حسّامیزی استعاری یا مطابقت‌های میان‌وجهی؟ بررسی عبارات چند‌وجهی در «بوستان» سعدی در چارچوب معناشناسی شناختی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: حسّامیزی, حسّامیزی استعاری, بوستان سعدی, مطابقت‌های میان‌وجهی و معناشناسی شناختی,
ملخص المقالة :
حسامیزی یا آمیختگی حسی در زبان به صورت عبارت‌های میان‌وجهی تجلی می‌یابد و در آن، بینِ واژه‌های مربوط به وجوه حسی مختلف، انتقال معنا صورت می‌گیرد. تحقیق حاضر با هدف بررسی سازوکارهای دخیل در تفسیر عبارات میان‌وجهی در بوستان سعدی و با بهره‌گیری از رویکرد معناشناسی شناختی انجام می‌شود. در این پژوهش، نقشِ بدنمندی معنا، مؤلفه‌های فرهنگی و محتوای ارزشی واژه‌های حسی و همچنین جایگاه معماری ذهن انسان در انتقال گزاره از یک وجه حسی به وجه حسی دیگر و همچنین برداشت معانی تحت‌اللفظی و غیر تحت‌اللفظی از عبارات میان‌وجهی بررسی می¬شود. داده‌های این تحقیق از طریق مطالعة بوستان سعدی و استخراج عبارات حسی جمع‌آوری می‌شود و به شیوه‌ای توصیفی تجزیه و تحلیل می¬شود. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که درک ما از انتقال معنا بین حوزه‌های حسی نه از طریق استعارة صرف، بلکه به شیوه‌ای تلفیقی صورت می‌گیرد. بر این اساس، انتقال معنا در ساختارهای میان‌وجهی در بوستان سعدی ممکن است بر پایة همبستگی تجربی میان مفاهیم متفاوت، رابطة مجاز مفهومی بین دو پدیده یا بر پایة محتوای ارزشی واژه‌های حسّی صورت گیرد. بعلاوه گویشوران زبان فارسی به کمک مفاهیم روان‌شناختی اولیه‌ای که همه حوزه‌های تجربه حسی را در برگرفته و در حضور محرک‌های مشخص فعال می‌شود، معانی تحت‌اللفظی متعددی از واژه‌های حسی در بوستان سعدی برداشت می‌کنند. ضمن اینکه مؤلفه‌های فرهنگی زبان فارسی در پالایش مفاهیم و جلوگیری از بروز و ظهور عناصر ناسازگار در زبان نقش دارند
افراشی، آزیتا و کامیار جولایی (1399) «حس‌آمیزی در زبان فارسی؛ رویکردی شناختی و پیکره‌بنیاد»، مجلة تازه‌های علوم شناختی، سال بیست¬دوم، شماره 4، صص 114-123.
انوری، حسن (1383) فرهنگ سخن، تهران، سخن.
بهمنی مطلق، حجت‌الله (1396) «جایگاه و نقش حس‌آمیزی در شعر شفیعی کدکنی»، پژوهش‌های دستوری و بلاغی، دوره هفتم، شماره 12، صص 67-91.
بهنام، مینا (1389) «حس‌آمیزی: سرشت و ماهیت»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره نوزدهم، شماره 1، صص 67-92.
جمال، وحیدالله و عبدالعلی آل بویه لنگرودی (1401) «حس‌آمیزی در شعر محمود درویش و قهار عاصی (مورد پژوهشی: مجموعة شعری لاتعتذر عما فعلت و از آتش از ابریشم)»، ادبیات تطبیقی، سال چهاردهم، شماره 26، صص 93-123.
دهخدا، علی¬اکبر (1310) فرهنگ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، بازیابی در: https://abadis.ir/dehkhoda/ (تارنما).
ذاکری، فاطمه و دیگران (1400) «ساختار موضوعی فعل حسی دیدن در زبان فارسی: رویکرد دستور ساختِ گلدبرگ»، فصلنامه مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، سال نهم، شماره 4، صص 25-49.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1399) صور خیال در شعر فارسی: تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریة بلاغت در اسلام و ایران، تهران، آگاه.
عمید، حسن (1371) فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر.
قادری، مهدی و دیگران (1398) «چندمعنایی نظام‌مند در رویکرد شناختی، تحلیل چندمعنایی فعل حسی «دیدن» در زبان فارسی»، فصلنامه مطالعات زبان¬ها و گویش‌های غرب ایران، سال هفتم، شماره 27، صص73-91.
کریمی، پرستو (1387) «حواس پنجگانه و حس‌آمیزی در شعر»، نشریه گوهر گویا، سال دوم، شماره 8، صص 131-150.
