اساطیر.
ابن الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد (1357)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. حیدرآباد. دایره المعارف العثمانیه.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن (بی تا)، مناقب امام احمد حنبل. بیروت.
ابن خلکان،(بی تا)، وفیات الاعیان. دار. صاد. بیروت.
ابن عماد حنبلی، شهاب الدین ابوالفرج عبدالحی (1986)، شذرات الذهب. بیروت.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر کثیر دمشقی (1986)، البدایه و النهایه. بیروت. دارالکفر.
ابن مسکویه. ابوعلی (1369)، تجارب الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی. تهران.
اصفهانی، ابوالفرج (بی تا)، مقاتل الظالبین. ترجمه: سید هاشم رسولی محلاتی. بی جا.
اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین.(بی تا) الاغانی دارلاحیاءو التراث العردی. بیروت. لبنان.
اصفهانی، حمزه بن حسن (1346)، سنی ملوک الارض و الانبیاء. ترجمه: جعفر مشعار. تهران. بنیاد فرهنگ ایران.
اقبال آشتیانی، عباس (1388)، تاریخ ایران. تهران.
اوحدی حایری، پروین دخت (1385)، اوضاع شیعیان در دوره متوکل عباسی. شیعه شناسی. شماره 13.
بغدادی، ابومنصور عبدالقادر (1358)، الفرق بین الفرق. به اهتمام محمد جواد مشکور. تهران.
پاکتچی، احمد (1377)، دایره المعارف بزرگ اسلامی. موسوی بجنوردی. مرکز دایره المعارف اسلامی.
حسنی، هاشم معروف (1371)، جنبش های شیعی در تاریخ اسلام. ترجمه: محمد صادق عارف. مشهد. آستان قدس رضوی.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (بی تا)، تاریخ بغداد. تحقیق عطا مصطفی عبدالقادر. بیروت. دارالکتب العلمیه.
ذهبی، شمس الدین (1414ق)، تاریخ اسلام. تحقیق: عمر عبد اسلام تدمری. بیروت. دارالکتاب العبری.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر (بی تا)، تاریخ الخلفاء. ترجمه: محمد محیی الدین عبدالحمید. مصر. طبعه الثانیه.
صابری، حسین (1390)، تاریخ فرق اسلامی. تهران. چاپ هفتم.
صفا، ذبیح الله (1356)، خلاصه تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران. از آغاز تا پایان عهد صفوی.
طبری، محمد بن جریز (1409 ق)، تاریخ طبری. ترجمه: محمد ابوالفضل ابراهیم، لبنان.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1365)، التنبیه الاشراف، ترجمه: ابوالقاسم پاینده. تهران.
مسعودی، علی بن حسین (1408 ق)، مروج الذهب، ج سوم. ترجمه ابوالقاسم پاینده.
مسعودی، علی بن حسین (1370)، مروج الذهب، ج دوم. ترجمه: ابوالقاسم پاینده.
مقدسی، ابو عبدالله (1906)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. بی جا. لیدن.
مقدسی، طاهر بن طاهر (1374)، البداء و التاریخ. محمد رضا شفیع کدکنی. تهران.
مقریزی، احمد بن علی (1996)، اتعاظ الحنفا با خبار الائمه الفاطمیین الخلفا قاهره. دارحیاء التراث الاسلامی.
