تطبیق اشعار انتقادی «صائب» با نظریۀ «توماس اسپریگنز»
الموضوعات : Research in Iranian classical literature
محمد طالبی
1
,
طاهره صادقی تحصیلی
2
,
محمد خسروی شکیب
3
,
سعید زهره‌وند
4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران
الکلمات المفتاحية: صائب تبریزی, توماس اسپریگنز, انتقاد سیاسی اجتماعی, سبک هندی و شعر.,
ملخص المقالة :
«صائب»، یکی از برجسته‌ترین شاعران سبک هندی و سرآمد شاعران عصرِ صفوی و سبک هندی است. وی به عنوان یک اندیشمند و اصلاح‌گر اجتماعی، آسیب‌ها و ریشه‌های معضلات زمانه خویش را میبیند و از شعر به عنوان یک ابزار فرهنگی، برای بیان اندیشه‌های انتقادی خود بهره میبرد. در این پژوهش که با روش توصیف و تحلیلِ کیفی انجام شده است، اشعار انتقادی و اصلاح‌گرایانه صائب، با کاربست نظریه «اسپریگنز» (مشکلشناسی، علتشناسی، آرمانشناسی و راه‌حل‌یابی)، چرایی، چگونگی، راهکار و برون‌رفت از مشکلات اجتماعی زمان شاعر بررسی میشود. دادههای پژوهش نشان می‌دهد که صائب، معضلات سیاسی و اجتماعی عصر خود را در فرار مغزها، خودخواهی، خرافهپرستی، ریاکاری و تظاهر، فقر و روحیه تسلیم میبیند. او همچنین علّت را در وضعیت خاص حاکمیّت و ایدئولوژی سیاسی و مذهبی، تحقیر و به حاشیه رانده شدنِ اهل هنر و آزاداندیشان، تقدّس‌سازی و تقدیرگرایی، استبداد، تنگمشربی حاکمان، توسعۀ شهری و تبعات ناشی از آن میداند. صائب، جامعه آرمانی را در هند با شهروندان و حاکمانی وسیعمشرب، آزاداندیش، دگراندیش و هنردوست می‌یابد. او در نهایت راه‌حل را در اخلاق‌گرایی، انتقادپذیری و مدارا، عشق و خردگرایی و پرهیز از تملق میداند.
آسابرگر، آرتور (1383) روش‌های تحلیل رسانه‌ها، ترجمه پرویز اجلالی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
آسمند جونقانی، علی و دیگران (1402) «گریزانی از ادبیات اعتراضی انتقادی و سیاست‌ورزی در سبک هندی»، مجله سبکشناسی نظم و نثر، دوره شانزدهم، شماره پیاپی 89، صص 19-35.
اسپريگنز، توماس (1392) فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، چاپ نهم، تهران، آگاه.
اسکندربیک، ترکمان (1387) تاریخ عالم آرای عباسی، به اهتمام ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
اصفهانی بلندبالایی، یاسمین و دیگران (1394) «شمع در پرده خیال صائب تبریزی»، فصلنامة تخصصی سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال هشتم، شماره سوم، پاییز.
اسماعیلی، مراد و حسین حسن‌پور آلاشتی (1393) «بررسی تمایز و قیاس‌ناپذیری سبک هندی با سبک‌های قبل از آن، از چشم‌انداز نظریه تامس کوهن»، شعر پژوهی (بوستان ادب)، سال ششم، شماره سوم، صص 22-44.
اکوانی،حمدالله و دیگران (۱۴۰۱),«مبانی فکری طالبان بر اساس روش جستاری اسپریگنز: از فروپاشی تا قدرت یابی مجدد».
دو فصلنامه علمی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام, دوره ۱۰ شماره ۲ پاییز و زمستان.
صص۲۵۷-۲۸۲.
ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی (1390) «تحلیل محتوای کیفی»، فصلنامه پژوهش، شماره ۲، صص ۸ و ۱۱.
بهار، محمّدتقی (1376) سبکشناسی، تاریخ تطوّر نثر فارسی، چاپ نهم، تهران، مجید.
پورنامداریان، تقی (1384) گمشدة لب دریا، چاپ دوم، تهران، سخن.
چمن، منیژه (1395) «بررسی انتقاد اجتماعی در اشعار صائب تبریزی»، تهران،دانشگاه الزهرا.
