استعارههای مفهومی حسادت در منظومة «خسرو و شیرین» نظامی از دیدگاه شناختی
الموضوعات :مریم علیمحمدی 1 , ليلا هاشميان 2
1 - دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، ایران
الکلمات المفتاحية: حسادت, استعارة مفهومی, استعارة ساختاری, استعارة هستی¬شناختی و استعارة جهتی.,
ملخص المقالة :
نظامی، شاعر سدة ششم، یکی از مثنویسرایان بهنام ایران است که آثار بسیار فاخر و ماندگاری به نام «خمسه» از خود به جای گذاشته است. سبک او عراقی است و زبان او، فخامت و اصالت بالایی دارد. روایی بودن شعر، ایجاد تشبیهها، استعارة مطبوع، مضامین نو و کاربردی و توصیف مناظر و اشخاص از ویژگیهای شعر او است. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به طبقهبندی و تجزیه و تحلیل استعارة مفهومی حسادت در منظومة «خسرو و شیرین» پرداخته شده است. از این‌رو، قلمروهای مبدأ هر استعاره را که نظامی برای مفهومسازی حوزههای انتزاعی به کار برده است، مشخص کردهایم. نظامی استعارههای مفهومی را با بهرهگیری از حوزههای مبدأ (عینی) برای درک مفاهیم انتزاعی خلق کرده است، زیرا درک مفاهیم انتزاعی بهتنهایی امری بسیار دشوار است. از آنجا که نظامی صرفاً یک راوی بوده، نمیتوان به نگرش شخصی او درباره استعاره مفهومی حسادت پی برد، اما میتوان گفت که حوزة مبدأ قیاس، یکی از پرکاربردترین حوزههای مبدأ برای خلق استعارههای اوست. همچنین نتایج نشان میدهد که استعارههای هستیشناختی، بیشترین بسامد وقوع و استعارههای جهتی، کمترین بسامد وقوع را دارند؛ زیرا اولین چیزی که فرد در این جهان هستی میشناسد، بدن خودش است.
اسلام¬پناه، زهرا و دیگران (1401) «بررسی حوزههای مبدأ و مقصد استعارههای آثار سوررئال از منظر زبان¬شناسی شناختی بر پایه نظریه¬های کوچش»، متن¬پژوهی ادبی، سال بیست¬وششم، شماره 93، صص 233-284.
اسداللهی، خدابخش و مهدی عبدی (1396) «بررسی استعاره «زندگی» در اشعار فروغ فرخزاد بر پایة زبان¬شناختی»، فصلنامه مطالعات نظریه و انواع ادبی، سال دوم، شماره 4، پاییز، صص 27-28.
جاحظ، عمرو بن ¬بحر (1412) البیان التبیین، بیروت، الهلال.
خاتمی‌نیا، میثم و محمدحسن حسن¬زادة نیری (1398) «استعارههای جهتی در آغاز شاهنامه»، متن‌پژوهی ادبی، شمارة 82، صص 7-33.
ذوالفقاری، اختر و نسرین عباسی (1394) «استعاره مفهومي و طرح¬واره‌هاي تصويري در اشعار ابن خفاجه»، پژوهش¬های ادبی و بلاغی، شمارة 3، صص 105-120.
راسخ مهند، محمد (1389) درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم، تهران، سمت.
شمیسا، سیروس (1371) بیان، تهران، فردوس.
صفوی، کوروش (1385) فرهنگ توصیفی معنی¬شناسی، تهران، فرهنگ معاصر.
عباسی، رضا (1397) بررسی استعاره¬های مفهومی در شعرهای برگزیدة عباس صفارسی، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، استاد راهنما: دکتر قهرمان شیری.
عبیدی، حسین و بهروز رومیانی (1398) «استعاره مفهومی عشق در آثار نظامی»، زیبایی¬شناسی ادبی، شمارة 41، صص 53-76.
کارگر، شهرام و دیگران (1399) «نقش نور در مفهومسازی عشق در غزلیات حافظ»، پژوهش¬های بین‌رشته¬ای ادبی، شمارة 3، صص 212- 234.
کوچش، زلتن (1393) مقدمه¬ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پورابراهیم، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
گلفام، ارسلان و فاطمه یوسفی¬راد (1381) «زبان¬شناسی شناختی و استعاره»، تازه‌های علوم ¬شناختی، سال چهارم، شماره ۳، صص 56-59.
مارکس، ترنس (1380) استعاره، ترجمة فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران، مرکز.
میرزا رضایی، حمید (1393) نثر روان خسرو و شیرین، تهران، شیرمحمدی.
نظامی، الیاس بن یوسف (1387) خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران، ارمغان.
نغزگوی کهن، مهرداد و شادی داوری (1393) فرهنگ توصیفی زبانشناسی تاریخی.
تهران، انتشارات سمت.
هاشمی، زهره (1389) «نظریه استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب‌پژوهی، شمارة 12، صص 119-140.
هاشمیان، لیلا و بهزاد اتونی (1389) «آموزه‌های حکمی و اخلاقی در بهمن‌نامه و جستاری در ریشه‌های ایرانی و اسلامی آن»، فصلنامه زبان و ادب فارسی، سال اول، شماره 2، صص 157-172.
Lakoff, G. (1990) The Contemporary Theory of Metaphor. In A. Ortony (Ed), Metaphor and Thought (pp. 202-251). Cambridge: Cambridge University Press. Lakoff.
Lakoff, G. & Johnson, M. (1980) Metaphors We Live by. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Heine, B., Claudi, U., & Hünnemeyer, F. (1994) Grammaticalization: A Conceptual Framework. Chicago: University of Chicago Press, p. 46.
