تأثیر نابرابری‌ها در مهاجرت از مناطق مرزی ایران؛ چشم‌اندازی سیاست‌گذارانه
الموضوعات :
ولي‌اله رستمعلي زاده
1
(دانشیار گروه مهاجرت و شهرنشینی، موسسه تحقیقات جمعیت کشور)
رضا نوبخت
2
(دانشگاه پیام نور، تهران، ایران )
الکلمات المفتاحية: نابرابری منطقه‌ای, نابرابری فضایی, مناطق مرزی, مهاجرت, مهاجرت داخلی.,
ملخص المقالة :
نقش نابرابری‌های منطقه‌ای و فضایی در مهاجرت از مناطق مرزی کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در صورتیکه مناطق مرزی ایران دارای اهمیتی استراتژیک از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هستند و بی‌توجهی به این مناطق می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به‌همراه داشته باشد. این مقاله به‌دنبال بررسی این موضوع است که مناطق مرزی ایران به لحاظ نابرابری‌های فضایی در چه وضعیتی قرار دارند و این نابرابری‌ها چه تأثیری بر مهاجرت از این مناطق دارند. برای سنجش نابرابری فضایی در بین شهرستان‌های مرزی از آمار سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1395، سالنامه‌های آماری استان‌ها در سال 1395 و داده‌های سازمان هواشناسی در دورۀ 1395-1390 استفاده شده است. برای وزن‌دهی و ترکیب مؤلفه ها و ساخت شاخص نابرابری از روش تحلیل عاملی استفاده شده است.برای پهنه‌بندی و سطح‌بندی شهرستان‌ها از نرم‌افزار ArcPro و برای تحلیل رابطۀ بین نابرابری و مهاجرت، از روش آماری GWR استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که نابرابری در شهرستان‌های شرق و جنوب شرقی در مقایسه با دیگر نقاط بیشتر است. همچنین، 66 درصد از شهرستان‌های مرزی دارای موازنۀ مهاجرتی منفی در دوره 1395-1390هستند. بر اساس مدل رگرسیون فضایی وزنی، 67 درصد از تغییرات متغیر خالص مهاجرت به‌وسیله متغیرهای مستقل تبیین شده و همچنین بر اساس مقدار میانگین ارائه‌شده، عامل‌های ساختار جمعیت و اقتصادی بیشترین اثرگذاری را بر خالص مهاجرت در شهرستان‌های مرزی دارند. بنابراین، نابرابری در شهرستان‌های مرزی یک عامل مهم در میزان خالص مهاجرت است و عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و محیطی اثر متفاوتی بر هر کدام از شهرستان‌ها دارند.
ابراهیم¬زاده، عیسی و میرنجف موسوی و شمس¬اله کاظمی¬زاد (1391) تحلیل فضایی نابرابری‌های منطقه‌ای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 8، شماره 1، صص 214-235.
احمدی، مرضیه و علی فلاحتی و سهراب دل‌انگیزان (1399) بررسی پویای انتقال نابرابری منطقه‌ای در ایران (مطالعه موردی: استان‌های ایران)، فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق) دوره 17، شماره 1، صص 85-119.
ارشاد، فرهنگ (1380) مباني نظري فرار مغزها برحسب شكلهاي مختلف آن در شرايط كنوني، نامه انجمن جامعهشناسي ايران، شماره 5، صص43-60.
آقاجانیان، اکبر و عبدالعلی لهسایی زاده (1370) عمران روستایی و تأثیر آن بر کاهش مهاجرت از روستا به شهر، شیراز، نوید.
بهشتی، محمد باقر و پرویز محمدزاده و عذرا جمشیدی (1397) بررسی نابرابری‌های توزیع درآمد میان استان‌های ایران با استفاده از رویکرد تحلیل اکتشافی داده‌های فضایی.
فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال 26، شماره 85، صص 109-150.
پاپلي يزدي، محمدحسين و محمد ابراهيمي ( 1381 )، نظريه‌هاي توسعۀ روستايي، تهران، سمت.
پور اصغر سنگاچین، فرزام و اسماعیل صالحی و مرتضی دیناروندی (1391) سنجش سطح توسعه‌یافتگی استان‌های کشور ایران با رویکرد تحلیلی، مجله آمایش سرزمین، دوره 4، شماره 2، صص 5-26.
پورجلالی، یدالله و محسن فغانی (1376) مهاجرت روستایی (تمرکزگرایی و تمرکززدایی)، مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تهران.