معین، محمد (1382) فرهنگ لغت فارسی، تهران، زرین، برگرفته از https://abadis.ir/moeen/.
نجفی ایوکی، علی و منصوره طالبیان (1398) «گونه‌های حس‌آمیزی در سروده‌های سعید عقل و نیما یوشیج»، کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال نهم، شماره 2، صص 97-124.
Bagli, M. (2021) Tastes we live by: The Linguistic conceptualization of taste in English, Berlin/ Boston: De Gruyter Mouton.
Cytowic, R. (2002) Synesthesia: A Union of the Senses (second edition), MIT Press, Massachusetts.
Day S. (1996) "Synesthesia and synesthetic metaphors", Psyche: An Interdisciplinary Journal of Research on Consciousness, 2 (32), http://psyche.cs.monash.edu.au/v2/psyche-2-32.
Deroy, O., & Spence, C. (2013) "Why we are not all synesthetes (not even weakly so)", Psychonomic Bulletin & Review, 20, 643–664, https://doi.org/10.3758/s13423-013-0387-2.
Grady, J. (1999) Metaphors in Cognitive Linguistics, Philadelphia, John Benjamins.
Ibarretxte-Antuñano, I., (2013) "The relationship between conceptual metaphor and culture", Intercultural Pragmatics, 10 (2), 315–339.
Kövecses, Z. (2010) Metaphor: a practical introduction, Second edition, Oxford: Oxford University Press.
--------------- (2013) "The metaphor–metonymy relationship: Correlation metaphors are based on metonymy", Metaphor and Symbol, 28 (2), 75–88. https://doi.org/10.1080/10926488.2013.768498.
Kripke, S. (1980) Naming and Necessity, Oxford: Oxford University Press.
Lakoff, G., & Johnson, M. (1980) Metaphors we live by, Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G., & Kövecses, Z. (1987) The cognitive model of anger inherent in American English, In D. Holland & N. Quinn (Eds.), Cultural models in language and thought (pp. 195–221), Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/ CBO9780511607660.009.
Lehrer, A. (1978) "Structures of the lexicon and transfer of meaning", Lingua, 45, 95–123, https://doi.org/10.1016/0024-3841 (78)90001-3.
Levinson, S, C., & Majid, A. (2014) "Differential ineffability and the senses", Mind & Language 29 (4): 407–427.
Majid, A. (2012) "Current emotion research in the language sciences", Emotion Review, 4 (4),432–443, https://doi.org/10.1177/1754073912445827.
Martino, G., & Marks, L. E. (2001) "Synesthesia: Strong and weak", Current Directions in Psychological Science, 10, 61–65. https://doi.org/10.1111/1467-8721.00116.
Nikolic, D. (2009) "Is synaesthesia actually ideaesthesia? An inquiry into the nature of the phenomenon", Proceedings of the Third International Congress on Synaesthesia, Science & Art, Granada, Spain, April 26- 29 2009.
Rakova, M. (2003) The extent of the literal: Metaphor, polysemy and theories of concepts, London, Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9780230512801.
Shen, Y. (1997) "Cognitive constraints on poetic figures", Cognitive Linguistics, 8 (1), 33–71, https://doi.org/10.1515/cogl.1997.8.1.33.
Stanley, J. and Z.G. Szabo (2000) "On Quantifier Domain Restriction", Mind and Language, 15, 219–61.
Strik Lievers, F. (2017) "Figures and the senses, Towards a definition of synaesthesia", Review of Cognitive Linguistics, 15 (1), 83–101, https://doi.org/10.1075/rcl.15.1.04str.
Tsur, R. (2012) Playing by ear and the tip of the tongue: Precategorical information in poetry, Amsterdam: John Benjamins. https://doi.org/10.1075/lal.14.
Ullmann, S. (1959) The principles of semantics (2nd Edition), Glasgow: Jackson, Son & Co.
------------- (1964) Language and style, Oxford: Basil Blackwell.
Vigliocco, G., Meteyard, L., Andrews, M., & Kousta, S. (2009) "Toward a theory of semantic representation", Language and Cognition, 1, 219–247. https://doi.org/10.1515/Langcog.2009.011.
Winter, B. (2019a) Sensory Linguistics: Language, perception and metaphor, Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.
------------ (2019b) Synesthetic metaphors are neither synesthetic nor metaphorical, In L. Speed, L. San Roque & A. Majid (Eds.) Perception Metaphor (pp. 105–126), Amsterdam: John Benjamins.
Yu, N. (2003) "Synesthetic metaphor: A cognitive perspective", Journal of Literary Semantics, 32 (1): 19-34.
--------- (2008) Metaphor from body and culture, In R. W. Gibbs, Jr. (Ed.), The Cambridge handbook of metaphor and thought (pp. 247–261), Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511816802.016.
