قانون اساسی: محتوای دینی در قالب عرفی بازخوانی حکومت اسلامی در اندیشه آیتالله منتظری و آیتالله بهشتی
الموضوعات :مهدی نجفزاده 1 , وحید سینائی 2 , احمد رحیمی 3
1 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسي مشهد
3 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش مسائل ایران، دانشگاه فردوسی مشهد
الکلمات المفتاحية: قانون اساسی, ولایتفقیه, آیتالله منتظری, آیتالله بهشتی و اسکینر. ,
ملخص المقالة :
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آموزه ولایتفقیه را در کشور نهادینه و آن را بر تمام شئون مردم ایران چیره کرد. آیتالله حسینعلی منتظری و آیتالله سید محمد حسینی بهشتی به واسطه جایگاهشان در مجلس، نقشی بیبدیل در تدوین قانون اساسی داشتند. هر کدام از این دو درباره قانون اساسی و مفهوم آن در ذهنشان، تفاوتهای مهمی داشتند. در این مقاله از دیدگاه هرمنوتیک روشی اسکینر، به تحلیل نقش این دو شخصیت برجسته انقلاب اسلامی در قانون اساسی پرداختهایم. اینکه این دو از نظام سیاسی مستقر در قانون اساسی چه هدفی داشتند و عملاً چه کاری انجام دادند؟ آنها در دورانی که اسلام بهشدت از سوی اندیشه غربی، تهدید به نابودی میشد، میخواستند نظام سیاسی اسلامی ایجاد کنند. منتظری، مفاهیم و احکام فقه حول اندیشه ولایتفقیه را برای اداره جامعه اسلامی کافی میدانست؛ بهشتی اما احکام و موازین اسلامی را در حول محور ولایتفقیه به عنوان چارچوبی مینگریست که درون آن به گونهای گزینشی، مفاهیم مدرن دموکراتیک، مارکسیستی و حقوق بشری را بتوان استفاده کرد تا پاسخگوی جامعه کنونی ایران اسلامی باشد. در تحلیل نهایی در تدوین قانون اساسی، نظریه بهشتی دست بالا گرفت و حکومت اسلامی با ساختی عرفی را پدیدار کرد.
اسکینر، کوئنتین (1393الف) بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن، جلد 1، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، آگاه.
------------ (1393ب) بینش¬های علم سیاست: در باب روش، جلد 1، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، فرهنگ جاوید.
الیاسی، مرتضی (1396) «تجلی حاکمیت الهی در اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال چهاردهم، شماره 48، صص 109-125.
پدرام، مسعود (1383) روشن¬فکران دینی و مدرنیته در ایران پس از انقلاب، تهران، گام نو.
حسینی بهشتی، سید محمد (1378) مبانی نظری قانون اساسی، تهیه و تنظیم بنیاد نشر آثار و اندیشههای شهید دکتر بهشتی، تهران، بقعه.
--------------------- (1383) ولایت، رهبری، روحانیت، تهران، ناشر آثار اندیشههای شهید آیتالله دکتر بهشتی، نسخه دیجیتال، کتابخانه مدرسه فقاهت، به نشانی: https://lib.
eshia.
ir.
حسینی¬زاده، غلامعلی (1385) اسلام سیاسی در ایران، قم، دانشگاه علوم انسانی مفید، نسخه الکترونیک، فروشگاه الکترونیک کتاب فیدیبو، به نشانی: https://fidibo.
com.
درخشه، جلال (1393) گفتمان سیاسی شیعه در ایران معاصر، چاپ سوم، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
روشن، امیر (1387) «کوئینتین اسکینر و هرمنوتیک قصدگرا در اندیشه سیاسی»، فصلنامه رهیافتهای سیاسی و بینالمللی، شماره 14، پیاپی 49، صص 12-35.
شاه¬علی، احمدرضا و احسان موحدیان (1397) تاریخ تحولات جمهوری اسلامی ایران، جلد اول: 22 بهمن 1357- 13 آبان 1358، تهران، مؤسسه فرهنگی- هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خمینی، روحالله (بیتا) صحیفه نور، نسخه دیجیتال، کتابخانه مدرسه فقاهت، قابل دسترسی در: https://lib.
eshia.
ir.
فتاحی زفرقندی، علی (1394) مردم و حکومت اسلامی: با نگاهی به جایگاه مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ سوم، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان.
فیرحی، داوود (1394) فقه و سیاست در ایران معاصر: تحول حکومتداری و فقه حکومت اسلامی، چاپ دوم، تهران، نشرنی.
---------- (1400) دولت مدرن و بحران قانون: چالش قانون و شریعت در ایران معاصر، تهران، نشرنی.
نسخه الکترونیک، فروشگاه الکترونیک کتاب فیدیبو، به نشانی: https://fidibo.
com.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بازنگری سال 1368، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، قابل دسترسی در: https://rc.majlis.ir.
قلفی، محمد وحید (1384) مجلس خبرگان و حکومت دینی در ایران، تهران، چاپ و نشر عروج (وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی).
کدیور، محسن (1387) حکومت ولایی: اندیشه سیاسی در اسلام 2، چاپ پنجم، تهران، نشرنی.
کمالی¬زاده، محمد و امیرمحمد سوری (1397) «تحول مفهومی قانون در فرایند تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره 24، صص 30-63.
محمودپناهي، سيد محمدرضا (1394) «بررسی روششناسی هرمنوتيک قصدگرای اسکينر»، فصلنامه سياستپژوهي، دوره دوم، شماره 3، صص 145-178.
مرتضوی، سید خدایار (1386) «تبیین روششناسی اندیشه سیاسی از منظر کوئینتین اسکینر»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره 1، صص 160-191.
مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1364) صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
منتظری، حسینعلی (1379) خاطرات آیتالله منتظری، چاپ دوم، اتحادیه ناشران ایرانی در اروپا (باران، خاوران و نیما).
-------------- (1398) انتقاد از خود، عبرت و وصیت، چاپ چهارم، قابل دسترسی در: https://amontazeri.
com.
نجف¬زاده، مهدی (1395) جابه¬جایی دو انقلاب: چرخشهای امر دینی در جامعه ایرانی، تهران، تیسا، نسخه الکترونیک، فروشگاه الکترونیک کتاب فیدیبو، به نشانی: https://fidibo.
com.
نوذری، حسینعلی و مجید پورخداقلی (1389) «روششناسی مطالعه اندیشه سیاسی: متدولوژی کوئینتین اسکینر»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 11، صص 95-119.
ورعی، سید جواد (1398) نقش شهید بهشتی در تدوین قانون اساسی با تاکید بر حقوق مردم، روزنه.
نسخه الکترونیک: نرم افزار کتاب طاقچه.
Amir Arjomand, Said (1988) The Turban for The Crown: The Islamic Revolution in Iran.
Oxford University Press.
Clawson, patrick and Michael Rubin (2005) Eternal Iran: Continuity and Chaos.
Palgrave Macmillan.
Fischer, M.
J.
Michael (1980) Iran: From Religious Dispute to Revolution.
The University of Wisconsin Press.
Gheissari, ali and Nasr, vali (2006) Democracy in Iran: History and the Quest for Liberty.
Oxford University Press.
Tully H.
James (1983) Review Article: The Pen is a Mighty Sword: Quentin Skinner's Analysis of Politics, British Journal of Political Science, Volume 13, Issue 4.
pp.
489- 509.