چلبی، مسعود (1375) جامعه‌شناسی نظم، تهران، نشرنی.
حاج‌حسینی، حسین (1385) سیری در نظریه‌های مهاجرت، فصلنامه راهبرد، شماره 41، ص 35-46.
دانشپور، زهره (1385) تحلیل نابرابري فضايي در محیط‌های پیرا- شهري، نشریه هنرهاي زیبا، شماره 28، صص 5-14.
راغفر، حسین و فریبا خوشدست و محدثه یزدان پناه (1391) اندازه‌گیری نابرابری درآمد در ایران از 1363 تا 1389، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 12، شماره 45، صص 241-266.
ربانی، رسول و صمد کلانتری و علی هاشمیان فر (1390) بررسی ارتباط بین عوامل اجتماعی با نابرابری‌های اجتماعی، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ۱۱، شماره 41، صص ۳۰۶-۲۶۷.
زاهد، سعید (1383) نگاهی کلان به مهاجرت و توزیع جمعیت در ایران از سال 1355 تا 1375، فصلنامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شماره 1، صص 198-168.
سرائی، محمدحسین و سمانه ایرجی (1394) بررسی میزان انطباق فضایی نابرابری‌های اجتماعی- اقتصادی در نواحی هشت‌گانه شهر یزد، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، سال 4، شماره 13، صص 50-35.
سنایی، پروین (1375) بررسی سیاست‌ها و خط‌مشی‌های اتخاذ شده در برنامه‌های عمرانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی با تأکید بر سیاست‌ها و خط مشی‌های مؤثر بر روند مهاجرت روستایی- شهری در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
صادقی، رسول (1401) بیکاری، توسعۀ نابرابر منطقه‌ای و الگوهای فضایی مهاجرت داخلی در ایران، فصلنامه پژوهش مسائل اجتماعی ایران، دوره 1، شماره 3، صص 65-41.
صادقی، رسول و محسن شکریانی (1395) تحليل نوسانات فضایی تأثير توسعه بر مهاجرت داخلی بين‌شهرستانی در ایران، مجله توسعۀ محلی (روستایی- شهری)، دوره 8، شماره 2، صص 270-245.
صالحی، مازیار (1377) بررسی عوامل اقتصادی- اجتماعی مؤثر بر مهاجرت داخلی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه، تهران.
صالحی، محمدجواد (1397) رتبه بندي استان‌هاي کشور بر اساس شاخصهاي توسعۀ انسانی و سرمایۀ انسانی، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، دوره 24، شماره 1، صص 27- 49.
عسکری ندوشن، عباس، لشگری، احسان، و فرامرزیان، سمیه (1396) رابطۀ شاخص‌های توسعه و مهاجر‌پذیری شهرستان‌ها در ایران، تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، 8 (1)، صص 152-127.
عندلیب، علیرضا و شریف مطوف (1388) توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران، مجله باغ نظر، سال 6، شماره 12، صص57-76.
فتح اللهی، جمال و وحید کفیلی و علیرضا تقی زادگان (1396) شکاف توسعۀ استان‌های ایران، دوفصلنامه پژوهش‌های اقتصاد توسعۀ و برنامه‌ريزی، سال 6، شماره 1، صص 99- 118.
قادری حاجت، مصطفی و عرفان عبدی و زهرا جلیلی پروانه و ناصر باقری سرنجینانه (1389) تبیین نقش بازارچه‌های مرزی در امنیت و توسعۀ پایدار نواحی پیرامون (مورد مطالعه: بازارچه‌های مرزی استان خراسان جنوبی)، فصلنامه ژئوپلتیک، سال 6، شماره 3، صص 151-121.
قاسمی اردهائی، علی (1392) شبکه‌های اجتماعی و جابه‌جایی جمعیت: مطالعه جریان‌های مهاجرت از استان آذربایجان شرقی به شهرستان‌های منتخب استان تهران، رساله دکتری، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
کوششی، مجید (1383) نقش جوانان در جریان‌های مهاجرتی و عرضه نیروی کار استان تهران، مجموعه مقالات دومین همایش انجمن جمعیت‌شناسی، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
گرب، ادوارد جی (1373) نابرابري اجتماعی؛ دیدگاه‌هاي نظریه‌پردازان کلاسک و معاصر، ترجمة محمد سیاهپوش و احمدرضا غروي‌زاده، تهران، معاصر.
