بررسی انتقادی شیوۀ سهروردی در تعریف اشیاء
الموضوعات :
محمد حسین زاده
1
(استادیار گروه فلسفۀ اسلامی، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: نظریۀ تعریف مشائی, نظریۀ تعریف اشراقی, تعریف بحسب ماهیت, تعریف بحسب مفهوم, سهروردی,
ملخص المقالة :
سهروردی در مبحث «تعریف» با وارد نمودن پنج اشکال، ناکارآمدی نظریۀ تعریف مشائی را نشان داده و بجای آن شیوة دیگری برای تعریف اشیاء مطرح کرده است. این شیوه که با عنوان «تعریف مفهومی» مشهور است، بر تبادر و فهم عرفی از معنای لغت متکی میباشد و طبق آن، لفظ از طریق بیان مقومات مفهومیش از منظر اهل لسان تعریف میشود. در این مقاله پس از تبیین شیوۀ سهروردی در تعریف اشیاء، به بررسی و نقد آن پرداخته شده است. تحليل و بررسی انتقادی دیدگاه سهروردی نشان ميدهد که نتیجۀ منطقی اشکالات او به نظریۀ تعریف مشائی، تصحیح نظریۀ مشائیان از طریق بکارگیری «شهود» است، نه کنارنهادن تعریف شیء بحسب ماهیت و روی‌آوردن به نظریۀ تعریف مفهومی. علاوه بر این ، نظریة تعریف سهروردی ـ بعنوان جایگزین نظریۀ تعریف مشائی ـ داراي اشکالاتي متعدد است؛ بهمين دليل، با فرض پذيرفتن اشکالات سهروردی به نظریۀ تعریف مشائی، شیوۀ خود او نیز در نظریةتعریف، فی نفسه قابل قبول نیست. در پایان این نوشتار، دیدگاه یکی از سهروردی‌پژوهان معاصر که معتقد است رابطۀ منطق تعریف ابن‌سینا و سهروردی رابطۀ تکامل است نه تباین، تبیین و نقد شده است.
ابن¬سینا (1364) منطق المشرقیین و القصیدة المزدوجة فی المنطق، قم: كتابخانه آيت‌الله مرعشی نجفی.
ابن¬سینا (1379) النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، مقدمه و تصحيح محمدتقى دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن¬سینا (1381) الإشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
ابن¬سینا (1391) التعلیقات، تصحیح و تحقيق سیدحسین موسویان، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ابن¬سینا (1404ق) الشفاء (المنطق)، تحقیق سعید زاید، قم: كتابخانه آيت‌الله‌مرعشى نجفي.
ابن¬سینا (1998م) الحدود، تصحیح و تحقیق جیرار جهامی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جمالی، مهدی؛ محمدعلیزاده، محمدرضا (1395) «تعریف حقیقی از دیدگاه ابن¬سینا و شیخ‌اشراق»، معارف منطقی، سال سوم، شمارۀ دوم، پیاپی 5، ص41ـ25.
سعادت‌مصطفوی، سیدحسن؛ رضایی، مهران (1391) «نقدهای شیخ‌اشراق بر نظریۀ مشائیان دربارۀ ادراک ذات»، حکمت سینوی، شمارۀ 47، ص26ـ5.
سهروردی (1372) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، تصحيح و مقدمه هانرى كربن، سيدحسين نصر و نجفقلى حبيبی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی (1385) المشارع و المطارحات (منطق)، تصحیح مقصود محمدی، تهران: حق‌یاوران.
سهروردی (1392) حکمة الإشراق (با شرح قطب‌الدین شیرازی)، ج1، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
شهرزوری، محمدبن محمود (1372) شرح حکمة الإشراق، تصحیح و تحقیق حسین ضیایی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین (1388) شرح حکمة الإشراق، ج1، به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق سیدمحمد موسوی، تهران: حکمت.
ضیایی، حسین (1384) معرفت و اشراق در اندیشۀ سهروردی، ترجمۀ سیما سادات نوربخش، تهران: فرزان روز.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375) شرح الإشارات
و التنبیهات مع المحاکمات، قم: البلاغة.
عظیمی، مهدی (1396) «وامداری سهروردی به ابن¬¬سینا در منطق تعریف»، حکمت معاصر، سال
هشتم، شمارۀ دوم، ص86ـ73.
عظیمی، مهدی (1398) منطـق و معرفت در اندیـشۀ سهروردی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
واحدی، بهجت (1380) «رد و هدم نظریۀ حد ارسطویی به بیان ابن¬سینا و سهروردی»، پژوهش¬نامۀ متین، شمارۀ 13، ص223ـ218.
یزدان¬پناه، سیدیداللّه (1389) حکمت اشراق، تحقیق و نگارش مهدی علی¬¬پور، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
