معافیت¬های مالیاتی؛ آثار و ظرفیت درآمدی آن در بودجه عمومی دولت
الموضوعات :
یونس تیموری
1
(هیئت علمی)
محمدجواد محسنی‌نیا
2
(0)
الکلمات المفتاحية: کلیدواژه: معافیت¬های مالیاتی, ساختار مالیاتی, ساختار نهادی- سیاسی, نظام مالیاتی, مخارج مالیاتی,
ملخص المقالة :
پرداخت اصلی در این مطالعه موضوع معافیت های مالیاتی است. معافیت ها در ادبیات اقتصادی به عنوان بخشی از مخارج مالیاتی در بودجه دولت محسوب می شود. در این پژوهش هدف شناسایی معافیت ها، تحلیل پیامدها و برآورد ظرفیت درآمدی آنها در بودجه است. برای این منظور بارویکرد نهادی و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با بکارگیری قیاس مقوله‌ها به شناسایی ساختار مالیاتی کشور و معافیت‌های آن پرداخته می‌شود. آنچه در شناسایی معافیت ها محل رجوع می باشد، سیستم مالیاتی مبنا است که سیاست های عمومی مالیاتی در جامعه، عامل زیرساختی آن به شمار می رود. با ملاحظه ساختار و سیاست های عمومی چند کشور نمونه (آمریکا، انگلیس، سوئد و آلمان) در کنار ایران، چنین نتیجه شد که ساختار مالیاتی کشورها از ساز و کارهای شکل گرفته در درون جامعه نظیر ساختار نهادی- سیاسی و اجتماعی نشأت می-گیرد. مقایسه کشورها به ما نشان می دهد ساختار مالیاتی ایران مشابهت بسیار با ساختار آمریکا دارد که مهمترین مشخصه های آن، ویژه گرا بودن و دارای مخارج مالیاتی زیاد از جمله معافیت های گسترده است. علاوه بر آن، پخش شدگی تصمیم سازی در بین نهادهای سیاست-گذار مالیاتی ایران از جمله دلایلی هستند که ما را بدون پرداختن به جزئیات تبیین سیستم مالیاتی مبنا، مجاب به پذیرش این واقعیت بکند که بخش عمده ای از معافیت ها، انحراف از سیستم مالیاتی مبنا بوده و جزوی از مخارج مالیاتی بودجه دولت محسوب می شوند. شناسایی و طبقه بندی معافیت های مالیاتی براساس بخش های اقتصادی که اکنون به دیده مخارج مالیاتی نگریسته می شوند، نشان می دهد که این معافیت ها؛ گسترده، مبهم، ویژه گرا، ناکارآمد و همراه با تبعیض هستند. چنین مشخصه های نامطلوب، پیامدهای منفی و عمیقی هم در ابعاد کلان و هم بخشی برای اقتصاد کشور دارد. ناکارآمدی و تبعیض حتی در سطح بخشی نیز رخنه کرده و بخصوص بخش تولیدی صنعت را در مقابل خدمات دچار عارضه های جدی ساخته است. از دسترس خارج شدن بخشی از منابع تأمین مالی بودجه ای دولت در نتیجه اعطای معافیت ها، بخش دیگری از آسیب های این امتیازات می باشد. برآورد میزان درآمدهای بالقوه، با ملاحظه برخی معافیت های مالیاتی مهم، نشان می دهد که حدوداً 80 هزار میلیارد تومان ارزش ظرفیت مالیاتی این معافیت ها است که تقریباً 18 درصد کسری در تراز عملیاتی بودجه مصوب دولت در سال 1400 را پوشش می دهد.