لهسايي زاده، عبدالعلي(1368) نظريات مهاجرت، شيراز، نويد شيراز.
مارتین، فلیپ (1383) مهاجرت نیروی کار، ترجمه سید حسن هفده‌تن، مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
محمودیان، حسین (1379) پژوهشی در زمینه‌های نظری و نتایج تجربی مهاجرت و باروری، نامه علوم اجتماعی، شماره 15، صص 164-147.
محمودیان، حسین و علی قاسمی اردهایی (1392) بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران، گزارش طرح پژوهشی، صندوق جمعیت سازمان ملل در ایران.
مشفق، محمود (1389) مهاجرت¬های داخلی در ایران: بررسی سطوح و روندهای مهاجرت¬های داخلی در ایران و عوامل مؤثر بر آن در دوره 1385- 1355، رساله دکتری جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی: دانشگاه تهران.
موسوی، میرنجف و ایوب منوچهری میاندوآب و زهرا ادیب‌نیا (1393) نقش مرز و قومیت در عملکرد نقاط شهری مطالعه موردی: منطقه آذربایجان، فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 10(33) صص 190-220.
نسترن، مهین و فرحناز ابوالحسنی و نرجس بختیاری (1394) پراکنش فضایی توسعه در شهرستان‌های ایران با استفاده از رتبه بندی ترکیبی، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 5، شماره 17، صص 1-14.
Amara, M. & Jemmali, H. (2018) Deciphering the Relationship Between Internal Migration and Regional Disparities in Tunisia. Social Indicators Research, 135, 1, 313-331.
Bhandari, P. (2004) “Relative Deprivation and Migration in an Agricultural Setting of Nepal.” Population and Environment, 25(5): 475-499.
Brunsdon.C, Fotheringham.S.A, Charlton (1998) Geographically Weighted Regression-modeling spatial non-stationary , Journal of the Royal Statistical Society, Series D(The statistician), 47,431-443.
Cadwallader, M. (1992) Migration and residential mobility. Madison: University of Wisconsin Press.
Gao.J and Li.S(2011) detecting spatially ninstationary and scale-dependent relationships between urban landscape fragmentation and related factors using Geographically Weighted Regression, Applied Geography, 31, 292-302.
Fei.J.C.H and Ranis.G(1961) A theory of economic development, The American Review, Vol.51, p.533-565.
Heilmann, Conrad (2006) Remittances and the migration–development nexus—Challenges for the sustainable governance of migration. Ecological Economics, Vol. 59, No. 2, pp. 231-236, www.elsevier.com/locate/ecolecon.
Jobes, P. C. (2000) Moving Nearer to Heaven: The Illusions and Disillusions of Migrants to Scenic Rural Places. Westport, Conn: Praeger.
Lewis, W.A. (1954) Economic development with unlimited supplies of labour, The manchester school, Vol 22, No. 2, pp. 139-191.
Massey, D.S (1990) Social structure, household strategies, and the cumulative causation of migration, Population index, Vol 56, pp. 3-26.
McCatty, M(2004) The process of rural-urban migration in developing countries, Bachelor Thesis, Carleton University, Ottawa.
Pinillos, Gabriela; Masferrer, Claudia & Oropeza, Natalia (2019) INEQUALITIES, MIGRATION AND BORDERS: A PROPOSAL FOR A MULTIDIMENSIONAL APPROACH. MISSION FOODS TEXAS-MEXICO CENTER.
Plotnikova, M., & Ulceluse, M. (2022) Inequality as a driver of migration: A social network analysis. Population, Space and Place, Vol 28, Issue 8, e2497.
Sjaastad, L.A.(1962) The Costs and Returns of Human Migration, Journal of Political Economy, 70 (5), p80-93.
Soto, R., & Torche, A. (2004) Spatial Inequality, Migration, and Economic Growth in Chile. Cuadernos de Economía, 41(124), 401–424.
Stark, O. (1984) Migration decision making. North-Holland Press.
--------- (1991) The migration of labor. Basil Blackwell, Cambridge, Massachusetts. USA.
Stark, O, Bloom, D.E (1985) The new economics of labor migration, The american Economic review, Vol 75, No 2, pp. 173-178.
Stark, O., & Yitzhaki,S. (1985) Labor Migration as a Response to Relative Deprivation. Journal of Population Economics, 1 (1): 57-70.
