کندوکاو در آثار عطار در ساحت وجودشناختی
الموضوعات :فاطمه طاهری 1 , مرجان علی اکبرزاده زهتاب 2 , علیرضا قوجه‌زاده 3
1 - دانشجوي دکتری، گروه زبان و ادبيات فارسي، واحد ورامين- پيشوا، دانشگاه آزاد اسلامي، ايران
2 - استادیار گروه زبان و ادبيات فارسي، واحد ورامين- پيشوا، دانشگاه آزاد اسلامي، ايران
3 - استاديار گروه زبان و ادبيات فارسي، واحد ورامين- پيشوا، دانشگاه آزاد اسلامي، ايران
الکلمات المفتاحية: اگزيستانسياليسم, منطق‌الطیر, الهی‌نامه, مصیبت‌نامه, اسرارنامه.,
ملخص المقالة :
مسئلۀ اصلي پژوهش بينارشته‌اي پيش روي كه به شيوۀ توصيفی- تحليلي و به صورت كتاب‌خانه‌اي فراهم آمده، آن است كه با بررسي مثنوي‌هاي مسلم عطار (منطق‌الطير، الهي‌نامه، مصيبت‌نامه و اسرارنامه كه در انتساب آنها بدو شبهه‌اي وجود ندارد) و نيز شيوۀ زيست او، به ديدگاه‌هاي اگزيستانسياليستي عطار در چهار حوزۀ آزادي، مرگ‌انديشي، تنهايي و معناآفريني دست يازيده، اثبات نمايد كه ريشه‌هاي فلسفۀ اگزيستانسياليسم مانند بسياري از انديشه‌هاي ناب بشري از ديرباز در ميان متفكران مشرقزمين وجود داشته و بعدها از شرق به غرب راه یافته است. اصول اين مكتب فلسفي و اشراقي كه امروزه بر بسياري از علوم مانند روان‌كاوي و مردم‌شناسي سايه افكنده، در شالوده‌هاي عرفان ايراني- اسلامي قابل مشاهده بوده، در افكار و آثار عطار بيشتر جلوه‌گر شده است. مهم‌ترين پرسش آن است كه: اصول اگزيستانسياليسم، چگونه در مثنوي‌هاي عطار و نيز در شيوۀ زندگي او متبلور شده است؟ فرضيه پژوهش این است که: مثنوي‌ها و شيوۀ زندگاني عطار، اغلبِ نگرش‌هاي اگزيستانسياليستي، البته از نوع خداباورانه و عرفاني آن را در خود جاي داده است. برخي از مهم‌ترين مصادیق از مفاهيم اگزيستانسياليستي از قبیل آزادي، مرگ‌انديشي، تنهايي و معناآفريني (با رويكردي عرفاني) در آثار عطار به‌وفور يافت مي‌شود. براي مثال، مفهوم آزادي و انتخاب مسير الي الله در منطق‌الطير نزد سي مرغي كه در طلب سيمرغ‌اند، به‌روشني قابل مشاهده است. در آثار عطار، مرگ‌انديشي و پذيرش آن در مفهوم وصال حق است. تنهايي در انديشۀ عطار جايي ندارد، زیرا دنيا جلوه‌گاه اوست و معشوق در دل عاشق، سكني دارد و معنايي كه عطار اگزيستانسياليست مي‌آفريند، قرب الي الله و وصال اوست.
قرآن كريم.
امن‌خاني، عيسي (1392) اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران، تهران، علمي.
اندرسون، سوزان‌لي (1385) فلسفة كي‌يركگارد، ترجمۀ خشايار ديهيمي، تهران، طرح نو.
بیکوِل، سارا (۱۳۹۳) «گفت¬وگو با سارا بیکوِل دربارۀ اگزیستانسیالیسم»، مصاحبه كننده: نايجل واربرتون، ترجمۀ حسين كياني، نشریه کتاب ماه فلسفه، سال هفتم، شمارۀ 79، فروردين، صص 96-100.
جوانپور هروي، عزيز (1396) «مطالعة تطبيقي انديشه‌هاي مولانا جلال‌الدين با تفكرات اگزيستانسياليستي»، فصلنامۀ عرفان اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد زنجان، دورۀ چهاردهم، پاييز، شمارۀ 53، صص 163-184.
حافظ، خواجه شمس¬الدين محمد (1372) ديوان غزليات خواجه حافظ شيرازي، به كوشش خليل خطيب رهبر، چاپ دوازدهم، تهران، صفي‌عليشاه.
