تحول امنیت محیط‌زیست در حقوق بین‌الملل پس از جنگ سرد
الموضوعات :سیدعبدالعلی قوام 1 , سیده معصومه مصطفوی 2
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 -
الکلمات المفتاحية: امنیت محیط‌زیست حقوق بین‌الملل مسئولیت بین‌المللی مجامع بین‌المللی,
ملخص المقالة :
امروزه محیط‌زیست به‌عنوان بستر بالندگی بشر، از مهم‌ترین دغدغه‌های جامعه بین‌المللی است و به‌تدریج در مسائل امنیتی ارزش فزاینده یافته است. حقوق بين‌الملل محيط‌زيست يكي از شاخه‌هاي نوظهور در نظام حقوق بين‌الملل است که بر پایه حقوق نرم بنا شده است؛ یعنی حقوقی که بر بیانیه‌ها، اعلامیه‌ها، اصول اجرایی و غيره مبتنی گردیده و ضمانت اجرای حقوقی محکمی ندارد. در این مقاله به بررسی تعهدات کشورهاي متعاهد و همچنین نظام چند‌جانبه دسترسی و تسهیم منافع و ارزیابی مطروحه در آن در پرتو تحولات نظام حقوقی بین‌المللی کشاورزی و محیط‌زیست پرداخته شده است. در این راستا، مهم‌ترین قراردادها و نشست‌های مجامع بین‌المللی در ارتباط با امنیت محیط‌زیست پس از جنگ سرد از‌جمله کنوانسیون تنوع زیستی (ریو 1992)، پروتکل ایمنی زیستی (نایروبی 2000)، کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب‌و‌هوا (نیویورک 1992) و کنوانسیون استکهلم درخصوص آلاینده‌های آلی و پایدار (استکهلم 2001) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. نتایج حاصله نشان می‌دهد که باوجود توسعه چشمگیر حقوق بین‌الملل در زمینه حمایت و حفاظت از محیط‌زیست در دهه‌های اخیر، هنوز هم جبران خسارات محیط‌زیست از خلأهای عمده پیش روی حقوق بین‌الملل محیط‌زیست است.
احمدی آسور، اکبر و شهربانو موسی‌زاده (1387)، کنوانسیون استکهلم و آلاینده‌های آلی پایدار، تهران: اولین کنفرانس بین‌المللی جایگاه ایمنی، بهداشت و محیط زیست در سازمان‌ها.
امامی‌میبدی، علی (1381)، «سیر تاریخی اقدامات بین‌المللی محیط‌زیست جهت کاهش آلاینده‌های جو»، اقتصاد انرژی، شماره 35 و 36.
آوگرینوپولو، دیونیسیا تدورا (1385)، نقش نظام قضایی بین‌المللی در حل‌وفصل اختلافات محیط‌زیست، ترجمه حسین یزدانی، الهیات و حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 19.
پارسا، علیرضا (1378)، «حقوق بین‌الملل محیط‌زیست و تجارت آزاد: تضاد یا تکامل»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 150-149.
پورهاشمی، سیدعباس (1384)، توسعه نوین در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست با تأکید بر کنوانسیون حقوق بهره‌برداری از آبراه‌های بین‌المللی برای مقاصد غیرکشتیرانی 1997.
پورهاشمی، سیدعباس و مريم‌السادات موسوی (1390)، مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها در حقوق محیط‌زیست، دانشنامه حقوق و سیاست، شماره 15.
تهامي، سيدمجتبي (1384)، «امنيت ملي: دكترين، سیاست‌های دفاعي و امنيتي»، تهران: انتشارات نيروي انتظامي.
دبیر، فرهاد، سيدعباس پورهاشمی، فخرالضحي روستا (1388)، «بررسی اصول و مفاهیم حقوق بین‌الملل محیط‌زیست با نگاهی به توسعه پایدار»، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره يازدهم، شماره 3.
ذوقی بارانی، کاظم و محمد عین‌‌شاهی میرزا (1394)، راهبردهای بهبود چالش‌های امنیت زيست محيطي، آفاق امنیت، سال هشتم، شماره 27.
رمضانی‌قوام‌آبادی، محمدحسین (1389)، «بررسی محتوای اصل مشارکت در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، پژوهش حقوق، سال دوازدهم، شماره 29.
رمضانی‌قوام‌آبادی، محمدحسین (1392)، «از ریو تا ریو: در تکاپوی توسعه پایدار»، تحقیقات حقوقی، دوره شانزدهم، شماره 2.
رمضانی‌قوام‌آبادی، محمدحسین (1393)، «اقتصاد سبز: گامی به‌سوی تحقق توسعه پایدار در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، دانشنامه حقوق اقتصادی، سال بیست‌و‌یکم، شماره 6.