حقیقت، سید صادق و حامد حجازی (1389) «نگاهی انتقادی به کاربرد نظریه بحران اسپریگنز در مطالعات سیاسی»، فصلنامة علوم سیاسی، سال سیزدهم، شمارة 49، صص 1-49.
حیدری، عباس و نصرالله نخعی زرندی (1393) «واکاوی ایدئولوژی داعش بر اساس نظریه توماس اسپریگنز»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره چهل¬وهشتم، شماره 4، صص 907-926.
خاکپور، محمد (1398) «نگرشی به مقوله لفظ و معنا»، نشریة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، شماره 240، صص 91-116.
خزائیلی نجف‌آبادی، محمدباقر (1399) «علل عدم شکل‌گیری گفتمان علمی ایران با اروپا در دوره صفویه»، دوفصلنامة مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال هشتم، شمارة 16، صص ۱۹۷- ۲۲۱ رازنهان، محمدحسن و تقی شیردل (1396) «بازتاب تقدیرگرایی و مؤلفه‌های آن در سفرنامه‌های دورة صفویه»، فصلنامة علمی و پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال هشتم، شمارة 29، صص 119-144.
رستم‌الحکما، محمدهاشم آصف (1382) رستم‌التواریخ، تحقیق و تصحیح جلیل نوذری، تهران، میراث مکتوب.
رفیعی، سید محمد (1382) بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان تقدیرگرایی (مطالعة موردی: شعر فردوس)، پایان‌نامة کارشناسی¬ارشد، دانشکدة علوم اجتماعی، تحقیقی در حوزه جامعه‌شناسی فرهنگ، استاد راهنما منوچهر محسنی پارسا، دانشگاه تربیت مدرس.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1355) با کاروان حله، تهران، جاویدان.
----------------- (1386) نقد ادبی، چاپ هشتم، تهران، امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۷۸) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما, ترجمه حجت الله اصیل، تهران نشرنی.
شمیسا، سیروس (1369) سیر غزل در شعر فارسی، تهران، فردوس.
صائب، میرزاعلی (1387) دیوان اشعار، به کوشش محمد قهرمان، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
صفا، ذبیح‌الله (1372) تاریخ ادبیات ایران (از آغاز سدة دهم تا میانة سدة دوازدهم هجری)، جلد پنجم، تهران، فردوس.
طغیانی، اسحاق (1385) تفکر شیعه در دورة صفویه، اصفهان، دانشگاه اصفهان و فرهنگستان هنر.
غزالی، محمدبن محمد (1368) احیاء علوم‌الدین، تهران، حسین خدیو جم.
فتوحی رود معجنی، محمود (۱۳۹۵) «مضمون در فن شعر سبک هندی»، نقد ادبی، ۹(۳۴)، صص 119-۱۵۶.
فتوحی رودمعجنی، محمود و فاطمه رضوی (1397) «وسعت مشرب: پاسخ فرهیختگان شاعر به سیاست‌های صفویه»، نامه فرهنگستان، ویژه‌نامه شبه‌قاره، شماره ۹، صص 9-48.
فوران، جان (1388) مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی)، ترجمة احمد تدین، چاپ نهم، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
کریمی، امیربانو (1354) دنیای صائب، مجموعه صائب و سبک هندی، به کوشش و تألیف محمد رسول دریاگشت، تهران، قطره.
گلشنی، علی (۱۳۸۷) «فهم فلسفی و تاریخی اندیشه سیاسی بر اساس تلفیقی از نظرات اسکینر، اکشاف و اسپریگنز»، دوفصلنامه علمی هستی و شناخت،شماره ۶۸، صص 93-108.
مؤتمن، زین‌العابدین (1364) گوهرهای راز از دریای اندیشة صائب، تهران، بنگاه مطبوعاتی افشاری.
نراقی، احمد (۱۳۷۷) معراج السعادة، تهران، دهقان.
والتر، هینس (1361) تشکیل دولت ملی در ایران (ظهور دولت صفوی)، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران، کمیسیون معارف.
هاشمیان، لیلا و فریبا رشیدی (1389) «صائب و انتقادهای اجتماعی او»، فصلنامة علمی- پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد واحد سنندج، سال دوم، شماره 5، صص 115-136.
یوسفی، غلامحسین (1392) چشمه روشن، چاپ سیزدهم، تهران، علمی.
