واکاوی جایگاه نوستالژی در ادبیات داستانی مهاجرت ایران با تأکید بر نویسندگان زن منتخب (اکرم پدرام‌نیا، نسیم وهابی، فهیمه فرسایی، فریبا صدیقیم)
الموضوعات :مهرزاد مطبوعی نژاد 1 , احمد خاتمی 2 , ماندانا منگلی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
الکلمات المفتاحية: نوستالژی, ادبیات مهاجرت, اکرم پدرام‌نیا, فریبا صدیقیم, نسیم وهابی, فهیمه فرسایی.,
ملخص المقالة :
یکی از مهم‌ترین جلوه‌های ادبیات مهاجرت، مؤلفۀ نوستالژی است. مسئلۀ اساسی این تحقیق پاسخ به این پرسش است که چنین مؤلفه‌ای در ادبیات داستانی زنان به چه شکلی منعکس شده است؟ تعدد زنان نویسنده مهاجر ایرانی و همچنین صاحب سبک بودن برخی از آنها در ادبیات داستانی مهاجرت، اهمیت و ضرورت چنین مطالعه‌ای را نشان می‌دهد. هدف پژوهش این است که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی جایگاه مؤلفۀ نوستالژی در داستان‌هاي برگزیده و شاخص که از زنان داستان‌نویس مهاجر پس از انقلاب اسلامی هستند، پرداخته شود. فرضیۀ پژوهش این است که نوستالژی یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین مؤلفه‌های فرمی و محتوایی در آثار مورد بررسی است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نوستالژی در آثار اکرم پدرام‌نیا با توصیف دقیقی از گذشته، مخاطب را به فضای گذشته می‌برد و این نوستالژی یادآور فرد خاصی است. تکنیک دیگری که پدرام‌نیا به منظور ایجاد حس نوستالژی از آن بهره می‌گیرد، ایماژ است. نوستالژی در آثار نسیم وهابی از جنبۀ یک فضا -مثل فضای جنگ- روایت می‌شود. نوستالژی در آثار فهیمه فرسایی به شکلی آزاردهنده برای شخصیت‌های داستان نمود می‌یابد. در آثار فریبا صدیقیم، نوستالژی به موقعیت‌هایی دلالت دارد که فرد با دوستان و نزدیکانش تجربه کرده است. در آثار صدیقیم، نوستالژی به اشیا و مکان‌ها دیده نمی‌شود. ویژگی مهم بازتاب نوستالژی در آثار صدیقیم این است که وقایع نوستالژیک به شکل سیال ذهن نشان داده می‌شود و راوی به شکلی از گذشته سخن می‌گوید که گویی هم‌اکنون در حال رخ دادن است.
احمدزاده، شیده (1391) مهاجرت در ادبیات و هنر (مجموعه مقالات ادبی و هنری)، تهران، سخن. اسکویی، نرگس (1398) «واکاوی مؤلفه های ادبیات مهاجرت در رمان های همنوایی شبانه ارکستر چوبها و تماما مخصوص»، زبان و ادب فارسی (دانشگاه آزاد سنندج)، شماره 39، صص24 تا 46.
پدرام‌نیا، اکرم (1395) زیگورات، تهران، نفیر.
----------- (1396) روایت سرگردانی: مصاحبه با دکتر اکرم پدرام‌نیا، مصاحبه‌کننده: میلاد ظریف، منتشرشده در وبسایت خانه شاعران جهان: http://www.poets.ir/?p=17585 آخرین بازدید: 25/01/1401.
جدی‌تازه‌کند، رویا، پروانه عادل‌زاده و کامران فخری پاشایی (1397) «بررسی مؤلفۀ زمان در اتوبوس شمیران بر اساس دیدگاه ژرار ژنت»، متن‌پژوهی ادبی، شماره 76، صص 165-190.
دژم، مهرنوش، محمود حسن‌آبادی و محمد‌علی محمودی (1399) «بررسی نوستالژی ناشی از تبعید در رمان «داستان یک شهر» از احمد محمود»، پژوهشنامه ادبیات غنایی، شماره 34، صص87-102.
سعیدی، مهدی (1399) «تبیین جریان‌شناختی داستان‌نویسی زنان ایرانی در مهاجرت»، نقد ادبی، شماره 49، صص 137-168.
شیخ‌الاسلامی، مهزاد (1391) «بازسازی هویت در «ادبیات مهاجرت» ایتالیا»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، شماره 65، صص 55-72.
صدیقیم، فریبا (1388) من زنی انگلیسی بوده‌ام، تهران، ققنوس.
عبادی آسایش، مریم و محمود‌رضا غیبی (1396) «بررسی رئالیسم جادویی و نوستالژی بازبینانه در لایه‌های روایی رمان اسفار کاتبان»، زبان و ادب فارسی (دانشگاه تبریز)، شماره 235، صص97-122.
عرفانی فرد، آمنه (1395) بررسی ترامتنیت در رمان‌های در حضر و در سفر مهشید امیرشاهی و عشق در تبعید و واحه غروب بها طاهر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی. فتوحی، محمود (1398) بلاغت تصویر، چاپ ششم، تهران، سخن.
------------ (1400) سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چاپ پنجم، تهران، سخن.
فرسایی، فهیمه (1370) میهن شیشه‌ای، آلمان، شاهین.
فلاح، غلامعلی، فرزان سجودی و سارا برامکی (1395) «چالش عناصر هویت‌ساز سرزمین مادری و میزبان در فضاهای بیناگفتمانی مهاجرت در رمان‌های ادبیات مهاجرت فارسی»، جستارهای زبانی، شماره 33، صص 19-42.
گیدنز، آنتونی (1400) جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری‌کاشانی، چاپ 35، تهران، نشرنی.
میرصادقی، جمال (1398) ادبیات داستانی، چاپ هشتم، تهران، سخن.
میرعابدینی، حسن (1387) ادبیات داستانی، جلد سوم، تهران، سخن.
وقوفی، حسن (1380) فرار مغزها: بررسی مهاجرت نخبگان از زوایای گوناگون، تهران، زهد.بی، نسیم (1396) خاطرات یک دروغگو (داستان‌های کوتاه)، تهران، مرکز.
---------- (1398) بلیت برگشت، تهران، مرکز.
یزدانی، کیقباد (1387) درآمدی بر ادبیات مهاجرت و تبعید (کتاب اول: ادبیات آلمانی در مهاجرت و تبعید)، تهران، چشمه.
Granara, William (2005) Nostalgia, Arab nationalism, and the Andalusian chronotope in the evolution of the modern Arabic novel, Journal of Arabic Literature, vol 36.
