نقد نظریۀ تناسخ و استدلالهای شهرزوری بر اثبات آن بر اساس مبانی ابنسینا (با تأکید بر وجه تاریخی آن)
الموضوعات :
1 - دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: تناسخ, روح, شهرزوری, ابنسینا, قوۀ خیال, نفس ناطقه,
ملخص المقالة :
نظریۀ تناسخ ارواح یکی از قدیمیترین دیدگاههایی است که در طول تاریخ فکر بشری، برای تبیین کیفیت پاداش یا عقاب انسانها و چگونگی جاودانگی روح انسانی مطرح شده است. شهرزوری از بزرگترین حکمای اشراقی است که نظریهیی منسجم درباب اثبات تناسخ صعودی و نزولی مطرح نموده است. او نخست به نقادی استدلالهای ابنسینا در ابطال نظریۀ تناسخ پرداخته و در ادامه، دلایلی بر اثبات این نظریه اقامه میکند. در پژوهش حاضر اثبات میگردید که انتقادات شهرزوری به براهین ابنسینا صحیح نیست، زیرا با قابلیت داشتن بدن، عقل فعال، نفس را به بدن افاضه مینماید و برای معطل نماندن نفس از انجام افعال، باید تقارن زمانی و تساوی در تعداد میان بدن قبلی و جدید نفس موجود باشد. استدلالهای شهرزوری نیز در اثبات نظریۀ تناسخ، دچار کاستیند، زیرا محذور اجتماع دو نفس در یک بدن، و مقارن نبودن و تساوی نداشتن بدن قبلی نفس با بدن بعدی او، همچنان پابرجاست.
ابنسینا (1363) المبدأ و المعاد، تصحیح عبدالله نورانی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مگگیل.
ابنسینا (1375) الاشارات و التنبیهات، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابنسینا (1417ق) النفس من کتاب الشفاء، تصحیح حسن حسنزاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابنسینا (2007م) رسالة فی النفس و بقائها و معادها، تحقيق فواد الاهوانى، پاريس: دار بيبليون.
افلاطون (1398) دوره آثار افلاطون، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
بدوی، عبدالرحمان (1413ق) مقدمه اثولوجیا، قم: بیدار.
بریه، امیل (1399) تاریخ فلسفه در دورۀ یونانی، ترجمۀ علیمراد داودی، تهران: دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب الدین (1375) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزورى، شمس الدين محمد (1372) شرح حكمه الاشراق، تصحیح حسين ضيائى تربتى، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقيقات فرهنگى.
شهرزورى، شمس الدين محمد (1383) رسائل الشجرة الالهية فى علوم الحقايق الربانية، تصحيح نجفقلى حبيبى، تهران: مؤسسۀ حكمت و فلسفه ايران.
Ross, D., (1995). Aristotle. London: Routledge.