واکاوی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه سید قطب (مطالعه موردی تفسیر فی ظلال القرآن)
الموضوعات :
شهلا داراب پور
1
(واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی)
رضا شعبانی صمغ آبادی
2
(استاد گروه تاریخ،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاداسلامی،تهران،ایران )
جواد هروی
3
(دانشیار گروه تاریخ اسلام،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران)
الکلمات المفتاحية: سیدقطب, تفسیر فی ظلال القرآن, عدالت اجتماعی, ریشه ها و مبانی.,
ملخص المقالة :
از نظر اسلام عدالت یک اصل بنیادین ومهمترین رکن جامعه تلقی می شود، بطوری که فلسفه ارسال رسولان برقراری عدل وقسط در میان مردم دانسته شده است از اینروهمواره موضوع عدالت از دغدغه ها ی بشرومفاهیم محوری و نظریه پردازی صاحب نظران وفلاسفه بسیاری بوده است. سید قطب از جمله اندیشمندان مسلمان در قرن بیستم است که به بررسی ابعاد عدالت اجتماعی در اسلام پرداخته است. هدف اصلی از انجام این پژوهش؛ بررسی چیستی مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه سیدقطب با تکیه بر کتاب "تفسیر فی ظلال القرآن" است و اینکه وی چگونه از آن مبانی به نظریه عدالت اجتماعی اش دست یافته است. در این مقاله با روش تحلیلی، توصیفی به واکاوی مفهوم عدالت اجتماعی در تفسیر فی ظلال القران از نظر سید قطب خواهیم پرداخت. نتایج پژوهش نشان می دهد که عدالت اجتماعی در تفسیر فی ظلال القرآن، یک آرمان دست نیافتنی نیست بلکه این عدالت از طریق ایجاد جامعه ی عادلانه واخلاقی برای تبدیل آموزه ای قرانی به واقعیت جامعه بشری است بر پایه ی دستورات قران که از یک مفهوم اعتقادی جامع سرچشمه گرفته باشد وعدالت بی ارتباط به زندگی و حیات عینی انسان و جامعه نیست،بلکه معنایی فراتر از حکومت و هستی شناسانه دارد و باید که در کنش فردی و اجتماعی تحقق یابد. بر این اساس، سید قطب راه تحقق عدالت اجتماعی را در عدالت در روابط اجنماعی بین افراد ،عدالت اقتصادی ،عدالت توزیعی وحکمرانی عادلانه ومسولیت پذیر بودن انسانها می‌دانست که در زیر لوای احکام الهی تحقق می یابد.وموانع آن تبدیل دستورات قرانی به هوا وهوس، فساد وتمرد از شریعت الهی وتوزیع نا عادلانه است . ایشان چشم انداز اصلاحی خود را برای جامعه بر اساس تحقق عدالت اجتماعی می¬داند و دستیابی به مبانی اسلام، اعمال مشروعیت آن و اجرای مبانی وپیاده سازی حکومت اسلامی به عنوان یکی از مهمترین اهداف قرآن، هدف اصلی وی بوده است.
قرآن کریم
نهج‌البلاغه، امام علی ابن ابی طالب (ع)
ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1403)، عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، قم: مؤسسه سيدالشهداء(ع)
ابن تيمية، أحمد عبد الحليم الحراني (1392)، بيان تلبيس الجهمية في تأسيس بدعهم الكلامية، تحقيق : محمد بن عبد الرحمن بن قاسم،الناشر : مطبعة الحكومة - مكة المكرمة الطبعة الأولى.
ابن سعد، محمد (1410)، الطباقات الکبری، بیروت: دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
ابن عباس، عبدالله (1425)،تنوير المقباس من تفسير ابن عباس، ينسب: لعبد الله بن عباس - رضي الله عنهما - (المتوفى: 68هـ) جمعه: مجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروزآبادى (المتوفى: 817هـ)، لبنان: دار الكتب العلمية .
: مجد الدين أبو طاهر محمد بن يعقوب الفيروزآبادى (المتوفى: 817هـ)، لبنان: دار الكتب العلمية.
ابوریه، محمود (1389)، اضواء علی السنه المحمدیه، او، دفاع عن الحدیث، قم: انصاریان.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1395)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: موسسه فرهنگی دارالحدیث.
جهانگیری، محسن (1359)، محیی‌الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
حسین، طه (1340)، علی و بنوه، ترجمه محمدعلي خليلي، تهران: بنگاه مطبوعاتي گوتنبرگ.
حویزی، عبد علی (1383)، تفسیر نورالثقلین، قم: مطبعه العلمیة.
ذهبي، محمد السيد حسين (1377)التفسير والمفسرون، القاهرة: مكتبة وهبة.
سید قطب (1412)، فی ظلال القرآن، الطبعة: السابعة عشر، القاهرة: دار الشروق.
سید قطب (2006)، العدالة الاجتماعية فى الاسلام، مصر: مکتبة النور.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان ، ترجمه االإتقان في علوم القرآن، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم ، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، تهران امیرکبیر 1363 ، ج 2 .
شریف، محمدابراهیم (1402)، اتجاهات التجدید فی تفسیرالقرآن الکریم فی مصر، ج۱، قاهره
شیخ مفید (1414)، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: دارالمفید.
صدر، محمد باقر (1397)، اقتصاد ما، تهران: دارالصدر.
طباطبايى، محمدحسين (1390)، الميزان في تفسير القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
طبرسي، ابی علی الفضل بن الحسن (1390)، تفسير مجمع البيان –،تهران :کتابفروشی اسلامیه.
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، نجف: مکتبه الامین.
فهد بن عبدالرحمان رومی (1407)، منهج المدرسة العقلیة الحدیثة فی التفسیر، ج۱، بیروت
کلینی، محمد بن یعقوب (1393)، اصول کافی، قم: دارالثقلین
المولی، سعود (2017)، الاخوان و سید القطب، قاهرة: دارالمشرف.
نیشابوری، فتّال (1423)، روضهًْ الواعظین، تهران» دلیل ما.
واحدى، على بن احمد (1383)، اسباب النزول واحدى (ترجمه ذكاوتى)، چاپ اول، تهران: نشر نى.
هادوی تهرانی، مهدی (1378)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، تهران: خانه خرد.
Abu Rabi "Sayyid Qutb: From Religious Realism to Radical Social Criticism, " in Islamic Quarterly, 28,1984,103-113.
Asyraf, Ab. Rahman, (2006) The nature and practices of social justice in the view of Sayyid Qutb. Jurnal Pembangunan Sosial, 9. pp. 151-164. ISSN 1394-6528
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, February 28). Sayyid Quṭb. Encyclopedia Britannica.
https://www.britannica.com/biography/Sayyid-Qutb
Khälidi, Salah cAbd al-Fattäh, S'ayyid Qutb: Min al-Miläd i1ä'l-Istishhdd, Damascus: Dar al-Qalam, 1994.
Saläh, Shädl, al-Shah7di7ni: Hasan al-Banna tiva Sayyid Qulb, Mansura: Dar al Wafä', 1994.
