نقد دیدگاه اليور لیمن درباره تعارض وحی و فلسفه
الموضوعات :
علیرضا اسعدی
1
(استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ايران)
الکلمات المفتاحية: اليور لیمن, قرآن‌کریم, فلسفة اسلامی, تعارض قرآن و فلسفه, تعارض عقل و وحی, خاورشناسان,
ملخص المقالة :
مسئلة رابطة وحی و فلسفه یا نزاع عقل و دین از مشهورترین مباحث چالش‌برانگیز در تاریخ اندیشة اسلامی است که از صدر اسلام تاکنون در میان دانشمندان بزرگ اسلامی، اعم از شیعه و اهل سنت مطرح بوده و بتبع آن به حوزة مطالعات اسلامی خاورشناسان نیز راه یافته است. اليور لیمن (1950م) خاورشناس، قرآن پژوه و مفسر غربی فلسفة اسلامی در برخی آثار خود رابطة قرآن و فلسفه را بررسی کرده است. او با اتخاذ موضعی معتدلتر نسبت به بسیاری از خاورشناسان، ضمن اذعان به سازگاری وحی و فلسفه با یکدیگر، نقش تعالیم قرآن‌کریم را در شکلگیری فلسفة اسلامی پذیرفته است اما در تحليل اصل تاریخی تعارض و ارزیابی راه‌حل فلاسفة اسلامی، نکاتي تأمل‌برانگیز مطرح کرده است. این مقاله با روش توصیفی ـ انتقادی، به تبیین و نقد دیدگاه او پرداخته و نشان میدهد: که اولاً، تعارض تنها بین فهم عقلی فلسفی و فهم قرآنی بشری واقع میشود و انگارة تعارض وحی و فلسفه در میان بسیاری از خاورشناسان ناشی از قیاس اسلام و قرآن با مسیحیت و کتاب مقدس است. ثانیاً، برخلاف گفتة اليور لیمن راه‌حل فلاسفة اسلامی و ازجمله ابن‌رشد، مستلزم فرودست انگاری قرآن و وحی نیست و متهم ساختن فلاسفة مسلمان به اموری همچون انکار علم الهی به جزئیات و یا معاد جسمانی و پیروی از ارسطو در باب نفس، بدلیل برداشت نادرست از بیان آنها توسط مخالفان فلسفه در جهان اسلام یا خاورشناسان است.
قرآن‌كريم، ترجمه فولاوند.
آربری، آ. ج (1358) عقل و وحی در اسلام، ترجمۀ حسن جوادی، تهران: مؤسسۀ امیرکبیر.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (بی‌تا) فصل المقال، تحقيق محمود عماره، قاهره: دارالمعارف.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1998م) الکشف عن مناهج الادله فی عقائد المله، بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه.
ابن سینا (1379) النجاة، تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن سینا (1403ق) شرح الاشارات والتنبیهات، قم: دفتر نشر الکتاب.
ابن سینا (1404ق) التعلیقات، قم: مکتب الإعلام الإسلامي.
ارسطو (1988م) متافیزیک، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، تهران: نشر گفتار.
اسعدی، علیرضا (1394) قرآن و مسئله معاد، قم: بوستان کتاب.
اسعدی، علیرضا (1399) ملاصدرا و مسئله معاد، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
تفتازانی، سعد الدین (1409ق) شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی.
جان بی ناس (1379) تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جوادی آملی، عبدالله (1393) منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، قم: مرکز نشر اسراء.
خراسانی، شرف الدین (1375) نخستین فیلسوفان یونان، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
ژولیوه، ژان (1393) «از آغازگاه‌ها تا ابن سینا»، تاریخ فلسفه راتلج، ج3، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: چشمه.
طوسی، خواجه نصیر الدین(1405ق) تلخیص المحصل، بیروت: دار الاضواء.
عزتی، ابوالفضل(1355ش) رابطه دین و فلسفه، ایران: انجمن علمی مذهبی دانشگاه آذر آبادگان.
عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق) الفروق اللغه، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا) المنقذ من الضلال، مصر: دار الکتب الحدیثه.
غفاری، حسین (1379) «فلسفه اسلامی یا فلسفه مسلمانان»، فلسفه، شمارۀ 1، ص96-71.
فاخوری، حنا؛ الجر، خلیل (1373) تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، محمد بن محمد (1995م) آراء اهل المدینه الفاضله، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1996م) السیاسه المدنیه، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فخررازى (1407ق) المطالب العالیة من العلم الالهى، بیروت: دارالکتب العربى.
کاپلستون، فردریک (1989م) تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کارپنتر، همفری (1375) عیسی، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کندی، یعقوب بن اسحاق (1387) مجموعه رسائل فلسفی کندی، ترجمۀ سید محمود یوسف ثانی، تهران: علمی و فرهنگی.
کندی، یعقوب بن اسحاق (١٩٥٠م) رسائل الكندی الفلسفية، تحقيق محمد عبد الهادي أبو ريدة، مصر: دار الفكر العربي.
گلدزیهر، ایگناس (1383) گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه سید ناصر طباطبائی، تهران: ققنوس.
لیمن، اليور (1385) «مفهوم فلسفه در اسلام»، اطلاعات حکمت و معرفت، ترجمه کامران قره گزلی، سال اول، شماره3، ص24-25.
لیمن، اليور (1391) دانشنامه قرآن‌كريم، ترجمه محمد حسین وقار، تهران: انتشارات اطلاعات.
مصباح یزدی، محمدتقی (13/7/1389) همایش فلسفه و دین، قم: تالار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصطفی عبدالرزاق ( 1426ق) تمهید لتاریخ الفلسفه الاسلامیه، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
ملاصدرا (1362) منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ترجمه و شرح عبدالحسین مشکوه الدینی، تهران: آگاه.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمود ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج8، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
وات، مونتگمری (1378) تأثیر اسلام در قرون وسطی، ترجمه حسین عبدالمحمدی، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
نصر، سید حسین (1359) نظر متفکران اسلامی در باره طبیعت، تهران: خوارزمی
نصر، سید حسین و لیمن، اليور (1383) تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات حکمت.
Leaman, Oliver (2007) the Quran: an encyclopedia, London and New York, Routledge.
