الگوی مفهومی تأویل هستی‌شناسانه مراکز نمادین تاریخی شهر اسلامی- ایرانی
الموضوعات :
سید مجتبی حسینی
1
,
محمود رضایی
2
,
علی رضا بندرآباد
3
1 - پژوهشگر دکتری، گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ايران
2 - دانشیار گروه معماري، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ايران
3 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ايران
الکلمات المفتاحية: بودن- شدن, شمایلی- نمادین, شهر اسلامی- ایرانی, مراکز نمادین, وحدت‌گرا.,
ملخص المقالة :
شهرهای تاریخی به شکل عام و شهرهای اسلامی- ایرانی به شکل خاص همواره واجد مراکز نمادینی بوده که بر پایه ابعاد هستی شناسانه و مفاهیم بنیادین «وجود و موجود» برپا شده و موجودات را به گونه همبسته گردهم آورده و به یگانگی می‌کشاند. وجهی که در انگاره شهرسازی نوگرا، با تعریف عام از انسان و الزامات مادی او، نوعی از سازماندهی را در شهرها رقم زده که به پراکندگی بیش از حد انسان و فعالیت منجر شده و بی‌معنایی آنها را باعث شده است. پرسش اين است كه با چه الگوی مفهومی می‌توان این مکان‌ها را تأویل کرد. هدف از پژوهش، دستیابی به الگویی برای فهمِ هستی‌شناسانه نمادین تاریخی شهر اسلامی-ایرانی است که بر پایهی پیوندی عمیق با امری واحد، آشکارشده و معنای خویش را بر پایهی هویت و حیات بازیابد. روش پژوهش، پدیدارشناسی هرمنوتیک بوده و در پارادايم تفهمي قرار می‌گیرد و از رویکردهای تاریخی- تفسیری و استدلال منطقی بهره می‌برد. گردآوری اطلاعات بر پایه مرور سيستماتيك متون تاریخی و بررسی آراء علمی، عرفانی، فلسفی و فضایی- کالبدی استوار شده تا با تحلیل محتوا نظم خویش را بازیابد. یافته‌ها، تأویل هستی‌شناسه این مراکز را از طریق امتزاج جهان‌بینی‌های «عقلی»، «نقلی» و «علمی» و در چارچوب سامانه‌های «وحدت‌گرا»، «پدیدارشناسی» و «ساختارگرایی» دنبال کرده و به مؤلفه‌های «زمان و زمینه»، «طرح (اثر)»، «طراح (پدیدآورنده)»، «مخاطب» و «ساختار و مراتب» راه می‌یابد. الگوی تأویل مکان (اثر) با میزان «کنشگری مخاطب» در طیفی از حالت «بودن تا شدن» او در مکان و «عاملیت طراح» در طیفی از «شمایلی تا نمادین» قابل خوانش است. وقتی موقعیت کنشگری بیشتر در حالت شدنی و عاملیت در حالت نمادین باشد، ادراک مکان به موقعیت «تهی از هر» (وحدت‌گرا) نزدیک می‌شود. در این کشاکش، امکان فهم زبان فرامکانی با ارجاع به مؤلفه ادراک معنایی بیشتر می‌شود.
آندو، تادائو (1402) شعر فضا، ترجمه¬ محمدرضا شیرازی، چاپ پنجم، تهران، فکر نو.
احمدی، بابک (1391) هایدگر و تاریخ هستی، تهران، مرکز.
----------- (1399) حقیقت و زیبایی، چاپ سی و هشتم، تهران، مرکز.
----------- (1400) ساختار و هرمنوتیک، چاپ هفتم، تهران، گام نو.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1391) حس وحدت، سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه حمید شاهرخ، چاپ دوم، تهران، خاک.
الکساندر،کريستوفر (1394) سرشت نظم، ترجمه رضا سیروس صبری، تهران، پرهام نقش.
--------------- (1400) معماری و راز جاودانگی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، چاپ ششم، تهران، روزنه.
اهری، زهرا (1387) ژرف ساخت‌های طراحی شهر: مبانی شهرسازی مکتب اصفهان، مجموعه مقالات معماری و شهرسازی گردهمایی مکتب اصفهان، تهران، فرهنگستان هنر.
