پیشنهاد چهارچوبی برای رتبه‌بندی نهادهای بین‌المللی علم و فناوری؛ مطالعه موردی نهادهای بین‌المللی حوزۀ سیاست‌گذاری
الموضوعات :
1 - پژوهشگر پژوهشکدۀ مطالعات فناوری، دانشجوی دکتری مدیریت تکنولوژی، تهران، ایران
2 - دانشکدۀ مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: نهادهای بین‌المللی علم و فناوری رتبه‌بندیچهارچوب کارکردمحورسیاست‌گذاری علم و فناوری,
ملخص المقالة :
یکی از موضوعات مورد توجه در حوزۀ سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری، همکاری‌های بین‌المللی علم و فناوری است. مطالعۀ پیش‌رو با تمرکز بر مصداقی بارز از همکاری‌های بین‌المللی علم و فناوری که همکاری‌های چندجانبه در بستر نهادهای بین‌المللی است، اقدام به پیشنهاد چهارچوبی برای رتبه‌بندی این نهادها به‌منظور تصمیم‌گیری در مورد عضویت و بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت‌های آنها نموده است. بنابراین، پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که «آیا می‌توان چهارچوبی با معیارهای مشخص برای رتبه‌بندی نهادهای بین‌المللی علم و فناوری طراحی نمود که بتوان بر اساس خروجی‌های آن در خصوص حضور و عضویت در این نهادها تصمیم‌گیری کرد؟». به‌منظور پاسخ به این پرسش، فرضیه‌ای مبتنی بر ایجاد چهارچوبی با محوریت کارکردهای نهادهای بین‌المللی علم و فناوری مطرح گردید. این کارکردها به‌ترتیب عبارتند از: شکل‌گیری و پشتیبانی از تعاملات، ارتباطات و شبکه‌سازی در سطوح افراد، سازمان‌ها و دولت‌ها؛ مشروعیت‌بخشی و تصویرسازی مناسب در سطح منطقهای یا بین‌المللی؛ تدوین مقررات و استانداردهای بین‌المللی در حوزۀ علم و فناوری؛ تولید، پردازش و انتشار اطلاعات؛ نظارت و تضمین اجرای مقررات بین‌المللی؛ تخصیص و تسهیم منابع؛ همکاری و اقدام مشترک؛ داوری و حل‌وفصل چالشهای بین‌المللی؛ آموزش، توانمندسازی و ظرفیت‌سازی. در ادامه با استفاده از چهارچوب پیشنهادی، چهل‌وشش نهاد بین‌المللی علم و فناوری فعال در حوزۀ سیاست‌گذاری در چهارچوب پیشنهادی مورد آزمون قرار گرفته و در شش طبقه رتبه‌بندی شدند. نتایج این رتبه‌بندی، این موضوع را نشان داد که جمهوری اسلامی ایران بیشتر در نهادهایی عضویت دارد که بر اساس چهارچوب رتبه‌بندی پیشنهادی در طبقه‌های دوم تا چهارم قرار می‌گیرند. در انتها، پیشنهاداتی در‌خصوص بازنگری عضویت جمهوری اسلامی ایران در این نهادها و همچنین استفادۀ بهینه از ظرفیت این نهادها مبتنی بر کارکردهای شناسایی شده، ارائه شده است.
آرچر، کلایو (1384). سازمان‌های بین‌المللی (فرزانه عبدالملکی، ترجمه). چ اول. تهران: میزان.
حسن‌‌زاده، محمد و خدادوست، رضا (1391). ابعاد شبکه هم‌نویسندگی بین‌المللی ایران در حوزه نانوفناوری. سیاست علم و فناوری، 5(1).
ظریف، محمدجواد و سجادپور سید محمدکاظم (1393 الف). سازمان‌های بین‌المللی. چ دوم. تهران: میزان.
ظریف، محمدجواد و سجادپور، سید محمدکاظم (1393ب). دیپلماسی چندجانبه. چ دوم. تهران: مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت خارجه.
غفوری، محمد (1391). سازمان‌های بین‌المللی. چ پنجم. تهران: انتشارات سمت.
کلانتری، نادیا، قانعی راد، محمدامین و شایان، علی (1391). تأثیر همکاری‌های علمی بین‌المللی بر توسعه علم، فناوری و نوآوری. دومین کنفرانس بین‌المللی و ششمین کنفرانس ملی مدیریت فناوری.
میرعمادی، طاهره (1392). نقش ظرفیت‌های تحلیلی و تأملی در روند توأمان سیاست‌گذاری و دیپلماسی فناوری: مروری بر تحولات اخیر سیاست‌گذاری غنی‌سازی اورانیوم در ایران. سیاست علم و فناوری، 6(2).
ولایتی، خالید و نوروزی، علیرضا (1387). بررسی میزان همکاری‌های علمی ایران و کشورهای همجوار در تألیف مشترک از سال 1990 تا 2007. سیاست علم و فناوری، 1(4).
Abbott, K. W. & Snidal, D. (1998). Why states act through formal international organizations. Journal of conflict resolution, 42(1), 3-32.
Fang, S. & Owen, E. (2011). International institutions and credible commitment of non-democracies. The Review of International Organizations, 6(2), 141-162.
Gray, J. (2009). International organization as a seal of approval: European union accession and investor risk. American Journal of Political Science, 53(4), 931-949.
Jandhyala, S. & Phene, A. (2015). The Role of Intergovernmental Organizations in Cross-border Knowledge Transfer and Innovation. Administrative Science Quarterly, 0001839215590153.
Karns, M. P. & Mingst, K. A. (2004). International organizations: the politics and processes of global governance. p. 4. London: Lynne Rienner Publishers.
Keohane, R. O. (2005). After hegemony: Cooperation and discord in the world political economy. Princeton University Press.
Koremenos, B.; Lipson, C. & Snidal, D. (2001). The rational design of international institutions. International organization, 55(04), 761-799.
Mansfield, E. D. & Pevehouse, J. C. (2008). Democratization and the varieties of international organizations. Journal of Conflict Resolution, 52(2), 269-294.
Martin, L. L. (1993). Coercive cooperation: Explaining multilateral economic sanctions. Princeton University Press.
Morrow, J. D. (1994). Modeling the forms of international cooperation: distribution versus information. International Organization, 48(03), 387-423.
OOPEC. (2012) Final report for the specific contract ‘INCO Monitoring: Overview of international science, technology and innovation cooperation between Member States and countries outside the EU and the development of a future monitoring mechanism, Office for Official Publications of the European Communities.
Schüller, M.; Gruber, F.; Trienes, R. & Shim, D. (2008). International science and technology cooperation policies of South East Asian countries. Consultation Paper prepared for the EU Commission on the occasion of the First Bi-Regional Science & Technology Policy Dialogue, EU-ASEAN: 19-20.
Voeten, E. (2014). Does participation in international organizations increase cooperation?. The Review of International Organizations, 9(3), 285-308.
Weiss, C. (2005). Science, technology and international relations. Technology in Society, 27(3), 295-313.
