اخلاق زیستمحیطی با تکیه بر اصول پنجگانۀ فلسفه صدرایی
الموضوعات : Studies on Mulla Sadra and the Transcendent Philosophyمهدی بيات مختاری 1 , مصطفی مومنی 2
1 - دانشیار دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران
2 - دانشیار دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران
الکلمات المفتاحية: ملاصدرا, حکمت متعالیه, طبیعت, محیط زیست, اصالت وجود, حرکت جوهری,
ملخص المقالة :
از چالشهای مهم پیش روی انسان معاصر، استفادۀ بیرویه از منابع طبیعی است. تکنولوژی بگونة سرسامآور، باعث تخریب عناصر زیستمحیطی شده و صنعت، نهتنها هماهنگی انسان را با طبیعت نشان نمیدهد، بلکه بالعکس، تفوّق مابعدالطبیعی انسان را نیز دگرگون ساخته و سلامت وی را با خطر روبرو کرده است. هر چند مسئلۀ تخریب محیطزیست و اخلاق زیستمحیطی، موضوعی نو و از ثمرات زندگی مدرنیته است، ولی میتوان مبانی آن را از آثار فلاسفۀ اسلامی، بویژه صدرالمتألهین دانست. در اینباره، پنج اصل حکمت متعالیه کارآمد تلقی میشوند. طبق اصالت وجود، جوهر نفس انسانی و جوهر طبیعت، دو شأن از یک حقیقت واحدند و ألم طبیعت، رنج انسان را نیز بدنبال دارد. طبق اصل شعور و تسبیح عالم طبیعت، طبیعت نیز همانند انسان عابد، محترم است. طبق اصل خلافت انسان، چون خداوند منزه از هر گونه شر است، باید جانشین او نیز ارتباط طبیعت را با مالک حقیقی آن ادراک کند و نمایندۀ جمال و کمال مستخلَفعنه باشد و به تکریم و صیانت آن جلوة خدا اهتمام ورزد. بنا بر اصل خلق مدام، طبیعت هر دم وابسته به خداوند و مستمد و منوَّر به نور اوست، بنابرین سزاوار تخریب و مهجوریت نیست. بنا بر اصل پنجم، که میگوید: انسانها بر اساس شاکلۀ خود عمل میکنند، انسانهای سعید، طبیعت را بسوی صور بهشتی و انسانهای ظلمانی، آن را بسوی صور جهنمی سوق میدهند. دستۀ اول دغدغۀ صیانت دارند و گروه دوم، در تخریب طبیعت میکوشند. در تفکر اسلامی و بتبع آن، اندیشۀ فیلسوفان اسلامی، بین انسان و طبیعت رابطۀ حق و تکلیف برقرار است که بر مبنای آن، انسان حق استفادۀ مشروط از طبیعت را دارد و در عین حال، مکلف به حفظ و آبادانی آن است.