-------- (1393) مکتب اصفهان در شهرسازی، تهران، فرهنگستان هنر.
بادآهنگ، ابوالفضل و حسین کلانتری خلیل آباد و کرامت الله زیاری (1401) «شناسایی و تبیین پیشران‌های کلیدی موثر بر کیفیت منظر در بافت‌های تاریخی شهرها (مطالعه موردی: محله سنگ سیاه شهر شیراز)»، نشریه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، دوره 13، شماره 50، صص 37- 50.
باشلار، گاستون (1402) بوطیقای فضا، ترجمه مریم کمالی و محمدشیربچه، چاپ پنجم، تهران، روشنگران و مطالعات زنان.
بلخاری قهی، حسن (1394) مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی؛ دفتر اول، وحدت وجود و وحدت شهود، چاپ سوم، تهران، سوره مهر.
پاکزاد، جهانشاه (1397) راهنمای طراحی فضاهای شهری، چاپ نهم، تهران، شهیدی.
پرتوی، پروين و محمدصابر باقریان (1396) خوانش پدیدارشناختی مرکز در شهر ایرانی؛ مورد پژوهی: مراکز شهری قدیم و جدید شهر اصفهان (رساله دکتری دانشگاه هنر)، تهران، دانشگاه هنر تهران.
جمادی، سیاوش (1400) زمینه و زمانة پدیدار شناسی، چاپ هفتم، تهران، ققنوس.
چینگ، فرانک (1400) معماری: فرم، فضا و نظم، ترجمه زهره قراگوزلو، چاپ بیست و پنجم، تهران، دانشگاه تهران.
حبیبی، سيدمحسن (1377) مکتب اصفهان در شهرسازی، تهران، هنرهای زیبا، دوره 3، صص 53-48.
---------------- (1400) از شار تا شهر.
چاپ نوزدهم، تهران، دانشگاه تهران.
حسيني، سید مجتبی و محمود رضايي و علیرضا بندرآباد (1401) »مراکز نمادین وحدت بخش در معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی«، دومين همايش ملي حكمت معماري و شهرسازي اسلامي،کرج، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
---------------------------------------------- (1402) »دريافت معانی محیطی در مراكز نمادین تاریخی شهر اصفهان«، پنجمین کنفرانس بین المللی و ششمین کنفرانس ملی عمران، معماری، هنر و طراحی شهری، تبریز، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
حمیدی، ملیحه و رضا سیروس صبری (1376) استخوان بندی شهر تهران، تهران، سازمان مشاور فنی شهر تهران.
دیلتای، ویلهلم (1402) به فهم درآوردن جهان انسانی، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، چاپ سوم، تهران، ققنوس.
رضایی، محمود (1392 الف) «ارزش‌های جاوید و جهان گستر شهرسازی اسلامی(بازنمودی از نگرش‌های فراکالبدی و فرازمانی شهر اسلامی)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 45(3)، صص 190-169.
----------- (1392ب) «سنجه‌های پیاده پذیری (نقش پیاده راه سازی در بهبود حس مکان)»، هنرهای زیبا، 18 (4)، 24- 15.
----------- (1401) »مكان‌سازي شهري با افزايش پياده پذيري»، دانش شهرسازي، 6(3)، 121-139.
doi:https://dx.
doi.
org/10.
22124/upk.
2023.
21599.
1722 ----------- (1402) آنالوطیقای طراحی: بازنگری انگاره‌ها و پنداره‌ها در فرآیند طراحی فرم و فضای معاصر، ویراست دوم، تهران، اول و آخر.
ریکور، پل (1402) زندگی در دنیای متن، ترجمه بابک احمدی، چاپ بیست و یکم، تهران، مرکز.
زیته، کاميلو (1394) ساخت شهر بر اساس مبانی هنری، ترجمه فریدون قریب، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران.
سنت، ریچارد (1400) ساختن و سکونت، ترجمه مهدی نصراله زاده، تهران، همشهری.
شایگان، داریوش (1402) بت‌های ذهنی و خاطره ازلی، تهران، فرزان روز.
