اندیشه وصایت در دوقرن نخست هجری
الموضوعات :طیبه قاسمی 1 , منصور داداش نژاد 2 , سید محمد حسینی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه تاریخ تشیع ،واحد قم، دانشگاه ادیان و مذاهب ، قم، ایران
2 - دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ، واحد قم، دانشگاه ادیان و مذاهب ، قم ، ایران
3 - استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب ،واحد قم، دانشگاه ادیان و مذاهب ،قم ،ایران.
الکلمات المفتاحية: وصایت, جانشینی پیامبرص, علی (ع), دوازده امام, زیدیه, اسماعیلیه. ,
ملخص المقالة :
وصایت و جانشینی از مباحث مهم پس از رحلت پیامبرص بود که به دلیل برداشت‌های متفاوت از آن زمینه‌های اختلاف در میان مسلمانان را پدید آورد در حالی که بر اساس گزارش منابع کهن تاریخی شیعه، وصایت علی (ع) و یازده فرزند او بارها مورد تاکید پیامبرص وبرهمگان روشن بوده است. پس از انتخاب مردمی خلیفه، تلاش امام علی ع، جهت یاد آوری برای بازگشت به فرامین پیامبرص، سودی نبخشید و امام علی ع پس از عثمان به خلافت رسید. حضرت در دوران خلافت در مناشدات خویش مجددا به این مساله پرداختند. مساله وصایت پس از امام علی ع در زمان حسنین علیهم السلام همچنان مورد توجه بود وبه مردم یاد آوری می شد. پس از واقعه عاشورا، در زمان امام سجاد ع جریان سیاسی و فکری زیدیه، در فضای تقیه امام شکل گرفت. زیدیه با تاکید بروصایت، برنصوص دال برامامت تاکید کردند و امامت امام علی ع را از باب نص خفی وامامت حسنین علیهم السلام را از باب نص جلی پذیرفتند. در عصر امام باقرو امام صادق علیهم السلام تلاش های زیادی برای بسط مساله وصایت صورت پذیرفت. توجه ویژه امام صادق ع برمساله وصایت، برخی را به اشتباه انداخت و با انتخاب اسماعیل به عنوان وصی امام ع جریان تازه ای در شیعه رقم خورد. پس از صادقین علیهم السلام به دلیل اهمیت این مساله واهتمام ویژه شیعیان نسبت به تعیین مصداق آن، باور مندی به وصایت در شیعه رواج گسترش یافت. پژوهش حاضر با تاکید بر نقش تعیین کننده وصایت در تحولات سیاسی و فکری شیعه، در صدد است اندیشه وصایت را در عصر حضور امامان علیهم السلام واکاوی نموده و سیر تحولات آن را در منابع تاریخی و فرقه نگاری بررسی و به دلالت ها و چگونگی گسترش آن بپردازد.
قرآن کریم
ابن عقده، ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید همدانی کوفی، (1421ق) حدیث الولایه، تحقیق؛ عبدالرزاق محمد حسین حرزالدین، قم، دلیل، اول.
ابن هشام، عبدالملک بن هشام، (بی‌تا) السيرة النبوية، تحقیق؛ مصطفی السقاو ابراهیم الابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، اول.
ابو مخنف، لوط بن یحیی، (1433ق) وقعة الطف، تحقیق؛ محمد هادی یوسفی غروی، بیروت، مجمع جهانی اهل بیت، سوم.
اصفهانی، ابوالفرج، (1965) مقاتل الطالبین، نجف، حیدریه.
اصمعی، عبدالملک، بن قریب، تاریخ العرب قبل الاسلام، تحقیق؛ محمد حسن آل یاسین.
بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418ق /1998م) أنوار التنزیل و أسرار التاویل، تحقیق؛ محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دارإحیاءالتراث العربی، اول.
ثقفی، ابراهیم بن محمد، (1370) الغارات، تحقیق؛ سید عبد الزهرا الحسینی الخطیب، تهران، دارالکتاب الاسلامی، اول.
حلی، حسن بن یوسف، (1414ق) تذکرة الفقهاء، قم، موسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، اول.
خزاز، على بن محمد، (1401ق) كفاية الأثر في النص على الأئمة الاثنى عشر، قم، بیدار.
راوندی، قطب الدین، (1409ق) الخرائج والجرائح، قم، موسسةالامام مهدی، اول.
رسی، قاسم بن ابراهیم، (1423ق/2002م) الکامل المنیر فی اثبات ولایة امیرالمومنین علی بن ابی طالب والرد علی الخوارج، تحقیق؛ عبدالولی یحیی الهادی، بیروت، بی نا، اول.
طبری، محمد بن جرير، (1387 ق) تاریخ الطبری، (تاريخ الأمم و الملوك)، بيروت، دار التراث، دوم.
عبدالباقی، محمد فواد، (1372) المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، تهران، اسلامی، اول.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1362) اصول کافی، تهران، اسلامية، دوم.
محقق حلی، حسن بن سعید، (1408ق) شرائع الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، دوم.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1358ق) مروج الذهب ومعادن الجوهر، دارالاندلس، بیروت، چاپ اول.
مسعودی، علی بن حسین، (1426ق) إثبات الوصية للإمام على بن أبى طالب، قم انصاریان، سوم.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1413ق) الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، اول.
مقاله الوصیه عند العرب قبل الاسلام، کبیسی، حمدان عبد الحمید مجله علمی عراق، عراق، دوره 54، شماره 1، ص143تاص 171.
مکی عاملی، محمد بن جمال الدین (شهید اول) (1411ق) ، اللمعه الدمشقیة فی فقه الامامیه، قم، دار الفکر.
منقری، نصر بن مزاحم، (1382) وقعة صفین، تحقیق؛ عبد السلام محمد هارون، قم، موسسه العربیه الحدیثه، دوم.
موسی، حسن بن یوسف، (1410ق) الافصاح فی فقه اللغه، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، چهارم.
نجفی، محمد حسن، (1397ق) جواهر الکلام فی شرائع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ششم.
هلالی، سلیم بن قیس، (1405ق) كتاب سليم بن قيس الهلالى، ، قم، هادی، اول.
الیعقوبی، احمد بن محمد بن واضح، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار الصادر.
