چندپارگی و تزلزل هویت و روایت در رمان‌های «محمدرضا کاتب»
الموضوعات :
مریم رامین‌نیا
1
,
آمنه میردیلمی
2
,
حسین محمدی
3
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گنبدکاووس، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گنبدکاووس، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گنبدکاووس، ایران
الکلمات المفتاحية: محمدرضا کاتب, چندپارگی هويت, روايت پسامدرن, تناقض و عدم قطعیت.,
ملخص المقالة :
هویت در رمان‌های پست¬مدرن، انسجام و ثبات رمان‌های پیشامدرن را ندارد و از این¬رو سیال، چندپاره، از هم گسیخته و متزلزل است. روایت‌پردازی در داستان پسامدرن به تأثیر از هویت‌های چندپاره و سیال شخصیت‌ها، غیر قابل اعتماد، مشکوک و متناقض است. «محمدرضا کاتب»، یکی از نویسندگان پرکار دورۀ معاصر است که برخی رمان‌هایش به مؤلفه‌های پست¬مدرنیستی تشبه می‌جوید. به همین منظور، پژوهش پیش رو درصدد بررسی مسئله هویت و روایت‌پردازی رمان‌های این نویسنده برآمده است. در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، شش رمان کاتب به نام¬های «آفتاب پرست نازنین»، «بالزن¬ها»، «بی‌ترسی»، «پستی»، «رام¬کننده» و «هیس» از منظر مؤلفه‌های پست¬مدرنیستیِ هویت، شخصیت و روایت‌پردازی بررسی شده است. نتایج اجمالی پژوهش بیانگر آن است که در رمان‌های بررسی‌شده، بیشتر شخصیت‌ها، هویت‌های نامتعین، سیال و چندپاره دارند. سرگردانی، جابه‌جایی و هم‌پوشانی شخصیت‌ها با یکدیگر، ناتوانی در شناختِ خود، گواه هویت‌های ازهم‌گسیخته آنهاست. روایت‌های چندپاره و متناقض از شخصیت‌ها و ماجراها، شاخصۀ دیگری است که رمان‌های کاتب را با عدم قطعیت نشان‌دار می‌کند. مؤلفه‌های پست¬مدرنیستیِ تردید هستی‌شناسانه، عدم قطعیت و چندپارگی و تناقض در هویت و روایت‌پردازی در رمان‌های «آفتاب¬پرست نازنین»، «پستی»، «رام¬کننده» و «هیس» بسیار چشمگیر است ولی در «بالزن‌ها» و «بی‌ترسی» به میزان ملایم‌تری به کار رفته است.
پارسی¬نژاد، کامران (1381) «پست¬مدرنیته، داستان پست¬مدرن و پیامدهای آن»، مجله ادبیات داستانی، شماره 62، صص 48-51.
پاینده، حسین (1393) داستان کوتاه در ایران (جلد سوم: داستان‌های پسامدرن)، تهران، نیلوفر.
----------- (1396) مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، تهران، نیلوفر.
توانا، محمدعلی و عبدالله هاشمی اصل (1394) «گفتمان پست مدرنیسم، تأویل ناپایداری هویتی و انگاره‌های معنایی»، پژوهش‌های سیاسی، ش 13، صص 150-160.
جعفری کمانگر، فاطمه (1395) «بررسی عوامل ساختاری و محتوایی تشکیک پسامدرن در رمان هیس»، پژوهش‌های ادبی، ش 54، صص 32-66.
دان، رابرت.
جی (1401) بحران‌های هویت، نقد اجتماعی پست¬مدرنیته، ترجمه صالح نجفی، تهران، شیرازه.
شفیع‌نیا، مریم و همکاران (1397) «پایان قطعیت‌ها: بوطیقای عدم قطعیت در رمان پست¬مدرن پستی»، پژوهش‌های ادبی، ش61، صص75-106.
عباسیان، محدعلی (1400) «مدرن‌گرایی و پسامدرن‌گرایی در مواجهه با مسئله هویت و غیریت»، هستی و شناخت، شماره 1، صص151-171.
فوکو، میشل (1392) دیرینه‌شناسی دانش، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نی.
کاتب، محمدرضا (1381) پستی، تهران، نیلوفر.
------------- (1382) هیس، تهران، ققنوس.
------------ (1388الف) آفتاب¬پرست نازنین (نحر سنگ¬ها)، تهران، هیلا.
------------ (1388ب) رام¬کننده، تهران، چشمه.
------------ (1392) بی¬ترسی، تهران، ثالث.
------------ (1396) بالزن¬ها، تهران، هیلا.
کریمی، فرزاد (1398) تحلیل سوژه در ادبیات داستانی پسامدرن ایران، تهران، روزنه.
کوری، مارک (1397) نظریۀ روایت پسامدرن، ترجمه آرش پوراکبر، تهران، علمی و فرهنگی.
کهون، لارنس (1394) از مدرنیسم تا پست¬مدرنیسم، ویراست عبدالکریم رشیدیان، تهران، نی.
لایون، دیوید (1392) پسامدرنیته، ترجمه محسن حکیمی، تهران، آشیان.
لش، اسکات (1390) پست¬مدرنیسم، ترجمه شاپور بهیان، تهران، ققنوس.
مالمیر، تیمور و رستم یونس نجم‌الدین (1399) «تحلیل و نقد ویژگی‌های پسامدرنی رمان هیس»، فصلنامه ادب فارسی، شماره 2، صص 39-57.
مک¬هیل، برایان (1392) داستان پسامدرنیستی، ترجمه علی معصومی، تهران، ققنوس.
واگنر، پتر (1394) جامعه¬شناسی مدرنیته، ترجمه سعید حاجی‌ناصری و زانیار ابراهیمی، تهران، اختران.
وو، پاتریشیا (1389) فراداستان، ترجمه شهریار وقفی¬پور، تهران، چشمه.
یزدانجو، پیام (1381) به سوی پسامدرن، تهران، مرکز.
---------- (1394) ادبیات پسامدرن، تهران، مرکز.
یعقوبی جنبه سرایی، پارسا و همکاران(1396) «تعویق «خود» در داستان‌پردازی محمدرضا کاتب»، متن‌پژوهی ادبی، ش 73، صص53-78.
Hall, S. , D. , Held, and T. McGrew (eds.) (1992) Modernity and its Futures, Cambridge, Polity Press.