شقاقی، شهریار و سمانه مهدی نژاد (1399) «احیاء هویت بافت تاریخی شهر با تأکید بر ساماندهی نظام کالبدی و بصری (مطالعه موردی: میدان تاریخی ویجویه تبریز)»، نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 11، شماره 41، صص 69- 81.
شیرازی، صدرالمتاهلین (1981) الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة.
طاهری، رضا (1397) زیبایی‌شناسی در هرمنوتیک گادامر، چاپ دوم، تهران، نگاه معاصر.
کربن، هانري (1372) مبانی هنر معنوی، ترجمه رضا داوری، تهران، دفتر مطالعات دینی هنر.
---------- (1393) چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی، ترجمه انشاالله رحمتی، تهران، سوفیا.
لینچ، کوين (1400) سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، چاپ سیزدهم، تهران، دانشگاه تهران.
مدنی، فرزانه و مجتبی رفیعیان و افسون مهدوی و فاطمه محمدنیای قرایی (1400) «تدوین مدل نظری تولید فضای شهری معنویت مبنا در شهر ایرانی – اسلامی با استفاده از روش داده مبنا (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مشهد)»، نشریه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، دوره 12، شماره 46، صص 17- 37.
نامداریان، احمدعلی و سمیه خانی و پریسا هاشم پور (1400) «واکاوی تبلور نظریه اسفار اربعه در معماری میدان نقش جهان اصفهان»، خردنامه صدرا، 25 (104)، 107-122.
نوربرگ شولتز، کريستيان (1391) معماری: حضور، زبان و مکان، ترجمه علیرضا سیداحمدیان، چاپ سوم، تهران، نیلوفر.
-------------------- (1394) معنا در معماری غرب، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، چاپ پنجم، تهران، فرهنگستان هنر.
-------------------- (1394) روح مکان، به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمة محمدرضا شیرازی، چاپ پنجم، تهران، رخ داد نو.
-------------------- (1399) مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی، ترجمه محمود امیریار احمدی، چاپ دهم، تهران، آگاه.
هایدگر، مارتين و همکاران (1391) هرمنوتیک مدرن، ترجمه¬ بابک احمدی و همکاران، چاپ نهم، تهران، مرکز.
Alexander, Christopher (2002) The Nature Of Order, Berkley California, Published By The Center For Environmental Structure.
Arenheim, Rudolf Julius (1988) The Power Of The Center, A Study Of Composition In The Visual Arts, England, London, University Of California Press.
Henriksson, Carina (2009) Curriculum In Abundance–A Phenomenological Reading, Journals Of American Association For Advancement Of Curriculum Studies,5:2.
Hosseini, Seyedmojtaba & Mahmud Rezaei & Alireza Bandarabad (2024) Phenomenological Reading Of Continuous Creation Historical Symbolic Centers Of Isfahan City, Int. J. Urban Manage Energy Sustainability, 5(4): 1-14.
Montgomary, Charles (2013) Happy City, Doubleday, Farrar, Straus and Giroux.
Ng, Veronica (2013) Toward A Holistic Understanding of Sense of Place: A Phenomenological Reading of Chew Jetty, Penang, International Journal of Humanities and Social Science,3:76.
Pallasmaa, Juhani Uolevi (2015) Body, Mind, and Imagination: The Mental Essence of Architecture, in Mind in Architecture, Neuroscience, Embodiment, and the Future of Design, Massachusetts, The MIT Press, Pp. 51-74.
Rezaei, M (2021) Reviewing Design Process Theories: Discources in Architecture, Urban Design and Planning Theories. Cham, Springer. doi:10.1007/978-3-030-61916-9.
Seamon, David (2018) Life Takes Place; Phenomenology, Lifeworld and Place Making, Routledge.
Sennet, Richard (1990) The conscience of the eye; The Design and Social Life of Cities , W. W. Norton & Company.
Shosha, Ghada Mohammad Hussein (2012) Employment of Colaizzis strategy in descripitive phenomenology: A reflection of a researcher, European Scientific Journal, 27(8).31-43.