- جلیلی، محدثه و فاطمه خوشدلی (1397). گزارش راهبردی؛ شفافیت در نظام مالیاتی ایران. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، 8 اسفند 1397
- حسنوند، مهدی؛ یزدانی زازرانی، محمدرضا و مهناز گودرزی (1399). شناسایی و اولویت‌بندی آسیب‌های فرآیند سیاست‌گذاری مالیاتی در ایران. فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، دوره 6، شماره 1، بهار 1399، 260-243
- طباطبایی، محمد (1396). نظام پارلمانی در اروپا؛ از تعامل سیستم‌های مونو و بی‌کامرالیسم تا تعادل میان مجالس عالی و ملی. فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره اول، شماره 24، تابستان 1396
- عبدالله‌میلانی، مهنوش؛ نصیری‌اقدم، علی؛ مهاجری، پریسا و مریم آریان‌نژاد (1396). ارزیابی تأثیر معافیت‌ها بر تنازلی بودن مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران. پژوهشنامه مالیات، شماره 33، مسلسل 81، بهار 1396
- کلانتری‌بنگر، محسن؛ نظری، علیرضا و ایمان فدایی (1392). مروری بر عملکرد طرح تحول نظام مالیاتی. فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، سال یکم، شماره 1، بهار 1392، صص 80-59
- محمدباقری، مصطفی و آزیتا جهانشاد (1398). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی و انتخاب بهترین راهبرد برای کاهش آن. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره 7، شماره ویژه، سال 1398
- موسوی‌جهرمی، یگانه؛ عبدی، محمدرضا و الهام غلامی (1394). محاسبه مخارج مالیاتی سیستم مالیات بر ارزش‌افزوده ایران. پژوهشنامه مالیات، شماره 25، مسلسل 73، بهار 1394
- مهاجری، پریسا و محمدهادی سبحانیان (1396). برآورد شکاف سیاستی و شکاف تمکین در نظام مالیات بر ارزش‌افزوده ایران و ضرورت استخراج چارچوب منطقی برای اعطای معافیت‌ها. پژوهشنامه مالیات، شماره 36، مسلسل 84، زمستان 1396
- مهرگان، نادر و محمدرضا اسکندری عطا (1395). تحلیلی بر ضرورت معافیت مالیاتی معلولین در ایران. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، سال چهارم، شماره 15، پائیز 1395، صص 59-47
- نظری، علیرضا و ایمان فدایی (1392). آسیب‌شناسی نظام مالیاتی ایران. فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، سال اول، شماره 4، زمستان 1392، صص 110-95
- نوری، زهرا و محمدحسین صبحیه (1399). چالش‌های نهادی بهره‌وری در نظام فنی و اجرایی کشور. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، دوره 8، شماره 2، تابستان 1399
- Altshuler, R. and Dietz, R. (2011). Reconsidering tax expenditure estimation. National Tax Journal, June 2011, 64, 2(part2), 459-490
- Bratic, V. (2006). Tax expenditures: A theoretical review. Financial Theory and Practice, 30 (2), 113- 127, (2006)
- Deloitte. (2017). Taxation and Investment in Germany 2017. https://www.dits.deloitte.com
- Department of Finance Canada. (2021). Report on Federal Tax Expenditures; Concepts, Estimates and Evaluations. Canada’s Ministery of Finance, Canada 2021
- Duran-Cabre, J.M., Esteller. M., Mas-Montserrat, M. and Salvadori, L. (2019). The tax gap as a public management instrument: Application to wealth taxes. Applied Economic Analysis, Vol. 27, No. 81, 2019, pp. 207- 225
- Hutton, E. (2017). The revenue administration- gap analysis program: Model and methodology for value- added tax gap estimation. International Monetary Fund, Fiscal Affairs Department, March 2017
- International Monetary Fund (IMF), Government Financial Statistics Data, 2018. https://data.imf.org/?sk=a0867067-d23c-4ebc-ad23-d3b015045405
- Klemm, A., Van, P.S,. (2009). Empirical evidence on the effects of tax incentives. International Monetary Fund, Working Paper, July 2009
- Laporte, B., Caldeira, E., Quatrebarbers, B. and Bouterige, Y. (2018). Tax expenditure assessment: From principles to practice, Methodological guide. International Development Research Foundation, FEDRI, 2018
- Lyulyov, O., Lyeonov, S., Tiutiunyk, I. and Podgorska. (2021). The impact of tax gap on macroeconomic stability; Assessment using panel VEC approach. Journal of International Studies, 14 (1), 139- 152
- Raczkowski, K,. (2015). Measuring the tax gap in the European economy. Journal of Economics and Management, vol. 21(3), 58-72
- Steinmo, S. (1989). Political Institutions and tax policy in the United States, Sweden and Britain. World Politics, Vol. 41, No. 4 (Jut. 1989), pp. 500-535
- Tanzi, V. and Zee, H. (2001). Tax policy for developing countries. International Monetary Fund, Economic Issues, No. 27, 2001.
