بازخوانی مراتب هستی صدرایی در سلسله مراتب باغ ایرانی (نمونه موردی: باغ فین کاشان)
الموضوعات :الناز ایمانی 1 , مرتضی شجاری 2
1 - دکتری معماري اسلامي، گروه معماری، دانشگاه هنر اسلامي تبريز
2 - استاد، گروه فلسفه، دانشگاه تبريز، تبریز
الکلمات المفتاحية: باغ ایرانی, باغ فین کاشان, حکمت صدرایی, سلسله مراتب نظام معماری باغ, مراتب هستی. ,
ملخص المقالة :
باغهای تاریخی ایران به کمک نظامهای کالبدی، کارکردی و معنایی خود مکانی برای تبلور و انتقال مفاهیم نهفته در جهان‌بینی پدیدآورندگان آنها به شمار میآیند. از منظر هنرمند ایرانی، جهان تجلیگاه جلوه حق است و این تجلی خداوند در هستی، در معماری نیز تسری یافته است. اين مقاله با هدف همزبانی و همدلي با معماري باغ ایرانی و بررسی جایگاه سلسلهمراتب در آن، سعی دارد تا از سلسلهمراتب باغ فین کاشان به عنوان نمونه کامل باغ ایرانی، تأویلی برگرفته از اندیشه صدرایی در رابطه با مراتب هستی ارائه دهد. مطالعه به روش تحقيق كيفي و شیوه تحلیل محتوا، ابتدا مراتب هستی در اندیشه ملاصدرا و سلسله مراتب نظام معماری باغ ایرانی را با مطالعات کتابخانهای و میدانی بررسی کرده و در ادامه مراتب هستی صدرایی در باغ فین را با روش تأویلی و رویکردی مفهومی و وجودی بازخوانی میکند. بر اساس نتایج کار، باغ ایرانی به عنوان جلوهگاه اندیشه ایرانی- اسلامی، در جایگاهی نمادین با اندیشه صدرایی، پیرامون مراتب هستی و طی طریق به سوی کمال پیوند خورده است. این تجربه را در همنشینی میان مراتب هستی و سازمان معمارانه باغ میتوان سنجید. سلسلهمراتب باغ ایرانی در «اینهمانی» با مراتب هستی، انسان را به سمت ابداع و خلاقیتی پیش میبرد که مبتنی بر اسماء الحسنی است.
قرآن کریم ابن عربي، شيخ محي الدين (1367) رسائل ابن عربي، مقدمه، تصحيح و تعليقات نجيب مايل هروي، تهران، مولی.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1383) حس وحدت (سنت عرفانی در معماری ایرانی)، با مقدمه سید حسین نصر، ترجمه حمید شاهرخ، تهران، خاک.
احمدی، الهه و علیرضا غیورفر (1401) «دریافت معانی باغ ایرانی از منظر پدیدارشناسی ادراک حسی مرلوپونتی»، نشریه شباک، سال 8، شماره 6 (پیاپی: 69).
امامی¬جمعه، مهدی (1385) فلسفه هنر در عشق¬شناسی ملاصدرا، تهران، فرهنگستان هنر.
انصاری، مجتبی (1378) ارزش¬های باغ ایرانی (صفوی- اصفهان)، مقطع دکتری، رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
ایلکا، شاهین و شهاب ایلکا (1391) تجسم اندیشه آئینی در معماری و منظرپردازی ایران، تهران، طحان.
براتی، ناصر (1383) «باغ و باغسازی در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی»، فصلنامه باغ نظر، دوره 1، شماره 2، صص 3-15.
بمانیان، محمدرضا، امیرخانی، آرین و محمدرضا لیلیان (1389) نظم و بی نظمی در معماری، تهران، طحان.
بهرامی، تقی (1317) فرهنگ روستایی یا دایره المعارف فلاحتی، تهران، بی نا.
پورمند، حسنعلی و احمدرضا کشتکار قلاتی (1390) «تحلیل علت‌های وجودی ساخت باغ ایرانی»، نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، دوره 3، شماره 47، صص 51-62.
پیرنیا، محمدکریم (1370) آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلامحسین معماریان، تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران.
-------------- (1373) «باغ¬های ایران»، تدوین فرهاد ابولضیاء، مجله آبادی، شماره 15، ص 4.
-------------- (1387) سبک¬شناسی معماری ايرانی، تدوين و تأليف غلامحسین معماریان، تهران، سروش دانش.
جوادی آملی، عبدالله (1389) توحید در قرآن، قم، اسراء.
خوانساري، مهدي، مقتدر، محمدرضا و مينوش ياوري (1383) باغ ايراني، بازتابي از بهشت، تهران، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري.
دادبه، آریاسپ (1383) «مکتب¬های باغ¬آرایی»، نشریه موزه¬ها (ویژه نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، شماره 41، صص 30-34.
رضایی قلعه، مریم و مرتضی شجاری (1400) «ارتباط باغ طبیعت با باغ جان از منظر مولوی»، دوفصلنامه پژوهشنامه عرفان، سال 13، شماره 25، 79-101.
زانگری، لوئیجی، رحمتی، نازیکاماندانا و برونکا لورنزی (1391) باغ¬های ایرانی- اسلامی، ترجمه مجید راسخی و فرهاد تهرانی، تهران، دفتر پژوهش¬های فرهنگی و قطب علمی طراحی شهری.
