شبهات فخررازي بر قانون عليت و پاسخ به آنها بر اساس مباني حكمت متعاليه
الموضوعات :
حسين عشاقي
1
(دانشيار پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، تهران، ايران)
الکلمات المفتاحية: قانون عليت, انكار عليت, شبهات عليت, حكمت متعاليه,
ملخص المقالة :
فخررازي، از متكلمان برجستة اشعري، در كتاب المطالب العالية من العلم الالهي هيجده شبهه را بر قانون عليت وارد كرده است. او اين شبهات را بنقل از ديگران مطرح كرده اما بنظر ميرسد شبهه‌‌كننده، خود او باشد. برخي از اين شبهات را محقق لاهيجي در كتاب شوارق الالهام آورده و پاسخ داده، ولي اكثر آنها بدون پاسخ مانده‌اند. در مقالة حاضر ما پانزده شبهه از اين شبهات را كه اهميت بيشتري دارند، نقل و پاسخهاي ديگران به آنها را ذكر ميكنيم. از آنجا كه اكثر اين شبهات پاسخ داده نشده‌اند، درحاليكه ميتوان آنها را بر اساس حكمت متعاليه صدرايي پاسخ داد، ما آنها را با تلخيص عبارات فخر رازي آورده و سپس بر اساس نكات پذيرفته و اثبات شده در حكمت متعاليه، پاسخ ميدهيم. برخي از اين شبهات نيز بر اساس رويكردهاي سه‌گانة، مشائي، اشراقي و متعاليه قابل حل نيستند و بايد آنها را با مباني عرفاني پاسخ داد.
ابن‌عربي، محي‌الدين (بي‌تا) الفتوحات المكية، بيروت: دار صادر.
رازي، فخرالدين (1407ق) المطالب العالية من العلم الالهي، بيروت: دار الكتاب العربي.
لاهيجي، عبد‌الرزاق (1425ق) شوارق الالهام في شرح تجريد الكلام، قم: مؤسسه امام صادق.
ملاصدرا (1380) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج2، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
