اختیار از دیدگاه ملاصدرا و کانت
الموضوعات :بتول یارعلی 1 , محسن فهیم 2 , مجتبی جعفری اشکاوندی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
3 - استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خمینی شهر، ایران
الکلمات المفتاحية: نَفْس, اختیار, عقل نظری, خودآئینی ذوات معقول, خیر اعلی, فعل اخلاقی. ,
ملخص المقالة :
بحث اختیار در فلسفه اسلامی و فلسفه غرب از مباحث بنیادین فلسفه اخلاق و انسان شناسی است چرا که بدون در نظر داشتن اختیار بعنوان یک وجه تمایز اصلی انسان از سایر موجودات، آن دسته از افعال انسانی که در حیطه روابط او با دیگر انسانها تحقق می یابد را نمی توان فعل اخلاقی یا غیر اخلاقی تلقی نمود. براین اساس مطالعه تطبیقی این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کانت ذات معقول را دارای اختیار می داند. کانت ارادۀ انسان را اراده ای وابسته ولی ارادۀ خداوند را اراده ای مستقل می داند و برای پاسخ به شبهات مربوط به اختیار، حیطۀ عقل عملی را کارساز دانسته و عقل نظری را در این زمینه ناتوان می داند. ملاصدرا نیز انسان را مختار دانسته و اختیار او را در جهت حرکت نفس از مرتبه جسمانی به مرتبه تخلق به اخلاق و به مقصد رسیدن در اعلی مرتبه انسانی یعنی تجرد می داند. نتایج تحقیق نشان می دهند که اختیار همانگونه که در فلسفه اخلاق کانت مهمترین جایگاه در انجام تکالیف انسانی دارند و در آن نتایج کار مطرح نیستند، همین موضوع در فلسفه اخلاق ملاصدرا قابل گفتگو و تطبیق است زیرا ملاصدرا اختیار را برای کسب فضایل عقلانی در انسان مطرح می کند و بنابراین در آن اموری نظیر پیامدها و سودانگاری مطرح نیست.
جوادی آملی، عبدالله، ۱۳۹۳، رحیق مختوم، جلد ۹، بخش چهارم از جلد دوم، قم، مرکز نشر اسراء.
خامنه ای، سید محّمد، ۱۳۹۱، مجموعه مقالات منتخب پانزدهمین همایش حکیم ملاصدرا، اخلاق متعالیه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدر المتألهین شیرازی، ملاصدرا، ۱۳۹۲، حکمت متعالیه در اسفار عقلی اربعه، سفر سوم ترجمه محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
صدر المتألهین شیرازی، ملاصدرا، ۱۳۹۳، مفاتیح الغیب، کلید رازهای قرآن، ترجمۀ محمد خواجوی، مقدمۀ علی عابدی شاهرودی در اصول و تطّور فلسفه، تهران، انتشارات مولی.
صدرالمتألهین شیرازی، ملاصدرا، ۱۳۹۲، حکمت متعالیه در اسفار عقلی اربعه، سفر دوم، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
امام خمینی، ۱۳۶۲، طلب و اراده، ترجمه سید احمد فهری، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
مصباح یزدی، محمد تقی، ۱۳۹۱، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش، محمد حسین شریفی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
کانت، ایمانوئل، ۱۳۸۴، نقد عقل عملی، ترجمه دکتر انشاء الله رحمتی، تهران، انتشارات نورالثقلین.
عابدی شاهرودی، علی، ۱۳۹۵، قانون اخلاق بر پایۀنقد عقل به عقل، قم، مؤسسه فرهنگی طه.
کانت، ایمانوئل،۱۳۶۹، بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق، گفتاری در حکمت کردار، ترجمۀ حمید عنایت و علی قیصری، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
صانعی درّه بیدی، منوچهر، ۱۳۸۸، رشد عقل، ترجمه و شرح مقالۀ کانت با عنوان معنای تاریخ کلی در غایت جهان وطنی، تهران، انتشارات نقش و نگار.
کورنر، اشتفان، ۱۳۸۰، فلسفه کانت، ترجمۀ عزت الله فولادوند، تهران، انتشارات خوارزمی.
هولمز، رابرتال، ۱۳۸۵، مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران، انتشارات ققنوس.
ایمانوئل، کانت، ۱۳۹۱، دین در محدودۀ عقل تنها، ترجمۀ منوچهر صانعی درّه بیدی، تهران، انتشارات نقش و نگار.
طوسی، سید خلیل الرحمان، ۱۳۹۲، درآمدی بر اخلاق فلسفی در حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ایمانوئل، کانت، ۱۳۸۳، راجر اسکروتن، ترجمۀ علی پایا، تهران، انتشارات طرح نو.
