نقد خوانشهای شرقمحور و غربمحور از حکمت اشراق سهروردی
الموضوعات :
1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
الکلمات المفتاحية: حکمت اشراق, خمیرۀ ازلی, خمیرۀ خسروانی, خمیرۀ فیثاغوری, هانری کُربن, جان والبریج,
ملخص المقالة :
حکمت اشراق سهروردی از وجوه مختلف برای محققان، اعم از مسلمان و غربی، جالب توجه بوده است. در دورۀ معاصر نیز افراد و گروههای بسیاری درصدد تفسیر نسبت حکمت اشراق با حکمتهای پیشین برآمده¬اند. تنها بعنوان نمونه، میتوان دو تن از محققان غربی را نام برد که تحقیقاتی تأثیرگذار در اینباره انجام داده¬اند؛ هانری کربن و جان¬ والبریج. هانری کربن با تمسک به تعبیرهای «خمیرۀ فیثاغوری» و «خمیرۀ خسروانی» که سهروردی در آثارش بکار برده، با رویکردی شرق¬محور، هدف وی از پرداختن به حکمت اشراق را احیای حکمت ایران باستان دانسته است؛ البته کربن در این میانه تنها نیست؛ اکثر کسانی که دربارۀ حکمت خسروانی مطلبی نوشته و با سهروردی نسبتی بربسته¬اند، همین رویکرد را دنبال کردهاند. در سوی دیگر، جان¬ والبریج، هدف سهروردی را احیای حکمت پیشاارسطویی یا فیثاغوریـافلاطونی میداند. تلاش والبریج در مقدمه¬چینی برای تفسیر خود، به طرح مسائلی می¬انجامد که بدور از واقعیت، و بنوعی انحراف در تفسیر دیدگاه شیخ اشراق است. این در حالی است که بررسی آموزه¬های حکمت اشراق، بویژه توجه به معنای «خمیرۀ ازلی» و دیگر آموزه¬های اشراقی، نشان میدهد که کار شیخ اشراق تأسیس حکمتی جدید بوده که منبع دریافت آن، خمیرۀ ازلی است. سهروردی همۀ حکمتهای راستین را منبعث از خمیرۀ ازلی میداند و معتقد است بارقهیی از این حکمت را در روزی شگفت، خودش بیواسطه، از نافث قدسی دریافت کرده است؛ در عین حال، در یونان و ایران باستان و تمدنهای دیگر، نیز کسانی بوده¬اند که از این خمیره بهره¬مند شده¬اند. در اینجا، ازل بمعنای جهت رو به آغاز تاریخ یا آغاز تاریخ نیست، بلکه امری فوق زمانی است که بر همۀ زمانهای خطی تاریخی احاطه دارد. بهمین قیاس، دریافت از خمیرۀ ازلی نیز بمعنای تأثیر و تأثر تاریخی نیست. بنابرین، نه خوانشهای شرق¬محور و نه خوانشهای غرب¬محور از حکمت اشراق سهروردی، صحیح نیست.
قرآن کریم.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1395) حکمت خسروانی، تهران: وایا.
امین رضوی، مهدی (1377) سهروردی و مکتب اشراق، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
بابایی، علی (1398الف) «تعبیر خمیرۀ ازلی و مسئلۀ احیاء یا تأسیس در حکمت اشراق سهروردی»، فصلنامه تاریخ فلسفه، شمارۀ 39، ص68ـ45.
بابایی، علی (1398ب) سه¬گانه¬های عالم معرفت، اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.
سبزوارى، ملاهادی (1379) شرح المنظومة، تهران: نشر ناب.
سجادی، جعفر (1375) فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران: اميرکبير.
سهروردی، یحیی بن حبش (1372) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی.
شهرزوری، محمد بن محمود (1372) شرح حکمة الإشراق، تحقیق حسین ضیایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی.
شیرازی، قطب¬الدین (1392) شرح حکمة الاشراق، بهمراه تعلیقات ملاصدرا، ج3، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
کربن، هانری (1397)، چشم¬اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی (سهروردی و افلاطونیان پارس)، ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
ملاصدرا (1366) تفسیر القرآن الکریم، قم: بيدار.
Walbridge, J. (2001). The wisdom of the mystic East, Suhrawardi and platonic orientalism. New York: State University of New York Press.
Walbridge, J. (2000). The Leaven of the Ancients: Suhrawardi and the Heritage of the Greeks. New York: State University of New York Press.