جستاری در هرمنوتیک معنایی ترجمه برخی واژگان سوره آل عمران نزد مفسران قرون متقدم
الموضوعات :سید اسماعیل هاشمی 1 , سید محمد علی ایازی 2 , محمد حسین توانایی سره دینی 3 , مهدی مهریزی طرقی 4
1 - دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، کرج
4 - دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
الکلمات المفتاحية: قرآن, ملاک ترجمه, مترجمان متقدم, معنای ظاهری, چند معنایی, هرمنوتیک. ,
ملخص المقالة :
مخالفت های شدید با ترجمه قرآن پس از عصر نزول و محدود و مشروط شدن آن در چارچوب معنای ظاهری و تحت اللفظی از یک سو و شکل گیری اولین ترجمه های این کتاب مقدس به زبان فارسی کهن از سوی دیگر؛ این مسائل مهم را به ذهن متبادر کرد که مفسران و مترجمان قرون اولیه در آن فضای تحریم و ناروایی ترجمه، آیات قرآن به ویژه الفاظ و اصطلاحات سوره آل عمران را با چه مبانی و ملاک هایی ترجمه کرده اند؟ و آیا تنها با تکیه بر معانی ظاهری می توان به لایه های معنایی آیات راه یافت و ترجمه ای مطلوب را به مخاطبان قرآن ارائه داد که در راستای رسالت جهانی قرآن بتواند پاسخگوی نیازهای انسان عصری باشد؟ در این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی، و با استفاده از معتبرترین منابع ترجمه قرآن به زبان فارسی کهن به بررسی و تبیین این مسئله بر اساس تئوری هرمنوتیک معنایی پرداخته شده است. واکاوی ها نشان می دهند که گرچه مفسران و مترجمان متقدم، در ترجمه کلام وحی، شیوه های مهم و متفاوتی را به کار برده اند؛ اما آنچه که مرتبت و جایگاه این آثار را عظمت بخشیده و در انتقال پیام و مفاهیم آیات، نقشی تاثیر گذار داشته، اهتمام آنها به برداشت های چند معنایی - هرمنوتیک معنایی- در ترجمه الفاظ و اصطلاحات قرآنی است؛ موضوعی که نظریه تحت اللفظی بودن ترجمه های قرآن در ده قرن اولیه پس از عصر نزول را به چالش می کشد؛ ولی از دید محققان و اندیشمندان قرآنی مغفول مانده است.
قرآن کریم
آذر نوش، آذرتاش (۱۳۷۵). تاریخ ترجمه از عربی به فارسی: از آغاز تا عصر صفوی. ترجمه‌های قرآن. تهران: انتشارات سروش.
ابن فارس، احمد (۱۴۲۹). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن عطیه اندلسی، عبد الخالق بن غالب (۱۴۲۲). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور، محمدبن مکرم (۱۴۱۴). لسان العرب. تحقیق جمال الدین میر دامادی. چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعه والنشر والتوزیع.
انیس، ابراهیم و ديگران (۱۳۸۹). فرهنگ المعجم الوسیط. ترجمه محمد بندر ریگی. تهران: اندیشه اسلام.
اسفراينى، شاهفور بن طاهر (۱۳۷۵). تاج التراجم. تحقيق نجيب مايل هروى و على اكبر الهى خراسانى. چاپ اول، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
بخارایی، محمد (۱۳۶۵). المستخلص. ترجمه مهدی درخشان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بلخر، ژوزف (1393). آشنایی با مبانی هرمنوتیکی ایملیو بتی، ترجمه محمدحسین مختاری، قم: عروه الوثقی.
بیهقی، ابوجعفر احمدبن علی (۱۳۸۳). المحیط بلغات القرآن. قم: کتابخانه آیت االه مرعشی.
جوینی، عزیزالله (۱۳۷۹). تفسیر مفردات قرآن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جرجانی، سیدشریف (۱۳۶۰). ترجمان القرآن. تهران: انتشاران بنیاد قرآن.
حلی، حسن بن سلیمان (۱۴۲۱). مختصر البصائر. قم: موسسه النشر الاسلامی.
حویزی، عبد علی (۱۴۱۵). نورالثقلین. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲). معجم مفردات الفاظ قرآن. دمشق: دارالقلم.
ریپین، اندرو (۱۳۹۴). رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن. نوشتار لیمهاوس. ترجمه نصرت نیل ساز، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
زمخشری، محمود بن عمر (۲۰۰۸). الکشاف. چاپ ۲، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۳ ). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
طبری، محمدبن جـریر (۱۴۰۹). جامع البیان عن تأویل آیات القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
طیب حسینی، محمود (۱۳۸۹). چندمعنایی در قرآن کریم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عتیق نیشابوری، ابوبکر (۱۳۸۱). تفسير سورآبادی. تهران: انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
عیاشی، محمد بن مسعود (۱۳۸۰). کتاب التفسیر. تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: چاپخانه علمی.
عین القضات همدانی (1362). نامه‌های عین القضات همدانی، مصححان علینقی منزوی، عفیف میزان، تهران: زوار.
غزنوی، احمد بن محمد (۱۳۸۹). تراجم الاعاجم. چاپ دوم، به اهتمام مسعود قاسمی. تهران: انتشارات اطلاعات.
کالدر، نورمن (۱۳۸۹). رهیافت هایی به قرآن. ویراسته جرالد هاوتینگ و شریف. چاپ اول، تهران: حکمت.
كلينى، محمد بن يعقوب (1375)، اصول کافی. ترجمه محمدباقر کمره ای، قم: اسوه.
محقق، مهدی (۱۳۴۴). لسان التنزیل. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجلسی، محمد باقر (۱۳۹۷). بحار الانوار. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مصطفوی، حسن (۱۳۶۸). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (۱۳۷۵). کشف‌الاسرار و عده الابرار. تهران: انتشارات امیر کبیر.
نسفی، محمد (۱۳۷۶). تفسیر نسفی. تصحیح عزیزالله جوینی. چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.
نیشابوری، اسماعیل بن احمد (۱۳۸۰). وجوه القرآن. چاپ۱، مشهد: آستان قدس رضوی.
یاحقی، محمد جعفر (۱۳۷۲). فرهنگنامه قرآنی. تنظیم گروه فرهنگ و ادب بنیاد پژوهش های اسلامی. چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
یغمایی، حبیب (۱۳۵۶). ترجمه تفسیر طبری. به کوشش جمعی از علمای ماوراء النهر. تهران: انتشارات توس.
ایازی، سید محمد علی (۱۳۷۸). تاثیر شخصیت مفسر در تفسیر قرآن. فصلنامه صحیفه مبین. ۷ (۱۹). ۹-۴۳
