تحلیل خوانش پروکلوس از علم‌النفس ارسطو بر پایۀ رسالۀ دربارۀ نفس و اثولوجیا
الموضوعات :
حسین کلباسی اشتری
1
(استاد گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران )
هاجر نیلی احمدآبادی
2
(دانش‌آموختۀ دکتری فلسفۀ تطبیقی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: نفس, علم‌النفس ارسطو, علم‌النفس پروکلوس, اثولوجیا, دربارۀ نفس,
ملخص المقالة :
آگاهی از نفس و چیستی آن، در مباحث فلسفی جایگاهی ویژه داشته و دارد. این موقعیت بنوعی در علوم تجربی نیز منعکس شده است. ارسطو و پروکلوس، دو نماینده از بزرگترین و تأثیرگذارترین مکاتب فلسفی باستان، یعنی فلسفۀ مشاء و مکتب نوافلاطونی، به این حوزه توجهی خاص داشته و بخشی از نوشته‌های اصلی خود را به آن اختصاص داده‌اند. نوشتار حاضر با تمرکز بر دو منبع اصلی علم‌النفس نزد این‌دو فیلسوف، بر آنست تا ضمن شناسایی نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه آنها، سیر تحول و تطور تعریف و چیستی نفس را مطالعه کند. ارسطو ضمن بیان دو تعریف طبیعی و مابعدالطبیعی، در تعریف طبیعی، نفس را مرتبط با بدن دانسته و معتقد است نفس ضرورتاً جوهر و صورت جسم طبیعی است که حیات بالقوه دارد. او همچنین نفس را کمال اول برای جسم طبیعی میداند که دارای حیات بالقوه است. اما در تعریف مابعدالطبیعی، آن را مستقل از بدن قلمداد میکند و نفس را اصل حیات موجود زنده مینامد. پروکلوس با بیان تعاریف طبیعی، مابعدالطبیعی و توصیفی از نفس، در تعریف طبیعی و مابعدالطبیعی خود، راهی نزدیک به ارسطو پی گرفته است. وی در تعریف طبیعی خود، نفس را کمال بدن و درواقع، صورت و کمال طبیعی جسم آلی ذیحیات بالقوه معرفی میکند. اما در تعریف توصیفی، مسیری متفاوت از ارسطو را برگزیده است. وی حقیقت نفس را امری خودساخته‌شده، خودجاندارشده، خودمتشکل و خودمتحقق میداند و معتقد است نفس، اصل حیات، علت ابدان، علت وجود اجسام و حفظ آنها و بعبارتی، پدیدآورندۀ یکتایی و پیوستگی آنهاست.
احمدی، حسن؛ عباسی حسین‌آبادی، حسن (1388) «ماهیت نفس ارسطویی از دیدگاه افلوطین (در کتاب اثولوجیا)»، شناخت، شمارۀ 60، ص26ـ7.
ارسطو (1369) دربارۀ نفس، ترجمۀ علیمراد داودی، تهران: حکمت.
ارسطو (1385) متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی، تهران: حکمت.
افلوطین (1398ق) اثولوجیا، ترجمۀ ابن ناعمه حمصی با تعلیقات قاضی سعید قمی، بی‌جا: انجمن فلسفۀ ایران.
ایلخانی، محمد؛ رجبی، مزدک (1386) «وجودشناسی و معرفت‌شناسی عقل نزد پروکلوس»، آینۀ معرفت، شمارة 12، ص78ـ61.
باربت، آنتونی هریسون (1385) فلسفۀ ارسطو، ترجمۀ مهرداد میریان‌فر، اهواز: رسش.
بدوی، عبدالرحمن (1977م) الافلاطونیة المحدثة عند العرب، الکویت: وکالة للمطبوعات.
پروکلوس (1401) اصول الهیات، ترجمۀ امیرحسین ساکت، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
پورحسن، قاسم؛ قلی‌زاده قپچاق، حسین (1397) «مقایسۀ آرای فارابی و ابن‌سینا با ارسطو دربارۀ جوهریت نفس بمنظور فهم آنها در مورد تجرد و جاودانگی نفس»، خردنامۀ صدرا، شمارۀ 92، ص88ـ71.
حسینی، احمد (1396) «نقد دو دیدگاه رایج در خصوص جایگاه علم‌النفس ارسطویی»، حکمت و فلسفه، سال 13، شمارۀ 2، ص40ـ23.
راس، ویلیام دیوید (1377) ارسطو، ترجمۀ مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
رحیمیان، سعید؛ اسکندری، زهرا (1392الف) «صادر اول از دیدگاه پروکلس و صدرالمتألهین»، الهیات تطبیقی، شمارۀ 10، ص50ـ41.
رحیمیان، سعید؛ اسکندری، زهرا (1392ب) «نفس از دیدگاه بروقلوس (پروکلس) و شیخ اشراق»، تاریخ فلسفه، شمارۀ 12، ص42ـ17.
