مقایسه آرا ابن سینا و ابن عربی درمسأله اختیار و تقدیر
الموضوعات :سمیه حیران 1 , عباس احمدی سعدی 2 , محمد علی اخگر 3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، گروه الهیات ومعارف اسلامی، دانشگاه آزاداسلامی، واحدفسا، فسا،ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، فسا
3 - استاديار گروه فلسفه، واحد شيراز، دانشگاه آزاد اسلامي، شيراز، ايران
الکلمات المفتاحية: اختیار, تقدیر, قضا و قدر, علم عنایی, اعیان ثابته, ابن سینا, ابن عربی,
ملخص المقالة :
در این تحقیق مسئلۀ اختیار در انسان و قضا و قدر الهی در آراء ابن سینا و ابن عربی بررسی و سپس مقایسه می شوند. اهمیت تحقیق به سبب ایجاد تمایز میان نگرش فلسفی ابن سینا و نگرش عرفانی-کلامی ابن عربی برای پاسخ به مسئله اختیار در انسان و تقدیر الهی است، در حالیکه هر دو متفکر رویه ای یکسان در تشریح موضوع قضا و قدر و اختیار در بحث فلسفی یا عرفانی وحدت وجود دارند. مهمترین شباهت آراء این دو متفکر در غیر ذاتی دانستن اراده در انسان است که آنرا در پرتو اراده ذاتی خداوند می دانند. مهمترین تفاوت میان آراء ابن عربی و ابن سینا در رابطه با قضا و قدر الهی تکیه و تأکید ابن سینا بر علم عنایی خداوند و تأکید ابن عربی بر حکم الهی است. این تفاوت ریشه در روش نگرش فلسفی ابن سینا و عرفانی-کلامی ابن عربی برای تحلیل موضوع است. در رابطه با اختیار در انسان ابن سینا قائل است که شخص با انجام برخی اعمال توانایی بر اعمال نظر و تغییر سرنوشت خود را دارد و خداوند با قضای الهی چنین خواسته که قطعیت و حتمیت در فعل انسان باشد و قضا پس از اختیار و اراده او باشد و قضای الهی، اختیار در فعل انسانها را مقدر داشته است. از نظر ابن عربی نیز قضا و قدر حکم الهی در مرتبه اعیان ثابته و اقتضائات آنهاست و بنابراین اراده و اختیار انسان نیز در حیطه آنهاست. و قضا و قدر نقض کننده اختیار و اراده انسان نیست. روش این تحقیق بر اساس توصیفی-تحلیلی و بر با استفاده از متون کتابخانه ای است.
ابن سینا، حسین ابن عبدالله (1360)، رسایل ابن سينا، ضياء الدين دري، تهران: انتشارات مركزي.
------------(1364)، قصیده المزدوجه في المنطق و منطق المشرقیین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
------------(1377)، الهیات نجات، ترجمه: سید یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
------------(1383)، پنج رساله، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
------------(1387)، الاشارات و التنبیهات، مصحح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
------------(1387)، الشفاء(الالهیات)، حسن حسن زاده آملی، قم:بوستان کتاب.
------------(1388)، رسائل(عیون الحکمه)، محمود شهابی، قم: آیت اشراق.
------------(1394)، دانش نامه علایی، تهران: مولی.
------------(1400)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم، مکتبه االعالم االسالمی.
------------(1366)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، ناشر دارالعرب.
ابن عربی محمد ابن علی( 1361 )، رسائل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
------------(1370)، فصوص الحکم والتعلیقات علیه، ابو العلاء عفیفی، تهران، الزهراء.
------------(1380)، فصوص الحکم، تهران، الزهراء.
------------------ (بی تا)، فتوحات مکیه، بیروت: دار صادر.
افشاگر، احمدزکی و حسن معلمی (1389)، مقاله توحید افعالی و آموزه هاي مرتبط از نظر ابن عربی و ملاصدرا، مجله طلوع، سال نهم، شماره 33.
امینی، حسن (1389)، امر بین امرین در اندیشه ابن عربی، مجله آیین حکمت، دوره 2، شماره 4.
حسن زاده آملی، حسن (1391)، شرح اشارات و تنبیهات، قم: آیت اشراق.
خادمی، عین الله (1386)، رازستانی و رمزگشایی اختلاف دیدگاه های شیخ الرئیس درباره نظام فیض، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره 25، زمستان.
خوارزمی، تاج الدین(1368)، شرح فصوص الحکم، تهران، انتشارات مولی.
ژیلسون، اتین (1389)، فلسفه اسلامی و یهودی به روایت ژیلسون، ترجمه حسن فتحی، انتشارات حکمت.
سبحانی تبریزی، جعفر (1387)، جبر و اختیار، تنظیم و نگارش علی ربانی گلپایگانی، قم: موسسه امام صادق علیه السلام.
شجاري، مرتضی ( 1379)، اعیان ثابته از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا، مجله مقالات و بررسیها، دفتر 67.
قیصري رومی، داوود ( 1375)، شرح فصوص الحکم، تصحیح وتعلیق سید جلال الدین آشتیانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1394)، مجموعه آثار-انسان و سرنوشت، تهران: انتشارات صدرا.
