مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفسشناسی و تأثیر آن در مسأله معاد
الموضوعات :نرجس رودگر 1 , زهرا ضیائی 2 , فاطمه شریف فخر 3
1 - جامعه المصطفی العالمیه ، قم
2 - جامعه المصطفی العالمیه
3 - جامعه المصطفی العالمیه
الکلمات المفتاحية: اشاعره, ابن سینا, معادجسمانی, معادروحانی, مواجهات انتقادی کلامی-فلسفی. ,
ملخص المقالة :
هدف از این پژوهش بررسی مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفسشناسی و تأثیرآن در موضع¬گیری هر یک در مسأله معاد است. متکلمین اشاعره به منظور دفاع از آموزه معادجسمانی، با اتخاذ رویکرد جسمانیت نفس و تطابق آن با آموزه¬های وحیانی، معادشناسی کلامی خود را تأسیس نمودند. دیدگاه اشاعره مورد نقد ابن سینا قرار گرفت. ابن سینا با تدوین ماهیت جدیدی از علم¬النفس در الهیات و طبیعیات، نتیجه نوینی در اثبات¬ناپذیری عقلی معادجسمانی و اثبات عقلی معادروحانی دست یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، افزون بر انعکاس دیدگاه¬های هر یک، به مواجهه انتقادی ابن سینا با اشاعره در نفسشناسی و معاد¬شناسی پرداخته است. ابن سینا با ایجاد رابطه منطقی میان دستاوردهای عقلی با ظواهر شرع مقدس، افق¬های جدیدی در فلسفه گشود. قبول فی¬الجمله معادجسمانی وارد در شرع و اثبات معاد روحانی محض از جمله این موارد است. اشاعره نیز با هدف هماهنگی میان مبانی کلامی و ظواهر شریعت، در مسیر مشابه با ابن سینا گام برداشتندکه به اثبات جسمانیت معاد منتهی گردید. درنهایت در اثر اصطکاکات نظری میان اشاعره و ابن سینا دیدگاههای مختلف آنان در مورد معاد شکل گرفته است.
قرآن
اسفراینی، اسماعیل، (1383)، انوار العرفان، تحقیق سعید نظری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1395)، احوال نفس(رساله فی النفس و بقائها و معادها) تحقیق احمد فواد الاهوانی، بیروت، دارالمکتب العربی.
.........................................، (1375)، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم، بلاغت.
........................................، الاضحویه، تهران، انتشارات اطلاعات.
......................................، (1379ب)، التعلیقات با مقدمه و تحقیق دکتور عبدالرحمن بدوی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
........................................، الشفاء الطبیعیات الفن السادس؛ النفس، الدکتور ابراهیم مدکور، 1.
المباحثات، تحقیق وتعلیق محسن بیدارفر، (1371)، قم انتشارات بیدار.
.......................................، (1379الف)، النجاه من الغرق فی بحرالضلالات، چاپ محمد تقی دانش پژوه.
........................................، (1376)، الهیات، تدوین حسن حسن زاده آملی، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی.
......................................، (1326)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، قاهره دارالعرب.
..................................... ، (1363)، المبدء و المعاد، تدوین نوارانی، تهران، دانشگاه مگ گیل و دانشگاه تهران.
......................................، (1360)، دانش نامه علایی، تدوین خراسانی، تهران کتابخانه فارابی.
......................................، (1388)، رساله اقسام نفوس، مجموعه رسائل، ترجمه ضیاء الدین دری، قم، انتشارات ایت اشراق.
......................................، (1952)، رساله العروس، به کوشش شارل کونس، مجله الکتاب، قاهره.
...................................، (1383)، رساله¬ای در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات ، موسی عمید.
....................................، (1326)، رسائل ابن سینا، ضیاء الدین دری.
...................................، (1426)، عیون الحکمه، رسائل فی النفس و بقائها و معادها، بنشره حلمی ضیاء اولکن، استانبول، جامعه استانبول.
اشعری، ابوالحسن، (1400)، مقالات الاسلامیین، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن.
ایجی، عبدالرحمن بن احمد، (بی تا)، المواقف، قم الشریف الرضی.
باقلانی، ابوبکرمحمد بن طیب، (1425)، الانصاف فی ما یجب اعتقاده، تحقیق شیخ زاهد کوثری، بیروت، دارالکتب العلمیه.
........................................، (1421)، الاعجاز، تعلیق ابوعبدالرحمن عویضه، بیروت دارالکتب العلمیه.
.........................................، (1957)، التمهید، به کوشش مکارتی، بیروت.
بدالعارف، عبدالحق، ابن سبعین، عبدالحق، (بی تا)، بدالعارف، به کوشش جورج کتوره، بیروت، دارالاندلس.
جرجانی، میرسید شریف، (1325)، شرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعمانی، قم انتشارات الشریف الرضی.
جوینی، عبدالملک، (1416)، الارشاد الی قواطع الادله فی اول الاعتقاد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
............................، (1420)، الشامل فی اصول الدین، بیروت.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر، (1986)، الاربعین فی اصول الدین، قاهره، مکتبه الکلیات الازهریه.
............................................، (1341)، البراهین، به کوشش محمد باقر سبزواری، تهران.
..............................................، (1411)، المحصل الافکار المتقدمین و المتأخرین، قاهره، مکتبه دارالتراث.
..............................................، (1934)، تفسیر کبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
شهرستانی، عبدالکریم، نهایه الاقدام، به کوشش آلفرد گیوم، پاریس.
............................................، (1364)، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم ، الشریف الرضی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1351)، رساله زادالمسافرین، تصحیح کاظم مدیر شانه چی، مشهد، دانشگاه مشهد.
الفاخوری،حنا؛ الجر، خلیل، (1385)، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران، کتاب زمان.
غزالی، ابوحامد، (1319)، تهافت الفلاسفه ، قدم و علق حواشیه الدکتور صلاح الدین الهواری، بیروت، المکتبه العصریه.
...............................، (1988)، معارج القدس فی مدارج معرفه النفس، بیروت دارالکتب العلمیه.
...............................، (1414)، الاجوبه الغزالیه فی المسائل الاخرویه، مجموعه رسائل، بیروت، دارالکتب العلمیه.
نعمانی، علامه شبلی، (1386)، تاریخ علم کلام، سید محمد تقی فخرداعی گرگانی، تهران، اساطیر.
فخری، ماجد، (1372)، سیر فلسفه در جهان اسلام، تهران، مرکز نشردانشگاهی.
قجاوند، طاهری، مهدی، سیدصدر الدین، (1393)، جسم انگاری متکلمان درباره نفس، مجله علمی-پژوهشی، شماره 31.
موسوی جزایری، سید نعمت الله، (1417)، نورالبراهین، موسسه النشر الاسلامی، بی جا.