چالشهای زندگی و مدیریت در گرمخانههای زنان بیخانمان در شهر تهران
الموضوعات :
1 - استادیار گروه جامعهشناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی
الکلمات المفتاحية: گرمخانه, زنان بی¬خانمان, سیاست¬های انضباطی, طرد اجتماعی و شهرداری,
ملخص المقالة :
بیخانمانی، معلول زنجیرهای از مسائل ساختاری است. در این میان حکمرانی شهری در بسیاری از شهرهای جهان به ارائه خدمات حمایتی برای کاهش آسیبهای این گروه از افراد مبادرت میکند. در تهرانِ معاصر نیز سابقۀ ارائۀ خدمات به افراد بیخانمان قابل ردیابی است. بر این اساس ارزیابی سیاستهای کاهش آسیب نظیر اقامتگاههای موقت که در قالب گرمخانه یا مددسرا شناخته میشود، امری ضروری است. یافتههای این پژوهش که از طریق مصاحبه کیفی عمیق و مشاهدههای میدانی از چهار گرمخانه زنان شهر تهران انجام شده است نشان میدهد که گرمخانهها به موازات ارائه خدمات گوناگون به زنان بیسرپناه، بهنجارسازی آنها را نیز صورت میدهد. سیاستهای انضباطی رایج در گرمخانهها که در بسیاری از موارد در ضدیت با سبک زندگی افراد بیخانمان قرار دارد، سببساز مجموعهای از چالشها و منازعات قدرت میگردد و خود در فرایندی پارادوکسیکال میتواند به جای ادغام زنان بیخانمان سببساز طرد آنها شود. در این میان سیاست شهرداری تهران مبنی بر برونسپاری ارائۀ خدمات اجتماعی در حوزۀ بیخانمانی به بخش خصوصی، منجر به بیثباتکاری و تولید نارضایتی در میان کارکنان وابسته به شرکتهای پیمانکاری شاغل در گرمخانهها شده است که این امر خود به تشدید منازعات و چالشها در داخل مددسراها دامن زده است. یافتهها در مجموع نشان میدهد که گرمخانههای زنان با گسترهای از چالشها در حوزههای گوناگون نظیر خدماتدهی به مددجویان، چالشهای فراسازمانی، وضعیت شغلی پرسنل، چالشهای فضای اجتماعی، چالشهای مدیریتی و چالشهای مرتبط با قشربندی مددجویان دست به گریبان است. در انتها راهکارهایی در راستای ارتقای کیفیت خدماتدهی در گرمخانهها ارائه شده است.
آمارنامه شهرداری تهران: سالنامه آماری شهرداری تهران (1400) تهران، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
برنامه پنج¬ساله سوم توسعه شهر تهران (1398-1402) مصوب جلسات رسمی صد و سیزدهم الی صد و هجدهم دوره پنجم شورای اسلامی شهر تهران در سال 1397.
خیراللهی، علیرضا (1397) کارگران بی¬طبقه، توان چانه¬¬زنی کارگران در ایران پس از انقلاب، تهران، آگاه.
دستورالعمل اجرایی برنامه کاهش آسیب و بازتوانی افراد بی¬خانمان (1398) طرح: مشارکت در کاهش آسیب و بازتوانی افراد در معرض آسیب و آسیب¬دیده اجتماعی، سازمان رفاه، خدمات و مشارکت¬های اجتماعی.
رحیمی¬ موقر، آفرین و دیگران (1381) «روند سی¬ساله وضعیت سوء¬مصرف مواد در ایران»، مجله پژوهشی حکیم، دوره پنجم، شماره سوم، صص 171- 182.
رمضانی، محمدعلی و دیگران (1398) «بررسی کارایی سیاست¬های سامان¬دهی بی¬خانمان¬ها در ایران»، فصلنامه علمی مطالات راهبردی سیاست¬گذاری عمومی، دوره نهم، شماره 32، صص 85- 107.