دستغيب، عبدالعلي (1380) كي‌یِركگارد و مشكل شناخت حقيقت، تهران، كيهان فرهنگي.
ريتر، هلموت (1387) درياي جان؛ سيري در آرا و احوال شيخ فريدالدين نيشابوري، جلد 1، ترجمۀ عباس زرياب خويي و مهرآفاق بايبوردي، چاپ سوم، تهران، الهدي.
زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۸) صدای بال سیمرغ؛ دربارۀ زندگی و اندیشۀ عطار، تهران، سخن.
سارتر، ژان پل (1386) اگزيستانسياليسم و اصالت بشر، ترجمۀ مصطفي رحيمي، چاپ دوازدهم، تهران، نيلوفر.
------------ (1402) هستی و نیستی، ترجمۀ مهستي بحريني، چاپ ششم، تهران، نيلوفر.
سبحانی، محمدتقی (1381) عرفان اسلامی و اگزیستانسیالیسم با تأکید بر مولوی و کی‌یرکگارد، پايان‌نامۀ كارشناسي¬ارشد رشتۀ فلسفۀ اسلامی، به راهنمایی محمد لگنهاوزن، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم.
سعدی شیرازی، مصلح‌بن عبدالله (1383) متن کامل دیوان سعدی، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران، روزنه.
سمسار خیابانیان، فتانه (1401) «بررسی رواقی¬گری و تفکر اسلامی حافظ»، فصلنامۀ متن‌شناسی حکمی و عرفانی، دورۀ اول، شمارۀ 1، صص 63-84.
صديق، عيسي (1347) تاریخ فرهنگ اروپا از آغاز تا زمان حاضر، چاپ سوم، تهران، بي‌نا.
صفا، ذبيح‌الله (1394) تاريخ ادبيات در ايران، جلد دوم، چاپ يازدهم، تهران، فردوس.
طاهري، قدرت‌الله (1389) «شهسوار ايمان در ديدگاه عطار نيشابوري و سورن كي‌یركگور»، فصلنامۀ پژوهش‌هاي ادبي، سال هفتم، شمارۀ 27، بهار، صص 37-58.
عطار نيشابوري، فريدالدين (1387) تذكره‌الاوليا، مقدمۀ محمد قزويني، تصحیح احمد آرام، چاپ هفتم، تهران، گنجينه.
--------------------- (1397) مجموعه آثار عطار در 5 مجلد، تصحیح محمدرضا شفيعي كدكني، چاپ دهم، تهران، سخن.
کاپلستون، فردریک (1392) مبانی فلسفۀ اگزیستانسیالیسم، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، چاپ پنجم، تهران، ققنوس.
كی‌يركگارد، سورن (1385) ترس و لرز، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، چاپ پنجم، تهران، نشرنی.
مصلح، علي‌اصغر (1387) فلسفه‌هاي اگزيستانس، چاپ دوم، تهران، فرهنگ و انديشۀ اسلامي.
ملکیان، مصطفی )1377) تاریخ فلسفۀ غرب، جلد چهارم، قم، حوزه و دانشگاه.
مولوي، جلال‌الدین محمد بن محمد (1388) کلیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح محمد عباسي، چاپ چهاردهم، تهران، طلوع.
ولی‌زاده، فرشاد و دیگران (1398) «بررسی تطبیقی مفهوم مرگ و نمودهای آن در عرفان اسلامی و مکتب اصالت وجود (با تکیه بر مصیبت‌نامۀ عطار و رمان تهوع سارتر)»، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال یازدهم، شمارۀ ۴۰، پاییز، صص 86-126.
یالوم، اروین (1399) روان‌درمانی اگزیستانسیال، ترجمۀ سپیده حبیب، چاپ چهاردهم، تهران، نشرنی.
Bjorn, Poulsen (2022) Existentialism is a Humanism. Journal, Психологія і суспільство (Psychology and Society), Vol 2, pp. 49- 65.
Chittick, William C. (1995) "The Existentialist Themes in Rumi's Mathnawi", Journal of the American Oriental Society, Vol 115, No 4, pp. 34-49.
kierkeɡaard, Soren (1990) Eighteen upbuilding discoures, New Jersey, Princeton University Press.
Smith, Joel (2022) Existentialism, A Philosophical Inquiry, First Edition. London, Imprint Routledge. Stack, George (2003) "The Existentialist Tradition", Alabama, Black.