شاهچراغی، آزاده (1387) بازآفرینی نظام معماری باغ ایرانی (با شناخت اصول نمونه¬های تاریخی و ضرورت¬های دوران)، مقطع دکتری، رشته معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.
-------------- (1391) پارادایم¬های پردیس درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، تهران، جهاد دانشگاهی واحد تهران.
شاهچراغی، آزاده و سید غلامرضا اسلامی (1387) «بازخوانی نظام معماری باغ ایرانی در باغ- فرش ایرانی با تأکید بر نظریه بوم‌شناختی ادراک محیط»، نشریه علمی گلجام، دوره 4، شماره 9، صص 63-86.
شیبانی، مهدی (1393) «آوای هستی باغ ایرانی»، مجله هنر و تمدن شرق، شماره 6، صص 5-9.
شیبانی، مهدی و سیدامیر هاشمی¬زادگان (1395) «باغ ایرانی، هستی نوشونده»، فصلنامه باغ نظر، دوره 13، شماره 45، صص 5-12.
شیرازی، محمد بن ابراهیم (1362) منطق نوین (اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه)، ترجمه عبدالمحسن مشکوه‌الدینی، تهران، مؤسسه انتشارات آگاه.
-------------------- (1381) المبدأ و المعاد، ترجمه احمدبن‌محمد حسینی، بکوشش عبدالله نورانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
-------------------- (1383) الحکمه المتعالیه فی اسفار الاربعه، تصحیح تحقیق و مقدمه علی‌اکبر رشاد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
-------------------- (1385) مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، حکمت.
-------------------- (1389) حکمت متعالیه در اسفار اربعه، دوره 4 جلدی، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مولی.
شیری، طهمورث و ندا عظیمی (1391) «بررسی مقایسه‌ای تحلیل محتوای کیفی و روش هرمنوتیک»، مجله مطالعات جامعه‌شناسی، دوره 5، شماره 15، صص 79-99.
طباطبایی، محمدحسین (1416) نهایه¬الحکمه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
عزیزی قهرودی، مهرداد و علی عسگری (1401) «پدیدارشناسی باغ ایرانی براساس نظریۀ روانشناختی ادراک گشتالت (نمونۀ موردی: باغ شازده ماهان)»، مجله هنر و تمدن شرق، دوره 10، شماره 35، صص 45-56.
https://doi.org/10.22034/jaco.2022.328716.1232.
فلامکی، محمد منصور (1389) باغ ايرانی (عکس رخ باغ) در گستره¬های معماری، تهران، فضا.
مرجوعی، علی (1383) «باغ، همچون رویداد»، فصلنامه معماری و شهرسازی، شماره 78-79.
مسعودی، عباس (1382) «بررسی دیوار به عنوان یکی از اجزای تشکیل¬دهنده باغ ایرانی»، فصلنامه معماری و فرهنگ، شماره 14، صص 100-104.
ملایی، رضا و حمید پارسانیا (1394) «صورت¬بندی روش تأویل و تأثیرآن بر علوم اجتماعی با تأکید بر اندیشه آیت¬الله جوادی آملی»، نشریه حکمت¬ا¬سراء، سال 7، شماره 3 (پیاپی: 25).
منصوری، سیدامیر (1384) «درآمدی بر زیبایی¬شناسی باغ ایرانی»، فصلنامه باغ نظر، دوره 2، شماره 3، صص 58-63.
مهدی¬نژاد، جمال الدین، ضرغامی، اسماعیل و سیده اشرف سادات (1394) «رابطه انسان و طبیعت در باغ ایرانی از منظر معماری اسلامی»، نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی، جلد 5، شماره 1، صص 27-41.
میرفندرسکی، محمد امین (1383) «باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی در کجاست؟»، نشریه موزه¬ها (ویژه نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، شماره 41، 10.
نصر، سید حسین (1383) نکاتی پیرامون باغ ایرانی، کتاب باغ ایرانی، حکمت کهن منظر جدید، تهران، موزه هنرهای معاصر تهران، نظر.
نقی زاده، محمد (1377) «صفات شهر اسلامی در متون اسلامی»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 4 و 5، صص 47-61.
------------ (1384) جایگاه طبیعت و محیط زیست در فرهنگ و شهرهای ایرانی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
نیکومنش، مصطفی (1392) نگین کویر، کاشان، مرسل.
یاری، فهیمه و راضیه هورشناس (1396) «معماری ایرانی و نگرش به رمزاندیشی در طراحی باغهای ایرانی: نمونه موردی «باغ ارم شیراز»»، مجله مهندسی ساختمان و علوم مسکن، دوره 11، شماره 4، صص 49-54.
یاریان، مجید (1402) «هنر، حقیقت، ابتذال (بازاندیشی حقیقت هنر در مبانی صدرایی)»، نشریه تأملات فلسفی، دوره 13، شماره 31.
https://doi. org/10. 30470/phm. 2022. 556500. 2235 Pinder-Wilson R. (1976) The Persion Garden: Bagh and Chahar Bagh, in The Islamic Garden, In: Ettinghausen R., Macdougall E. B. (eds) The Islamic Garden, Washington D. C., The Stinehour Press, PP. 69-85.
Wilber D. N. (1979) Persian Gardens and Garden Pavilions, Washington, Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