شیرویی، ستار (1392)، «متن کامل اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی»، بانک مقالات حقوقی نشر عدالت، قابل دسترس در: http://www.nashreedalat.ir/maghalat-hoghoghe/-/339
عبداللهی، محسن و سعيده معرفی (1389)، «اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست»، پژوهش حقوق عمومي، سال دوازدهم، شماره 29.
علیزاده، عمران و زهرا پیشگاهی‌فر (1390)، «امنیت زیست محيطي و تحول مفهوم امنیت در قرن 21»، چشم‌انداز جغرافیایی، سال ششم، شماره 14.
کاویانی‌راد، مراد (1390)، «امنیت زيست‌محيطي از منظر ژئوپلیتیک»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره‌يازدهم، شماره 23.
کاویانی‌راد، مراد (1390)، «پردازش مفهوم امنیت محیط‌زیست»، ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 23.
مشهدی، علی (1388)، مجموعه اسناد و متون بنیادین حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، جلد اول، قم: دانشکده حقوق دانشگاه قم.
موسوی، سید‌فصل‌الله و سید‌حسین حسینی و سید‌حسین موسوی‌فر (پاییز 1394)، «اصول حقوق بین‌الملل محیط‌زیست در پرتو آراي مراجع حقوقی بین‌المللی»، حقوق عمومی، دوره هفدهم، شماره 48.
موسوی، سید‌فضل‌الله (1385)، حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، تهران: میزان.
موسوی، سید‌فضل‌الله و سيدحسين حسینی و سید‌حسین موسوی‌فر (1394)، «اصول حقوق بین‌الملل محیط‌زیست در پرتو آرای مراجع حقوقی بین‌المللی»، پژوهش حقوق عمومی، سال هفدهم، شماره 48.
موسوی، سید‌فضل‌الله و فهيمه قیاسیان (1390)، «جبران خسارات زیست محيطي در حقوق بین‌الملل»، مطالعات حقوق خصوصي، دوره چهل‌و‌يكم، شماره 1.
هورسمن، استوارت (1380)، «امنیت زیست محيطي در آسیای مرکزی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 34.
Dabelko, G. D., & Dabelko, D. D. (1995), “Environmental security: Issues of conflict and redefinition”, Environmental change and security project report, Vol.1, No.1: 3-13.
Dalby, S. (2002), “Security and Ecology in the Age of Globalization”, Environmental Change and Security Project Report, Vol.8, No.101: 4.
Ghosh, N. And Khan, S. E. (2012), Situation Analysis on Environmental Security, Ecosystems for Life: A Bangladesh-India Initiative, International Union For Conservation Of Natural Resources (IUCN).
House of Commons Environmental Audit Committee. (2013), Outcomes Of The Un Rio+20 Earth Summit, Volume I: Report, together with formal minutes, oral and written evidence, The Transatlantic Relationship And The Future Global Governance
Krummenacher, H. (2008), Environmental factors as triggers for violent conflict: empirical evidence from the ‘FAST’data base, Bern: Swisspeace.
Le Gloannec, A. M., Irondelle, B., & Cadier, D. (2013), New and Evolving Trends in International Security, Transworld, FP7 Working Paper, 14.
Leggett, J. A., & Carter, N. T. (2012, June), Rio+ 20: The United Nations Conference on Sustainable Development, Library of Congress, Congressional Research Service.
Lietzmann, K. M., & Vest, G. D. (1999), Environment and security in an international context. Executive summary report.WW ENVIRONMENTAL CHANGE AND SECURITY PROJECT REPORT, Issue 5: 34-48.
Mckibbin ,Warwick & Wilcoxen, Peter (2007), Energy And Environmental Security, Brookings Global Experts, Oral And Written Evidence
Muoz ,Miquel And Najam ,Adil .(2009), Rio + 20: Another World Summit?, Sustainable Development Insight, Boston University
Skarlato, Olga & Telesh, Irena (2008), Environmental Security And Policymaking: Concepts And Practices In North America And Europe, Mauro Centre For Peace And Justice; St. Paul’s College; University Of Manitoba.
Sousa, Beatriz S. A . (2012), Environmental Security Ecological Footprint Towards A Greener Future, Master‘S Thesis, Aalborg University.
Swatuk, L. A. (2004), Environmental security in practice: Transboundary natural resources management in Southern Africa, presentation in Section, 31.
Tabačková, K. (2013), Securitization of Environmental issues (Doctoral dissertation, Masarykova univerzita, Fakulta sociálních studií).
