تحلیلی پیرامون شرط فاسخ با استفاده از ادلۀ بیع شرط در حقوق ایران و فقه امامیه
الموضوعات :
علیرضا آبین
1
(دانشگاه سیستان و بلوچستان )
الکلمات المفتاحية: ادلۀ شروط, شرط فاسخ, تعلیق در انحلال, بیع شرط, مُشرعیّت حقوقی.,
ملخص المقالة :
در تفسیری موسّع از شرط فاسخ، می‌توان آن را شرطی دانست که تحقق آن، تعهد یا تعهدات موجود فی‌مابین متعهد و متعهدٌله را از بین برده، قرارداد یا سایر پدیده‌های حقوقی مشابه آن را از ابتدا (با اثر قهقرایی) منفسخ می‌گرداند. در قوانین موجود داخلی، پیرامون حکم شرط فاسخ نص قانونی صریحی وجود ندارد و همین عامل موجب ارائۀ استدلال‌های متفاوتی از سوی صاحب‌نظران حقوقی شده است. علاوه بر این، در عرصۀ فقهی رویکرد فقیهان امامیه نسبت به این تأسیس حقوقی یکسان نبوده، به‌طوری‌که برخی آن را بنا بر ادلّه‌ای نظیر قاعدۀ منجزیت شروط، منافات شرط فاسخ با مقتضای ذات عقد و عدم مُشرّعیّت ادلّۀ شروط، مبتلا به اشکال دانسته‌اند. در مقابل، عده‌ای دیگر بنا بر قول به مُشرّعیّت ادلّۀ شروط، قائل به صحت نهاد شرط فاسخ شده‌اند. در این نوشتار ضمن نقد و تحلیل دیدگاه‌ها و استدلال‌های متهافت صاحب نظران، در نهایت دیدگاه برگزیده خویش مبنی بر امکان‌سنجی صحت و استعمال چنین تأسیسی در حقوق ایران و فقه امامیه را ارائه کرده و صحت حقوقی کاربرد آن را از «انضمام مواد ۲۳۲ و ۲۳۳ قانون مدنی به مواد ۱۰ و ۹۷۵ همان قانون» به دست داده‌ایم. وانگهی، به نظر می رسد که عمومات ادله شروط حکایت از مُشرعیّتِ شروط در ایجاد یا اعدام آثار حقوقی دارند.
- انصاری، مرتضی (۱۴۲۹ ق.) کتاب المکاسب، قم: مجمع‌الفکر الاسلامی، چاپ هشتم.
- تسخیری، محمد علی. (۱۴۱۳ ق.) مع لجنه علمیه فی الحوزه الدینیه بقم، القواعد الاصولیه و الفقهیه علی مذهب الامامیه، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۷۲) ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چاپ ششم.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۸) دائره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت (حقوق تعهدات، عقود و ایقاعات)، تهران: گنج دانش، چاپ اول.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن. (۱۴۱۴ ق.) وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم.
- خوانساری، موسی. (۱۴۲۷ ق.) منیه الطالب: تقریرات محمدحسین نائینی، قم: مؤسسۀ النشرالاسلامی، چاپ دوم.
- زارعی سبزواری، عباسعلی. (۱۴۴۱ ق.) القواعد الفقهیه فی فقه الامامیه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، چاپ اول.
- سعد، نبیل ابراهیم. (۱۹۹۷) العقود المسماه (البیع)، بیروت: دارالنهضه العربیه، چاپ اول.
- سلطان، انور. (۱۹۸۳) العقود المسماه (شرح عقدی البیع و المقایضه)، بیروت: دارالنهضه العربیه.
- سنهوری، عبدالرزاق احمد. (۱۹۵۸) الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید (البیع)، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- شهیدی، مهدی، (۱۳۸۵) سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد، چاپ هفتم (چاپ سوم مجد).
- صدوق، محمد بن علی. (۱۴۰۴ ق.) من لایحضره الفقیه، تحقیق: غفاری، قم: جامعۀ مدرسین، چاپ دوم.
- صفایی، سید حسین. (۱۳۸۷) قواعد عمومی قراردادها (دوره مقدّماتی حقوق مدنی)، تهران: میزان، چاپ ششم.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (۱۴۲۹ ق.)، حاشیه کتاب المکاسب، قم: موسسه طیبه لاحیاء التراث.
- غروی اصفهانی، محمدحسین. (۱۴۲۹ ق.) حاشیه المکاسب، تحقیق: عباس محمد آل سباع، منشورات ذوی‌القربی، چاپ سوم.
- کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۷) قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ دوم.
- کبّاره، نزیه. (۲۰۰۱) العقودالمسماه (البیع، الاجاره، الوکاله و الکفاله)، طرابلس: مؤسسه الحدیثه الکتاب، چاپ اول.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۸۸) الکافی، تحقیق: غفاری، قم: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم.
- محقق داماد، سید مصطفی، ابراهیم عبدی پور فرد، سید حسن وحدتی شبیری و جلیل قنواتی. (۱۳۷۹ ش.) حقوق قرارداد در فقه امامیه، تهران: سمت، چاپ اول.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا) کتاب البیع، تهران: مؤسسۀ تنظیم ونشر آثار امام خمینی (قدس سره)، چاپ اول.
- مؤسسه دایره المعارف الفقه الاسلامی. (۱۴۳۵ ق.) موسوعه الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت (ع)، قم: مؤسسه دایره معارف الفقه الاسلامی، چاپ اول.