زمانیها، حسین (1397) «رابطۀ نفس و بدن از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا با تأکید بر نفس نباتی و حیوانی»، ذهن، شمارۀ 73، ص121ـ91.
سنایی، علی (1392) «تحلیل جایگاه آگاهی در علم‌النفس ارسطو از منظر فلسفۀ ذهن معاصر»، شناخت، شمارۀ 69، ص42ـ19.
شیروانی، علی (1375) «علم‌النفس بین ارسطو و ابن‌سینا»، آفاق الحضارة الاسلامیة، شمارۀ 1، ص102ـ84.
طاهری سرتشنیزی، اسحاق (1389) «چالشهای جوهرشناسی ارسطو و آثار آن در تبیین حقیقت نفس»، قبسات، شمارۀ 58، ص146ـ131.
عباسی حسین‌آبادی، حسن (1396الف) «بررسی مسئلة تجرد نفس در اندیشة ارسطو» آینۀ معرفت، شمارۀ 50، ص36ـ17.
عباسی حسین‌آبادی، حسن (1396ب) «مفهوم کمال در علم‌النفس ارسطو»، حکمت معاصر، شمارة 2، ص71ـ55.
فلوطین (1396) اثولوجیا، ترجمۀ عربی ابن‌ناعمه حمصی از تاسوعات فلوطین، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
قوام صفری، مهدی (1387) نظریۀ صورت در فلسفه ارسطو، تهران: حکمت.
کلباسی اشتری، حسین (1380) سنت ارسطویی و مکتب نوافلاطونی، اصفهان: کانون پژوهش.
مجتهدی، کریم (1394) افلاطونیان متأخر از ادریوس تا ویکتور کوزن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نوسباوم، مارتا (1374) ارسطو، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران: طرح نو.
Aristotle (1991a). Generation of Animals. in The Complete Works of Aristotle. the revised Oxford translation. edited by J. Barnes, 4nd edition, Princeton: Princeton University Press.
Aristotle (1991b). On Breath. in The Complete Works of Aristotle. the revised Oxford translation. edited by J. Barnes, 4nd edition, Princeton: Princeton University Press.
Aristotle (1991c). On Dreams. in The Complete Works of Aristotle. the revised Oxford translation. edited by J. Barnes, 4nd edition, Princeton: Princeton University Press.
Boer, W. S. (2013). The Commentary Tradition on Aristotle's De Anima. Leuven: Leuven University Press.
Bos, A. P. (2003). The Soul and its instrumental Body, a reinterpretation of Aristotle's philosophy of living nature, Leiden: Brill.
Bos, A. P.; Ferwerda, R. (2008). Aristotle on the life-bearing spirit (De Spriritu). Leiden: Brill.
Brand, D. J. (1984). The Book of Causes. translated from the Latin with an introduction by D. J. Brand. USA: Marquette University Press.
Hoffe, O. (2003). Aristotle. translated by Ch. Salazar. New York: State University of New York Press.
McGinnis, J. (2010). Avicenna, from: Great Medieval Thinkers. Oxford: Oxford University Press.
Proclus (1963). The Elements of Theology. A Revised Text with Translation. introduction and commentary by E. R. Dodds. 2nd edition. Oxford: Clarendon.
Proclus (1987). Proclus' Commentary on Plato's Parmenides. translated by G. R. Morrow & J. M. Dillon with introduction & notes by J. M. Dillon. New Jersey: Princeton University Press.
Proclus (2008a). Commentary on Plato's Republic. volume I. Essays 1-6. edited and translated by D. Baltzly, J. F. Finamore & G. Miles. Cambridge: Cambridge University Press.
Proclus (2008b). Commentary on Plato’s Timaeus. volume II. Book 2: Proclus on the Causes of the Cosmos and its Creation. translated with an introduction and notes by D. T. Runia and M. Share. New York: Cambridge University Press.
Proclus (2009). Commentary on Plato’s Timaeus. volume IV. Book 3. Part II: Proclus on the World Soul. translated with an introduction and notes by D. Baltzly. New York: Cambridge University Press.
Proclus (2013). Commentary on Plato’s Timaeus. volume V. Book 4: Proclus on Time and the Stars. translated with an introduction and notes by Dirk Baltzly. New York: Cambridge University Press.
Proclus (2017). Commentary on Plato’s Timaeus, volume VI. Book 5: Proclus on Gods of Generation and the Creation of Humans. translated with an introduction and notes by Harold Tarrant. New York: Cambridge University Press.
Walzer, R. (1962). Greek into Arabic: essays on Islamic Philosophy. Massachusetts: Harvard University Press, pp. 60-113.
Wisnovsky, R. (2003). Avicenna's Metaphysics in Context. New York: Cornell University Press.
