یکپارچگی عناصر شعر فارسی و تأثیر آن بر بالندگی این هنر
الموضوعات :محمد حسن ارجمندی فر 1 , بیژن ظهیری ناو 2
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
الکلمات المفتاحية: یکپارچگی, وحدت, محور عمودی, انسجام و شعر,
ملخص المقالة :
شعر نیز مانند هر ساختار دیگر از اجزا و عناصری تشکیل شده که بالندگی آن در گروه چینش ماهرانه و پیوند آگاهانة اجزای آن است. آنچه ما را بر آن میدارد تا شعری را خوب بدانیم، نتیجة فهم دانشورانه ادبی خردِ پنهان و آگاهی شاعری است که فن قرار دادنِ به جایِ واژگان در کنار هم را در خودآگاه خود پرورده و آنها را در قالب شعر با ناخودآگاه خود سروده است. در ادبیات فارسی، آنچه از دیرباز عامل برازندگی شعر شناخته و با عناوینی همچون «محورعمودی»، «وحدت ساختاری»، «انسجام و هماهنگی اجزا شعر» نام برده شده است، ناظر بر یکپارچگی هدفمند عناصر ساختاری شعر فارسی است. عناوینی کلی که روشی کاربردی برای رسیدن و رساندن شعر به یکپارچکی معرفی نکرده و به بیان این حقیقت -که برای برازندگی شعر، اجزای آن باید رابطة منسجمی با هم داشته باشند- بسنده کردهاند. این پژوهش، کوششی است برای ارائة شیوهنامهای جدید با معرفی سنجههایی برای شناسایی عواملی که عناصر شعر را بهدرستی در کنار هم قرار میدهند و پیوند شایستهای بین این عناصر برقرار میکنند و در یک کلام موجب یکپارچگی عناصر شعر میشوند. در این شیوهنامه، هشت سنجه با عنوانهای یکپارچگی: موسیقیایی، موضوعی، ضمیری، منطقی، واژگانی، زمانی، سبکی و روایی پیشنهاد داده شده و در پایان به این نتیجه رسیده است که رعایت یکپارچگی در شعر، موجب بالندگی و سزاواری این هنر میشود.
آلگونه جونقانی، مسعود (1395) «تحلیل انسجام متنی غزلی از حافظ بر اساس ساخت مبتدایی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، شماره 35، صص 265-290.
احمدی، بابك (۱۳۸۰) حقیقت و زیبایی، چاپ پنجم، تهران، مرکز.
اخوان ثالث، مهدی (۱۳۷۶) بدعت¬ها و بدایع نیما یوشیج، چاپ سوم، تهران، زمستان.
ارجمندی، محمد حسن (1393) کمی بارانتر، تهران، مایا.
------------------- (1400) اقرارها، تهران، کتاب ارج.
------------------- (1401) با تو، تهران، کتاب ارج.
اسکولز، رابرت (1383) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران، آگه.
امامی، نصرالله (1377) مبانی و روشهای نقد ادبی، تهران، جامی.
ایشانی، طاهر (1393) تحلیل مقایسه¬ای عوامل انسجام در دو غزل حافظ و سعدی و تأثیر آن بر انسجام متن، زبان¬پژوهشی، سال ششم، شماره 10، صص 10-35.
پراپ، ولادیمیر (1368) ریختشناسی قصّههای پریان، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، توس.
پرین، لارنس (۱۳۷۶) درباره شعر، ترجمه فاطمه راکعی، چاپ دوم، تهران، اطلاعات.
پورنامداریان، تقی (1381) سفر در مه، تهران، نگاه.
تاکی، گیتی (1378) «پیوستگی و همبستگی متن در زبان فارسی»، نشریه علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 8، صص 129-140.
تودوروف، تزوتان (1398) بوطیقای ساختارگرا، ترجمة محمد نبوی، چاپ ششم، تهران، آگه.
خادم¬الرسول، حسن¬رضا و دیگران (1394) «تحلیل و بررسی انگیزههای آفرینش شعر»، فصلنامه زیبایی¬شناسی ادبی، شماره 24، صص 82-107.
خامهگر، محمد (1397) «کارایی نظریه هالیدی در ترسیم انسجام متنی سوره¬های قرآن»، فصلنامة پژوهشهای قرآنی، شماره 86، صص 4-29.
داد، سیما (1383) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.
درگاهی، محمود (1383) «جایگاه معنی در سبک¬شناسی شعر فارسی»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 193، صص 35-54.
دهقان طزرجانی، محمداسماعیل و حسن ذوالفقاری (1399) «بررسی عناصر انسجام دستوری و واژگانی در شعر عامه»، فرهنگ مردم ایران، شماره 63، صص 41-64.
دیچز، دیوید (۱۳۷۳) شیوه های نقد ادبی، ترجمه محمدتقی صدقیانی و دکتر غلامحسین یوسفی، چاپ چهارم، تهران، علمی.
رودکی سمرقندی، ابوعبدالله جعفر بن محمد (1376) دیوان رودکی سمرقندی، چاپ دوم، تهران، نگاه.
زرین¬کوب، عبدالحسين (۱۳۵۷) ارسطو و فن شعر، تهران، امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375) صور خیال در شعر فارسی، چاپ ششم، تهران، آگاه.
--------------------- (1391) موسیقی شعر، چاپ سیزدهم، تهران، آگه.
شمیسا، سیروس (1383) نقد ادبی، چاپ چهارم، تهران، فردوس.
شیری¬زاده، علی¬اکبر (1382) «عوامل انسجام در زبان فارسی»، رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، شماره 68، صص 9-15.
صحرایی، قاسم و شهاب گلشنی (1392) «وحدت و انسجام در شعر شفیعی کدکنی»، ادبیات پارسی معاصر، شماره 1، صص 97-116.
طهرانی ثابت، ناهید (1399) «عوامل انسجام واژگانی در شعر نو»، نشریه بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، شماره 9، صص 123-135.
عبداللهی، منیژه (1396) «پیوند عمودی و انسجام معنوی در غزل¬های حافظ»، حافظ¬پژوهی، دفتر بیستم، صص 91-107.
کالر، جاناتان (1382) نظریه ادبی، ترجمة فرزانه طاهری، تهران، مرکز.
کنجوری، احمد و دیگران (1398) «گونههای طرح و گسترش تلمیح در محور عمودی نوغزلهای سیمین بهبهانی»، دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 87، صص 203-226.
مجد، امید (1389) «نگاهی تازه به جایگاه نیما در شعر نو»، فصلنامه سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شماره 8، صص 77-94.
محسنی، مرتضی و مهدی صراحتی جویباری (1393) «محور عمودی خیال در قصاید ناصرخسرو»، جستارهای ادبی، شماره 184، صص 125-151.
مکاریک، ایرنا ریما (1385) دانشنامه نظریههای ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگه.
یاحقی، محمدجعفر و محمدهادی فلاحی (1389) «انسجام متنی در غزلیات سعدی و بیدل دهلوی، بررسی و مقایسه ده غزل سعدی و ده غزل بیدل»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی (باهنر کرمان)، شماره ۲۷، صص 328-346.