غنیمتی، حسن (1394) ارزيابي تأثیرات اجتماعي و فرهنگي توسعه و تجهیز مددسراها و ساير مراکز نگهداری آسیب¬ديدگان اجتماعي منطقه 19، ناظر علمی رحیم سرور، کارفرما دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
فتحی، منصور و دیگران (1397) «تبیین عدم تمایل کارتن¬خوابان شهر تهران در استفاده از گرمخانههای شهرداری: یک مطالعه کیفی»، مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، سال هفتم، شماره 3، صص 279-287.
فیروزآبادی، سید احمد و علیرضا صادقی (1394) طرد اجتماعی، رویکردی جامعه¬شناختی به محرومیت، تهران، جامعه¬شناسان.
مدنی قهفرخی، سعید (1394) ضرورت مبارزه با پديده فقر و نابرابري در ايران، تهران، آگاه.
مولائی، اصغر (1400) «بازشناسی مسئولیت¬ها و حقوق شهروندی افراد بی¬خانمان و جامعه (مطالعه موردی: گرمخانه خاوران)»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، سال پانزدهم، شماره 1، صص 125-151.
مومنی، سمیه و هادی درویشی (1399) «ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی مددسراهای شهر تهران (مطالعه موردی: مددسرای منطقه 5 تهران)»، فصلنامه علمی- تخصصی ارزیابی تأثیرات اجتماعی، شماره 4، صص 77- 100.
DeWard, Sarah L. & Moe, Angela M. (2010) "Like a Prison!": Homeless Women's Narratives of Surviving Shelter. The Journal of Sociology & Social Welfare, Volume 37, Issue 1: 115- 135.
DeVerteuil, Geoffrey (2006) The local state and homeless shelters: Beyond revanchism? Cities, Vol. 23, No. 2, p. 109–120.
Gilderbloom, John I.; Squires, Gregory D. & Margaret Wuerstle (2013) Emergency Homeless Shelters in North America: An Inventory and Guide for Future Practice, Housing and Society, 40: 1, 1-37.
Hurtubise, Roch; Babin, Pierre-Olivier & Carolyne Grimard (2009) Shelters for the Homeless: Learning from Research. In: Hulchanski, J. David; Campsie, Philippa; Chau, Shirley; Hwang, Stephen; Paradis, Emily (eds.) Finding Home: Policy Options for Addressing Homelessness in Canada (e-book), Chapter 1.2. Toronto: Cities Centre, University of Toronto.
Kim, Keuntae & Garcia, Ivis (2019) Why Do Homeless Families Exit and Return the Homeless Shelter? Factors Affecting the Risk ofFamily Homelessness in Salt Lake County (Utah, United States) as a Case Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16, 4328: 1-24.
Lyon-Callo, Vincent (2000) Medicalizing Homelessness: The Production of Self-Blame and Self-Governing within Homeless Shelters. Medical Anthropology Quarterly, International Journal for the Analysis of Health, Volume14, Issue3, Pages 328-345.
Moffa Michelle, Cronk Ryan, Fejfar Donald, Dancausse Sarah, Padilla Leslie Acosta, Bartram Jamie (2019) A systematic scoping review of environmental health conditions and hygiene behaviors in homeless shelters. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 222(3):335-346.
Nyamathi, Adeline M. et al. (2000) Sheltered Versus Nonsheltered Homeless Women Differences in Health, Behavior, Victimization, and Utilization of Care. JGIM, Volume 15.
Richards, Rickelle & Smith,Chery (2006) The Impact of Homeless Shelters on Food Access and Choice Among Homeless Families in Minnesota, Journal of Nutrition Education and Behavior, Volume 38, Issue 2, Pages 96-105.
Silver, Hilary (1994) Social Exclusion and Social Solidarity: Three Paradigms, International Labour Review, Vol. 133.
Waters, J. (1992) Community or Ghetto? An Analysis of Day Centres for Single Homeless People. London: CHAR.
Woodside, A. G. (2010) Case Study Research: Theory, Methods and Practice. Emerald Group Publishing Limited.